Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος
Είναι δεδομένο ότι πολύ πριν το μεγάλο ξέσπασμα της Επανάστασης του 1917 ήταν διάχυτη στους καλλιτεχνικούς κύκλους της τσαρικής Ρωσίας η προσέγγιση και οικειοποίηση των νέων εικαστικών ρευμάτων για την ανάδειξη και επικράτηση της νέας οπτικής, που αναπόφευκτα θα συγκρουόταν με τις παλιές αντιλήψεις και τις καθιερωμένες τεχνοτροπίες. Οι νέοι καλλιτέχνες και συγγραφείς και οι θιασώτες τους ενίοτε διατύπωναν την απορριπτική αντιμετώπιση του παρελθόντος και του κορεσμένου παρόντος, με χλευαστικές δηλώσεις και προγραφές ακόμη και για κορυφαίους δημιουργούς, όπως ο Πούσκιν, με την ακράδαντη πεποίθηση ότι η στάση τους αυτή ήταν νομοτελειακή ιστορική θέση. Ο Ελ Λισίτσκι το 1922 στο κείμενο του «Η τέχνη μου και η ζωή» ανέρφερε: «Ο Οκτώβρης ενυπήρχε πολύ νωρίτερα στην τέχνη». Αναδιφώντας στα ιστορικά ντοκουμέντα προκύπτει με διαύγεια ότι ήταν αναγκαίο να εκπορευτεί και να ευοδώσει από τα σπλάχνα του καταπιεσμένου λαού ένα μήνυμα οικουμενικής δικαιοσύνης και εγκαθίδρυσης της υλοποιημένης σοσιαλιστικής οικονομίας με το ξέσπασμα της ώριμης λαικής επανάστασης του Οκτώβρη. Ανάμεσα στους επαναστάτες συμμετείχαν καλλιτέχνες και λογοτέχνες που αισθάνονταν δικαιωμένοι από την επανάσταση που απόρριπτε τις κατεστημένες αξίες και αγωνιζόταν για ένα νέο κοινωνικό πολιτισμό. Η εικαστική δράση τους είχε ξεκινήσει ήδη από το 1860 μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα σε «καλλιτεχνικές αποικίες». Σημείο εκκίνησης τους ήταν η αποστροφή τους στον νεοκλασικισμό. Από το 1901 και μέχρι το 1917 διακρίνονται οι σημαντικοί πρωτοπόροι δημιουργοί Καντίνσκι, Τάτλιν, Κοντσαλόφσκι, Γκοντσάροβα, αδελφοί Μπουρλιούκ, Μάλεβιτς, Λαριόνοφ, Πόποβα, Μάσκοφ, Φάλκ κ.α. Ο Μαγιακόφσκι υπήρξε συνεργάτης του εικονοκλάστη, επαναστάτη ζωγράφου Νταβίντ Μπουρλιούκ.
Πέρασαν 93 χρόνια από την αυτοκτονία του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι (1893-1930). Η επαναστατική ποίηση του, τα βιώματα και τα γραφιστικά έργα του στα φουτουριστικά εκφραστικά και ριζοσπαστικά καλλιτεχνικά πεδία της ανατρεπτικής εποχής του εξακολουθούν να συναρπάζουν. Η διαχρονική ροή και ζωντάνια του λόγου του αναπαριστά τους κοινωνικοπολιτικούς αγώνες και εμπνέει διαχρονικά με ορμή και αισιοδοξία. Η εμβληματική προσωπικότητα του Μαγιακόφσκι στάθηκε νομοτελειακό γεγονός την εποχή της επανάστασης του Οκτώβρη που απαιτούσε και την δημιουργία μιας νέας ποίησης. Είναι γεγονός ότι οι ρητορικού ύφους στίχοι του μεταδόθηκαν από την ίδια την φωνή του με τις απαγγελίες-performance του. Η έκφραση του ήταν μια σύνδεση του τυπωμένου με τον προφορικό λόγο, σε ρυθμό άμεσης και παραστατικής συνομιλίας. Στόχος του ήταν η ακτιβιστική επίδραση στην διαμόρφωση της συνείδησης των πολιτών για τον μελλοντικό κόσμο. Στο διάσημο πρώιμο ποίημα του «Σύννεφο με πανταλόνια» το 1915 γράφει: «προχωρώ με λεβεντιά στα εικοσιδύο μου χρόνια». Γνώρισε τον συγγραφέα Μαξίμ Γκόρκυ και δημοσίευσε στο περιοδικό «Χρονικά» αντιπολεμικά θέματα από την επίδραση των γεγονότων του Α’ Παγκόσμιου πολέμου. Στο περιοδικό «Νέο Σατυρικό» δημοσιοποιήθηκε αποκαλυπτικά και η σατιρική, κριτική του οξύτητα και ευθυβολία που κυριάρχησε προς το τέλος της ζωής του. Το 1916 έγραψε το ποίημα «Στων σπονδύλων το φλάουτο», αφιερωμένο στην ερωμένη του Λίλυ Μπρικ, σύζυγο του εκδότη Όσιπ Μπρίκ. Μαζί με τον Μπρίκ και τον Σεργκέι Τρετιακόφ εξέδιδαν το περιοδικό «LEF»/ Μέτωπο. Έγραψε επίσης το μεγάλο ποιητικό του έργο «Πόλεμος και οικουμένη» ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Το 1918 έγραψε το «Οι δώδεκα» και στην πρώτη επέτειο της επανάστασης του Οκτώβρη το θεατρικό του «Μυστήριο-μπούφο». Το 1919 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα και δούλεψε τα «Παράθυρα του R.O.S.T.A.» αφίσες, πανώ, βιτρίνες, πλακάτ με κείμενα και σχέδια του. Το 1924 τον συγκλόνισε ο θάνατος του Λένιν και του αφιέρωσε μεγάλο συνθετικό ποίημα «Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν, με γνήσιο θαυμασμό και επική έμπνευση.
Ταξίδεψε στη Λετονία, Βρετανία, Γερμανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Μεξικό και Κούβα και οι εμπειρίες επηρέασαν έργα του, όπως «Η δική μου ανακάλυψη της Αμερικής». Ταξίδεψε επίσης σε όλη την αχανή Σοβιετική Ένωση. Είχε επαφή με χιλιάδες κόσμο που αναπτέρωνε την συνεχή του δημιουργία και έκανε γνωριμίες με άλλους κορυφαίους δημιουργούς της εποχής του, που υποστήριζαν την ποιητική και θεατρική του παραγωγή. Το 1927 έγραψε το μεγάλο συνθετικό ποίημα «Ωραία». Ως γενάρχης της επαναστατικής ποίησης στην πρώτη έκδοση των απάντων του το 1928 πρόταξε την αντισυμβατική αυτοβιογραφία του «Αυτός είμαι», η οποία αποτελεί αυθεντικό και ιδιόρρυθμο οδηγό κατανόησης της αδρής του φυσιογνωμίας. Στα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του στράφηκε στην θεατρική σάτιρα που αρχικά προξένησε δυσαρέσκεια και εχθρικότητα ιδιαίτερα στους γραφειοκράτες. Χαρακτηριστικά τα θεατρικά έργα του «Ο Κοριός» και το «Το Λουτρό», τα οποία παρουσιάστηκαν στη Μόσχα, το Παρίσι, το Βερολίνο με σημαντική κριτική απήχηση.
Το 1930 πραγματοποιήθηκε μια αναδρομική έκθεση του για την δουλειά του των 20 χρόνων της ακάματης δημιουργίας του. Η έκθεση αυτή βασίστηκε στην πρόθεση να αποδείξει την πολυδιάστατη και πολυσήμαντη προσφορά του σε όλους τους εκφραστικούς τομείς. Κύρια εκθέματα της ήταν τα βιβλία του που μέχρι τότε είχαν κυκλοφορήσει σε πολλές εκδόσεις, όλα με εξώφυλλα και σχέδια κορυφαίων καλλιτεχνών, τα άρθρα του στις πολιτικές και λογοτεχνικές εφημερίδες, τα προπαγανδιστικά σκίτσα, οι αφίσες εκδηλώσεων, οι διαλέξεις του και ο χάρτης των ταξιδιών του. Όπως έλεγε «Εγώ την γήινη σφαίρα, πες πως την γύρισα όλη».
Ο απολογισμός της δουλειάς του προξένησε τεράστια απήχηση, ιδιαίτερα στη νεολαία.
Τον Απρίλη του 1930, πέντε χρόνια μετά την αυτοκτονία του λυρικού, «καταραμένου» ποιητή της Επανάστασης Σεργκέι Γιεσένιν, ο Μαγιακόφσκι αυτοπυροβολήθηκε. Στο αποχαιρετιστήριο σημείωμα του δεν διευκρίνισε ακριβώς τους λόγους της αυτοκτονίας του. Η συζήτηση γύρω από τον θάνατο του για χρόνια επικεντρώθηκε στην απογοήτευση για πολιτικές τακτικές, συγκυρίες και οξύνσεις, την ανάστατη και περίπλοκη ερωτική ζωή, αντίθετες ροπές, διστακτικότητα σχέσεων, προκλητικότητα λόγων, δυσκολία χαρακτήρα, αυτοάμυνα και επιθετικότητα, ώστε να αντιμετωπίζει μαχητικά τους μικροαστούς και τους αστούς που τον εχθρεύονταν. Σημείωσε, μεταξύ άλλων: «Το καράβι της αγάπης συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινή ρουτίνα. Εσύ κι εγώ, δεν χρωστάμε τίποτε ο ένας στον άλλον, και δεν έχει νόημα η απαρίθμηση αμοιβαίων πόνων, θλίψεων και πληγών».
Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης.
(Το κείμενο του άρθρου είναι συνοπτική εκδοχή του προλογικού κειμένου της έκδοσης ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ “ΩΔΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ” ΕΚ. ΑΤΕΧΝΩΣ, Αθήνα 2023, που έγραψε, επιμελήθηκε και εικονογράφησε ο Κ. Ευαγγελάτος.
Δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο εικαστικό ένθετο της εφημ. ΑΞΙΑ.)
