Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός
Για τον Άγιο και Εθνομάρτυρα Χρυσόστομο Σμύρνης υπάρχει πολύ μελάνι στο χαρτί, για γνωστά και άγνωστα θέματα της ελληνικής εθνικής δράσης τους, της ζωής του, για τον αγώνα του ενάντια στους Προτεστάντες, ενάντια στους Λαζαριστές, ενάντια στον Οθωμανικό και Βουλγαρικό κίνδυνο και ακόμη τόσα άλλα, που αξίζει κανείς να μελετήσει και να προσεγγίσει με κριτικές θέσεις, ώστε να διαμορφώσει μια καθολική εικόνα για την Ελληνορθόδοξη και Εθνικοαπελευθερωτική δράση του μεγάλου Αγίου Ιεράρχη.
Την παρούσα αναφορά ενδεικτικά ακολουθούν δυο -τρία σπαράγματα που αναφέρονται στον Χρυσόστομο Σμύρνης και τα οποία σκιαγραφούν το μέγεθος του Ιεράρχη και της δυνατής πατριωτικής, πνευματικής, ιερατικής και εσωτερικής προσωπικότητας του.
1. … Εν όλη τή καρδία και εν όλη τη διανοία θα υπηρετήσω την Εκκλησίαν και το Γένος, και η μίτρα, την οποίαν αι άγιαι χείρες σου εναπέθεσαν επί της κεφαλής μου, εάν πέπρωται να απολέση ποτέ την λαμπηδόνα των λίθων της, θα μεταβληθή εις ακάνθινον στέφανον μάρτυρος ιεράρχου».
Αυτά ήταν μερικά από τα λόγια που είπε την ημέρα εκείνη, απευθυνόμενος στον Πατριάρχη, Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος δείχνοντας να συναισθάνεται το βάρος της ύψιστης Εθνικής αποστολής που έφερε στους ώμους του.
2. Ο Μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος, μετέπειτα Σμύρνης έφτασε στην πόλη στις 22 Ιουλίου του 1902. Στον ενθρονιστήριο λόγο του υποσχέθηκε:
«Θα ανεγείρω, ούτω μεθ’ ημών θημωνίας καρπών, προϊόν της εργασίας και ιδρύματα ευποιίας απαύγασμα της αγάπης του πλησίον, και στερεάς στήλας των ευγενών αισθημάτων και ακατάλυτα τείχη των ιερών εθνικών δικαίων και προνομίων».
3. Επιστολή σε Βενιζέλο
Στις 25 Αυγούστου 1922 ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος αντιλαμβάνεται ότι οι στρατιώτες του Κεμάλ πλησιάζουν στη Σμύρνη και απευθύνει -τελευταία και μάταιη- έκκληση -έκκληση στον Ελευθέριο Βενιζέλο, που την παραδίδει στον κυβερνήτη του θωρηκτού Λήμνος με την παράκληση να παραδοθεί το ταχύτερο δυνατό στο Παρίσι. Στην επιστολή αναφέρει.
«Εν Σμύρνη
Τη 25 Αυγούστου 1922
Αγαπητέ φίλε και αδελφέ κ. Ελευθέριε Βενιζέλε,
Επέστη η μεγάλη ώρα της μεγάλης εκ μέρους σας χειρονομίας. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει πλέον εις τον Άδην από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και το σώση.
Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος δια δύο πράξεις Σας.
Πρώτον διότι αποστείλατε εις Μ. Ασίαν ως Ύπατον Αρμοστήν ένα παράφρονα και εγωιστήν. Και δεύτερον διότι πρωτού αποπερατώσητε το έργον σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του ανεγερθέντος αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματός Σας, της καταθέσεως των θεμελίων της περικλεεστάτης ποτέ Βυζαντινής μας Αυτοκρατορίας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς κατ’ αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της εισόδου Σας εις Κωνσταντινούπολιν και της καταλήψεως αυτής υπό του Ελληνικού Στρατού προς εκτέλεσιν – οίμι –δια παντός καταστραφείσης Συνθήκης των Σεβρών.
Αλλά γέγονεν ο γέγονεν.
Ακόμη όμως υπάρχει καιρός αν όχι να σωθή η Συνθήκη των Σεβρών, αλλά τουλάιστον να μη καταστραφή τελείως το Ελληνικόν Έθνος δια της απωλείας ότι μόνον της Μ. Ασίας αλλά και της Θράκης και αυτής ίσως της Μακεδονίας.
Και επειδή οι καιροί ου μενετοί πλέον, έκρινα καθήκον και εμόν απαραίτητον να κυλίσω τον πίθον μου εν μέσω της γενικής κινήσεως της παγκοίνου εδώ συμφοράς μας και πρώτον μεν έγραψα με ημερομηνίαν 21 Αυγούστου προς τον επί του Ελληνικού θρόνου ευρισκόμενον Κωνσταντίνον να προβή εις τας μεγάλας αποφάσεις, εν αις πρωτίστην θεωρώ την ανάληψιν της πηδαλιουχίας του ελληνικού σκάφους παρά της πάγκοινον την ευρωπαϊκήν υπόληψιν κεκτημένης Σης κορυφής.
Την παράδοσιν της διοικήσεως του στρατού εις τους εκδιωχθέντας αξιωματικούς της Αμύνης, οι οποίοι γνωρίζουν πως ανασυντάσσεται καταστραμμένος στρατός και οδηγείται εις την νίκην και την άμεσον εντεύθεν εκδίωξιν Στεργιάδου και Χατζανέστη και άλλα σχετικά.
Έκρινα δε προ παντός απαραίτητον εκ των φλογών της καταστροφής εν αις οδυνάται ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, και ζήτημα είναι εάν όταν το παρόν μου γράμμα αναγιγνώσκεται υπό της Υμετέρας Εξοχότητος, αν ημείς πλέον υπάρχωμεν εν ζωή προοριζόμενοι – τις οίδε- κατ’ ανεξερευνήτους βουλάς της Θείας Προνοίας εις θυσίαν και μαρτύριον, ν’ απευθύνω την υστάτην ταύτην έκκλησιν προς την φιλογενή και μεγάλην ψυχήν Σας και να Σας είπω μόνο δύο λέξεις.
Εάν δια να σώσητε την Ελλάδα εκρίνατε καθήκον σας να προβήτε εις το επαναστατικόν κίνημα της Θεσσαλονίκης, μη διστάσητε τώρα να προβήτε εις εκατόν τοιαύτα κινήματα, ίνα σώσητε τώρα ολόκληρον τον απανταχού και ιδία τον μικρασιατικόν και θρακικόν Ελληνισμόν, ο οποίος τόσην θρησκευτικήν λατρείαν τρέφει προς Υμάς.
Και νυν, φίλτατε αδελφέ, σε μόνον θεωρούμεν τον από μηχανής Θεόν, σε βράχον, σε ελπίδα, σε σωτήρα και σε μεσσίαν μας. Περίζωσε την ρομφαίαν του λόγου σου κατευοδού προς υμάς και κόψον τον άλυτον δια την διπλωματίαν μέχρι σήμερον δεσμόν του Ανατολικού ζητήματος.
Πίπτων επί του τραχήλου υμών, περιλούω υμάς δι’ απείρων φιλημάτων σεβασμού και αγάπης.
† Ο Σμύρνης Χρυσόστομος».
4. Ο Γάλλος ιερωμένος και βουλευτής των Παρισίων αββάς Εδουάρδος Σουλιέ καταθέτει την προσωπική του μαρτυρία:
«… Ο Χρυσόστομος δεν ανήκει στην Εκκλησία της Γαλλίας, αλλά αυτό δεν μ’ εμποδίζει να εκφράσω τον βαθύτατο σεβασμό προς την μνήμην του. Με ωραιότητα ψυχής αρνήθηκε να δεχθεί το προσφερόμενο καταφύγιο, λέγων ότι το καθήκον του είναι να μείνει για να συγκακοπαθήσει με το ποίμνιόν του. {…} Οδήγησαν τότε τον ιεράρχη εις τα άκρα των ευρωπαϊκών συνοικιών εμπρός σ’ ένα κουρείο. {…} τον κτύπησαν με μαχαίρι πισώπλατα και στη συνέχεια λυσσασμένες ανθρώπινες ύαινες του έκοψαν μύτη και αυτιά. Στο πλευρό των ανδρών συναγωνίζονταν μαινόμενες τουρκάλες που ενθάρρυναν με αρές και κατάρες τους λυσσασμένους άνδρες τους. ο επικεφαλής αξιωματικός διέταξε χαμάληδες να σύρουν το πτώμα και αφού το πρόσδεσαν σε μια σακαράκα τό’ βαλαν μπροστά κι άρχισε να τρέχει σβαρνίζοντας το άγιο λείψανο του μάρτυρα ιεράρχη που σήκωσε στους ώμους του τις αμαρτίες του ελληνικού διχασμού και την υπεροψία των λεγόμενων χριστιανικών δυνάμεων που απεδείχθησαν και του Ποντίου Πιλάτου χειρότεροι! Η γαλλική περίπολος παρακολουθούσε τα γεγονότα και οι άνδρες που την αποτελούσαν έτρεμαν από αγανάκτηση και ήθελαν να επέμβουν. Ο επικεφαλής αξιωματικός με το περίστροφο στο χέρι ακολουθούσε τις διαταγές που τους είχαν δοθεί και τους εμπόδισε να κάνουν οποιαδήποτε κίνηση. Στη συνέχεια, δεν είδαμε πια το μητροπολίτη, που τον αποτελείωσαν σε μικρή απόσταση πιο πέρα».
Σκοπός όμως της παρούσης αναφοράς δεν είναι η βιογραφία και ο αγώνας του Χρυσοστόμου Σμύρνης, αλλά να τονίσει ότι κάποτε, στις 24 -11- 1929, η Τοπική Εκκλησία της Κεφαλονιάς σε συνεργασία με την Εκπαιδευτική Κοινότητα, πραγματοποίησαν μνημόσυνα και εκδηλώσεις για τον ιεράρχη. Βέβαια, τα μνημόσυνα, εκκλησιαστικά και φιλολογικά θεολογικά για τον Χρυσόστομο ήταν πανελλήνια, σε όλες σχεδόν τις μητροπόλεις, ακλουθούσε δε και έρανος, για να φτιαχτεί ο ανδριάντα του.
Πέρα από τη θύμηση της ιεράς μνήμης του Χρυσοστόμου Σμύρνης, τα μνημόσυνα στήριζαν την ταλαίπωρη ψυχολογία των προσφύγων της Μικράς Ασίας, που είχαν έλθει στο νησί μας και αγωνίζονταν να ενσωματωθούν κοινωνικά.
Έχουν σωθεί αναφορές και κατάλογοι με τους επισήμους, τους Εκπροσώπους της Πολιτείας, τα Σωματεία και οι Σύλλογοι, γενικά για τους στρατιωτικούς και πολιτειακούς φορείς που έδωσαν το παρόν τους για την ιερή μνήμη του αγίου ιεράρχη Χρυσόστομου Σμύρνης.
