Γράφει η Χαραλαμπία Καρούσου Τσελέντη
Σχεδόν όλες οι Παρασκευές της μεγάλης Τεσσαρακοστής, συνοδεύονται από τα αλλεπάλληλα «χαίρε» προς την Υπεραγία Θεοτόκο. Φόρος τιμής στη μητέρα του Κυρίου, σκέπη και παρηγορία για τους αιτούντες τη χάρη και τη προστασία της, αλλά και επέφυμα των ανακουφισθέντων.
Το πρόσωπο της Παναγίας, περικλείει όλες τις μητρικές εμποτισμένες με τη θεϊκή δύναμη χάρες, αλλά και συνάμα, εκπροσωπεύει και ένα ισχυρό εθνικό και πολιτιστικό πέρα από θρησκευτικό, σύμβολο των Ελλήνων. Η Παναγία, σκεπάζει και προστατεύει τους Έλληνες στο διηνεκές της ιστορίας τους: από το 626μ.Χ. όπου ψάλθηκε ο Ακάθιστος Ύμνος έως και τον πόλεμο του 1940, το ιερό πρόσωπο της Θεοτόκου, συγκεντρώνει όλες τις προσδοκίες και τις ευλογίες της προστασίας και της στήριξης στις μεγάλες ανάγκες του ανθρώπου. Στη Κεφαλονιά, η Παναγία τιμάται με ιδιαίτερη ευλάβεια, στις δύο μεγάλες πόλεις του Ληξουρίου και του Αργοστολίου, ενώ πλήθος εκκλησιών στα περισσότερα χωριά, πανηγυρίζουν στις μεγάλες θεομητορικές εορτές. Μάλιστα έως σήμερα, διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση η εικόνα της γέννηση της Θεοτόκου, του αγιογράφου Εμμανουήλ Τζάνε.
Ποιος είναι όμως ο λόγος που η εκκλησία και ο λαός, επιλέγουν αυτή τη περίοδο να τιμήσουν την Παναγία;
Ο Ακάθιστος ύμνος που ψάλλεται κατά τους Χαιρετισμούς, έχει πέρα από τον καθαρά θρησκευτικό και υμνολογικό του ρόλο και καθοριστικό ρόλο στη παράδοση μας. Εκφράζει, μέσα από το καθαρά θρησκευτικό και λατρευτικό του περιεχόμενο, την αρχαία ανάγκη του ανθρώπου να δοξάσει και μέσα από τον τρόπο να πετύχει τη συμμετοχή στα μυστήρια της ζωής και της φύσης. Η λατρεία, στενά συνυφασμένη με την έννοια του υπηρετώ κάτι ανώτερο από το φάσμα των δυνατοτήτων μου με σκοπό να λάβω ως ανταμοιβή κάτι που δεν μπορώ να αποκτήσω μόνο με τις δικές μου ικανότητες, έχει αρχαιότατη ρίζα και σκοπό.
Ο άνθρωπος, προσδοκά να συμμετάσχει και να εξευμενίσει, από την μία την αλλαγή των εποχών και την διατροφική παραγωγή, και από την άλλη επιθυμεί να φτάσει στην πνευματική αυτοπραγμάτωση. Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον κάτω από την αρχαία αλλά και βυζαντινή εκκλησιαστική παράδοση, διότι αναντίρρητα η εκκλησιαστική λατρεία ήταν κατεξοχήν συμπεριφορά του λαού, συνέθεσαν τη σύγχρονη λατρεία ατομικά και συλλογικά.
Οι Χαιρετισμοί, ως αναπόσπαστο κομμάτι της λατρείας στην εκκλησιαστική μας παράδοσης, διατηρήθηκαν αλώβητοι όλους αυτούς τους αιώνες, και συνέβαλαν στην διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας του ανθρώπου και στη βιωματικότητα που περιέχει η θεία λατρεία.
Επιπλέον, τα κοντάκια που ψάλλονται τις Παρασκευές στους χαιρετισμούς, έχουν ως στόχο τη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση των πιστών ειδικότερα μέσα από τη ρητορική των στίχων. Πρόκειται λοιπόν για μορφωτικό αγαθό.
Ο Ακάθιστος Ύμνος είναι από τους γνωστότερους ύμνους της εκκλησίας, με πολλά στοιχεία της παράδοσης να τον χαρακτηρίζουν. Η ακολουθία των γραμμάτων που αναφέρεται σε παραδοσιακά τραγούδια και χορούς, η απαγγελία, η τονική ρυθμοποιία που μοιάζει έντονα με τα δημοτικά τραγούδια, όπως και η ισοσυλλαβία και η ομοτονία κάνουν τον Ακάθιστο ύμνο, έναν από τον πιο γνωστό ύμνο ακόμα και για τους «μη πιστούς».
Επίσης μέσω του Ακαθίστου Ύμνου, ο λαός, διαπλάθει την ιστορική του μνήμη. Παρόλο που δεν είναι πλήρως εξακριβωμένο, υπάρχουν τρεις διαφορετικές τοποθετήσεις. Ανάλογα με την χρονολογική τοποθέτηση του ύμνου, αυτός συνδέθηκε από κάποιους με την εκθρόνιση του αυτοκράτορα Φωκά ή την καταστροφή των περσικών κέντρων πυρολατρείας από τον Ηράκλειο. Άλλοι πάλι τον συνδέουν με το κλείσιμο των σχολών Φιλοσοφίας της Αθήνας το 529μ.Χ. από τον Ιουστινιανό. Υπάρχει όμως και ένας ασματικός κανόνας «Ἠρέτισας ἄχραντε..», ο οποίος αναφέρεται στην προστασία της Πόλεως από την Θεοτόκο κατά τα γεγονότα του 626 μ.Χ. (αλλά και του 672 και του 717), όπως επίσης και στην ετήσια εορτή που είχε καθιερωθεί σε ανάμνηση αυτών.
Πιστεύεται ότι ποιητής είναι ο πατριάρχης Νικόλαος Α΄ ο Μυστικός (852μ.Χ.), μαθητής και φίλος του Φωτίου. Οι αναφορές αυτές είναι σημαντικές για τον χρονικό προσδιορισμό της
καθιέρωσης της εορτής.
Η Θεοτόκος κατέχει κεντρική θέση στην ορθόδοξη σωτηριολογία και εκκλησιολογία και προσαγορεύεται ιλασμός και σωτηρία των ανθρώπων. Ως πρόσωπο αποτελεί τη σωτηριολογική οντότητα της Μητέρας όλων των ανθρώπων. Από τα αρχαία χρόνια, η μητέρα γαία ή γη ή γά ή το ουράνιο στερέωμα που για τους αρχαίους Αιγυπτίους ήταν θηλυκού γένους, έχει τον βασικό ρόλο στον κύκλο της ζωής με τη γέννηση αλλά και την αναγέννηση που πραγματοποιείται μετά από τον εξαγνισμό των ανθρώπων από την δράση του κακού.
Οι χαιρετισμοί της Θεοτόκου, θυμίζουν και γίνονται το αποκούμπι των πιστών μέσα στην περίοδο της κάθαρσης από τα πάθη, της νηστείας και της πορείας του χριστιανού προς το Πάσχα. Παρόλο λοιπόν που ο άνθρωπος γίνεται Θεός μέσα από το θείο πάθος και την Ανάσταση του Κυρίου, η Παναγία είναι το πρόσωπο που λειτουργεί ταυτόχρονα ως μητέρα και πρεσβευτής, ως αέναη διαμεσολαβητής μεταξύ των δύο κόσμων: του παλιού και του νέου ανθρώπου. Αυτός είναι και ο λόγος, που η εκκλησία έχει επιλέξει να ψάλλονται οι χαιρετισμοί αυτή τη περίοδο.
Βιβλιογραφία:
1. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης. Αθηνα : Φιλιππότη, 1985.
2. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Πασχαλινά και της Άνοιξης, β’ έκδοση,Αθηνα : Φιλιππότη, 1988.
3. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Εισαγωγή στην ελληνική λαογραφία. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης , Αθήνα 1991.
4. ΚΑΡΥΔΑ ΠΑΣΧΑΛΙΑ, ΤΟ ΚΟΝΤΑΚΙΟ ΤΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΥ ΥΜΝΟΥ: ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΡΑΞΗ, ΠΡΟΣΛΗΨΗ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΑ, διπλωματική εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θες/νικης Θεολογική Σχολή, Τμήμα Θεολογίας, Θεσσαλονίκη 2016.
