Στη χώρα μας, ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός εφαρμόζεται οργανωμένα από τις αρχές του 1950. Το 1976 καθιερώθηκε το μάθημα του Σ.Ε.Π. στα Γυμνάσια, ενώ από το 1983 εφαρμόζεται και στα Λύκεια. Το 2013 καταργείται από το Γενικό Λύκειο και το 2015 καταργείται και από την Γ΄ Γυμνασίου. Παραμένει μόνον στην Α΄ τάξη των ΕΠΑΛ με τον τίτλο: «Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός- Ασφάλεια και υγεία στο χώρο εργασίας». Τα Κέντρα Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.) παρέχουν πλέον συμβουλευτική και πληροφόρηση σε θέματα επιλογής κατεύθυνσης σπουδών και σχεδιασμού σταδιοδρομίας σε μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Οι βασικοί στόχοι-πυλώνες του επαγγελματικού προσανατολισμού είναι οι εξής: Αυτογνωσία – Πληροφόρηση – Λήψη Απόφασης – Μετάβαση. Θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τους στόχους αυτούς και να καταδείξουμε την αναγκαιότητα και την προσφορά του θεσμού στους μαθητές και την κοινωνία ως σύνολο.
Ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό, αφού κάθε εκπαιδευτική κατεύθυνση έχει επαγγελματικές προεκτάσεις. Η σχέση εκπαίδευσης και επαγγέλματος είναι τόσο στενή, ώστε να γίνεται λόγος για «εκπαιδευτικές – επαγγελματικές» αποφάσεις. Στα πλαίσια του σχολείου αναφέρεται συνήθως στον προσανατολισμό μαθητών πάνω σε επαγγελματικά θέματα. Δεν πρόκειται όμως μόνο για αυτό, γιατί αποτελεί παράλληλα μία διάσταση του θεσμού «συμβουλευτική-προσανατολισμός». Μέσα σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, περιλαμβάνονται διαδικασίες οι οποίες αποσκοπούν στο να βοηθήσουν το άτομο να γνωρίσει τόσο τον εαυτό του, όσο και το περιβάλλον του.
- ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ
Με τον όρο αυτό εννοούμε όλες τις συστηματικές ενέργειες κα διαδικασίες που αποσκοπούν να βοηθήσουν το μαθητή να αποκτήσει πληρέστερη γνώση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του, των ενδιαφερόντων του, των ικανοτήτων – δεξιοτήτων και αξιών του, που είναι παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές του επιλογές. Οι ειδικότεροι στόχοι τους είναι:
- Να διερευνήσει ο μαθητής τις επιθυμίες, τις προσδοκίες, τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις, τις δυσκολίες, τις ιδιαίτερες ικανότητες και δεξιότητες και πώς αυτά συνδέονται με την επιλογή επαγγέλματος
- Να διευκολυνθεί στην αντιμετώπιση εσωτερικών ή εξωτερικών εμποδίων, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες, να ικανοποιηθούν οι επιθυμίες και να καταρτίσει ο μαθητής το ατομικό του σχέδιο δράσης, ώστε να ενταχθεί στην αγορά εργασίας ή να επαναπροσδιορίσει την επαγγελματική του πορεία σύμφωνα με τις προσωπικές του ανάγκες και τις εκάστοτε συνθήκες της αγοράς εργασίας
- Να βοηθηθεί ο μαθητής να αποκτήσει θετική αυτοαντίληψη, μέσω της οποίας θα προαχθεί η υψηλή αυτοεκτίμηση. Είναι αποδεδειγμένο ότι μαθητές με υψηλή αυτοεκτίμηση βλέπουν τον εαυτό τους θετικά και μπορούν να αναγνωρίσουν τις δυνατότητές τους και τους περιορισμούς τους, δηλαδή βλέπουν τον εαυτό τους κάτω από ένα θετικό και ρεαλιστικό πρίσμα χωρίς την παγίδα του αυτοθαυμασμού ή της αυτό-υποτίμησης
Για την επίτευξη του πρώτου και θεμελιώδους στόχου πραγματοποιούνται βιωματικά εργαστήρια με ειδικά σχεδιασμένες ασκήσεις και δραστηριότητες σε ομαδικό αλλά και σε ατομικό επίπεδο.
Παράλληλα, γίνεται χρήση ειδικών ψυχομετρικών εργαλείων, όπως είναι τα τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού. Να τονίσουμε ότι στα Κ.Ε.Σ.Υ. χρησιμοποιούμε αυστηρώς και μόνον τα Τεστ Επαγγελματικού Προσανατολισμού που είναι σταθμισμένα στον ελληνικό πληθυσμό για την ηλικιακή ομάδα 15-18 ετών και είναι εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας. Τα τεστ αυτά διεξάγονται στο χώρο του Τομέα Συμβουλευτικής & Επαγγελματικού Προσανατολισμού των Κ.Ε.Σ.Υ. υπό την καθοδήγηση του Συμβούλου Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Συμπληρώνοντας τα τεστ οι μαθητές μπορούν να αποκτήσουν μία καλύτερη εικόνα του εαυτού τους και να δουν πώς αυτή ταιριάζει με τα χαρακτηριστικά των επαγγελμάτων και της αγοράς εργασίας.
Όμως, κάθε άνθρωπος είναι πολύπλοκος και μοναδικός και παράλληλα εξελίσσεται συνέχεια. Επίσης, με ραγδαίους ρυθμούς αλλάζει και εξελίσσεται η επιστήμη, η τεχνολογία και η αγορά εργασίας. Έτσι, εκτός από τα τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού, η συμβουλευτική παρέμβαση γίνεται με τρόπο εξατομικευμένο με τη βοήθεια της ατομικής συμβουλευτικής συνέντευξης. Με τη μέθοδο αυτή ο Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού συζητά κατ’ ιδίαν με τους ενδιαφερόμενους ή/και με τους γονείς τους με σκοπό να τους βοηθήσει να συνειδητοποιήσουν τα ατομικά τους χαρακτηριστικά (γνώσεις, ικανότητες, δεξιότητες) και να μάθουν τον τρόπο να επιλέγουν και να σχεδιάζουν τις εκπαιδευτικές ή επαγγελματικές διαδρομές που ανταποκρίνονται στα προσόντα, τις αξίες και τα ενδιαφέροντά τους. Επίσης, ο Σύμβουλος είναι δυνατόν να βοηθήσει τα άτομα στον επανασχεδιασμό και τη διαχείριση της σταδιοδρομίας τους σε διάφορα στάδια κρίσιμων μεταβάσεων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας καθώς και στην καλλιέργεια σχετικών δεξιοτήτων δια βίου μάθησης. Κατά τη διάρκεια των ατομικών συναντήσεων τηρείται απόλυτη εμπιστευτικότητα, ενώ ο αριθμός και το περιεχόμενο των συναντήσεων αυτών εξαρτάται από τις ιδιαίτερες ανάγκες των ατόμων καθώς και το επίπεδο επαγγελματικής ωριμότητας τους.
- ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Για να μπορέσει ο μαθητής να επιλέξει σωστά τη σχολική ή επαγγελματική κατεύθυνση που θα ακολουθήσει, θα πρέπει να γνωρίζει τις επιλογές που είναι διαθέσιμες, να είναι ενήμερος για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε επαγγελματικής δραστηριότητας, για τις απαιτήσεις και τις προοπτικές τους. Η ενημέρωση για αυτά τα θέματα κρίνεται σήμερα πιο απαραίτητη από ποτέ, καθώς οι γοργοί ρυθμοί της τρίτης τεχνολογικής επανάστασης και οι συνακόλουθες οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις καθιστούν τη ζωή πολυπλοκότερη.
Σε αυτό το πλαίσιο ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός καλείται να αποτελέσει τον συνδετικό κρίκο μεταξύ εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας βοηθώντας τους νέους να ανακαλύψουν τις ικανότητες τους, τα ενδιαφέροντά τους, τις κλίσεις τους, τα τυχόν ταλέντα τους ή και τις ιδιαιτερότητές τους, να τους ενημερώσει για το εκπαιδευτικό σύστημα και να τους βοηθήσει να ανακαλύψουν και να αξιολογήσουν τις επαγγελματικές τους αξίες και τέλος να γίνει η σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στο άτομο να βιώσει τις συνθήκες εργασίας, να διαπιστώσει τις νέες τεχνολογίες, την ποικιλία των νέων επαγγελμάτων και την διαπίστωση ωραιοποίησης ή όχι ορισμένων εξ αυτών.
Μία από τις δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσει ο μαθητής στο σχολείο είναι αυτή της αυτοπληροφόρησης και της κριτικής προσέγγισης της πληροφορίας, προκειμένου να μπορεί να παρακολουθεί τις αλλαγές του περιβάλλοντός του και να οδηγείται στις αναγκαίες αλλαγές των αποφάσεών του, χωρίς να έχει διαρκώς την ανάγκη ενός ειδικού.
Η πληροφόρηση μπορεί να είναι είτε συλλογική είτε ατομική. Στην πρώτη περίπτωση σκοπός είναι να αναπτυχθεί το ενδιαφέρον των νέων για τις σπουδές και τα επαγγέλματα, μέσα από συζητήσεις και γενικές πληροφορίες για τις σχολικές και επαγγελματικές κατευθύνσεις. Πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια προγραμματισμένων διαλέξεων ή μαθημάτων, συγκεντρώσεων ενημέρωσης στους μαθητές ή/και γονείς, επισκέψεων των μαθητών στους τόπους άσκησης των διαφόρων επαγγελματικών δραστηριοτήτων και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα κ.ά. Στη δεύτερη περίπτωση παρέχεται εξατομικευμένη πληροφόρηση στη διάρκεια προγραμματισμένης συνάντησης με το Σύμβουλο Επαγγελματικού Προσανατολισμού μετά από σχετικό αίτημα του μαθητή ή/και του γονέα.
- ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ
Η επιλογή επαγγέλματος και κατά συνέπεια της εκπαιδευτικής διαδρομής που θα οδηγήσει το μαθητή σε αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση. Τα τελευταία χρόνια διάφοροι παράγοντες, που μάλλον σχετίζονται με την πολυπλοκότητα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, τις απαιτήσεις της και τις δυσκολίες να ανταποκριθεί κανείς σ’ αυτές παρουσιάζονται να ενισχύουν μια τάση αναποφασιστικότητας στην επαγγελματική επιλογή.
Στόχος του Επαγγελματικού Προσανατολισμού είναι να βοηθήσει το μαθητή να αναπτύξει δεξιότητες λήψης απόφασης και να συνειδητοποιήσει ότι την καλύτερη δυνατή απόφαση τη λαμβάνουμε όταν:
- Γνωρίζουμε καλά τον εαυτό μας (τι μου αρέσει, τι όνειρα έχω, ποιες αξίες, τι με δυσκολεύει, τι μπορώ να βελτιώσω, ποιες οι ανάγκες μου, σε τι είμαι καλός κτλ.)
- Γνωρίζουμε καλά το περιβάλλον (δυνατότητες σπουδών και εναλλακτικές, αγορά εργασίας, επαγγέλματα και προοπτικές τους, δεξιότητες που τα επαγγέλματα απαιτούν κτλ)
Ο Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού έχοντας υπόψη του τους παράγοντες που επηρεάζουν τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές αποφάσεις, τους τρόπους λήψης απόφασης και αφού μέσω και του Τεστ Επαγγελματικών Αποφάσεων διαπιστώσει τον τρόπο με τον οποίο ο μαθητής λαμβάνει τις αποφάσεις, θα τον βοηθήσει να γίνει περισσότερο υπεύθυνος και ανεξάρτητος και θα τον καθοδηγήσει στη διαδικασία λήψης απόφασης.
Η εκπαιδευτική & επαγγελματική απόφαση των εφήβων είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων: εκπαιδευτικών, κοινωνικοοικονομικών, οικογενειακών, προσωπικότητας (όπως το φύλο και τα προσωπικά χαρακτηριστικά), ατομικών (έμφυτες ικανότητες και κλίσεις, κληρονομικές καταβολές) και περιβαλλοντικών (φυσικό, θρησκευτικό, επαγγελματικό, οικονομικό, εκπαιδευτικό περιβάλλον κ.ά.). Από αυτούς ο σημαντικότερος είναι η οικογένεια.
Η πραγματοποίηση των ατομικών φιλοδοξιών και επιθυμιών των νέων, οι προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά τους, αλλά και οι αξίες τους φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή επαγγέλματος. Συχνά, όμως, όλα αυτά επηρεάζονται αποφασιστικά από το οικογενειακό περιβάλλον. Η επίδραση που ασκεί το οικογενειακό περιβάλλον είναι καθοριστική, όχι μόνο για την επιλογή επαγγέλματος, αλλά και για τον τρόπο ζωής που θα ακολουθήσει το άτομο. Ο έφηβος ο οποίος καλείται να προβεί σε κάποια επιλογή επαγγέλματος, φέρει μαζί του πληροφορίες αλλά και συνήθειες που αποκτήθηκαν πολύ πιθανά μέσα στην οικογένεια και που θα επηρεάσουν τις επιλογές του.
Μάλιστα, ορισμένες φορές η παρέμβαση των γονέων παίρνει τη μορφή ισχυρής πίεσης. Ο νέος «εξαναγκάζεται» να ακολουθήσει το επάγγελμα που του υπαγορεύεται. Έτσι, στην πραγματικότητα, αυτοί που επιλέγουν το επάγγελμα είναι οι γονείς και όχι τα ίδια τα παιδιά. Τους επαγγελματικούς στόχους που δεν μπόρεσαν να κατακτήσουν οι ίδιοι, τους μεταθέτουν στα παιδιά τους, αφού τα βλέπουν σαν προέκταση του εαυτού τους ,για να πραγματοποιήσουν τα ανεκπλήρωτα επαγγελματικά τους όνειρα και σχέδια.
Αλλά το πρόβλημα δεν περιορίζεται στις περιπτώσεις πίεσης. Πολλές φορές οι γονείς έχουν εξωπραγματικές προσδοκίες και απαιτήσεις σχετικά με τις επιλογές των παιδιών τους ως προς τις σπουδές και τα επαγγέλματα. Οι φιλοδοξίες των γονέων δεν είναι μόνο υψηλές αλλά, αρκετές φορές, δε συμπίπτουν με τα ενδιαφέροντα, τις κλίσεις και τις ικανότητες των παιδιών τους.
Επομένως, για να μπορέσει ο μαθητής να λάβει μία απόφαση συμβατή με τη δική του προσωπικότητα, τις ικανότητες, τα κίνητρα, τις αξίες και φιλοδοξίες του, θα πρέπει μέσα από τη διαδικασία της αυτογνωσίας να έχει σχηματίσει μία ρεαλιστική εικόνα του εαυτού και θετική αυτοαντίληψη, που θα τον θωρακίσουν με αίσθημα εσωτερικής ασφάλειας, ώστε να μπορεί να κρατήσει απόσταση από τις επιθυμίες των «σημαντικών άλλων» (γονέων, δασκάλων, φίλων) και να σχεδιάσει τη σταδιοδρομία εκείνη, που θα τον οδηγήσει σε μία αρμονική ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
- ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Με το στόχο αυτό επιδιώκεται η καλύτερη προετοιμασία των νέων για τη ζωή του ενήλικου και την ομαλή αλλά και δυναμική – ένταξή τους στην κοινωνία.
Σκοπός της συμβουλευτικής στον Επαγγελματικό Προσανατολισμό είναι η καλλιέργεια των δεξιοτήτων εκείνων που θα διευκολύνουν το μαθητή να διανύει με σύνεση και ωριμότητα τα διάφορα μεταβατικά στάδια στις σπουδές, στην εργασία και την προσωπική του ζωή. Ουσιαστικά αποτελεί το επιστέγασμα των τριών προηγούμενων στόχων και τη σύνθεσή τους, καθώς οι απαραίτητες δεξιότητες για τη μετάβαση είναι η ευελιξία, η λήψη αποφάσεων, η αναζήτηση και κριτική ανάγνωση των πληροφοριών, όπως τις αναλύσαμε στις προηγούμενες παραγράφους. Κατάλληλη προετοιμασία για τις διάφορες αλλαγές σημαίνει κυρίως «γνωρίζω και κατανοώ όσα συμβαίνουν γύρω μου και μέσα μου» υιοθετώντας μία κριτική στάση, ώστε να μην προσαρμόζομαι παθητικά και άκριτα στις διάφορες καταστάσεις, αλλά να τις διερευνώ και να δρω έτσι, ώστε να τις μεταβάλλω ανάλογα με τις ανάγκες και τους στόχους μου. Έτσι, οι διάφορες μεταβάσεις μετατρέπονται σε ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη, εξέλιξη και για κοινωνική πρόοδο.
Προκειμένου να επικοινωνήσετε με τον Τομέα Συμβουλευτικής στον Επαγγελματικό Προσανατολισμό, του Κ.Ε.Σ.Υ. Κεφαλληνίας μπορείτε να καλείτε στο 26710 26374 και στο email kesypkef@sch.gr. Η υπηρεσία στεγάζεται στην οδό Μίνωος 3, παραπλεύρως Ι.Ν. Αγ. Σπυρίδωνα (στενό ΔΕΗ) στο Λιθόστρωτο.
Οκτώβριος 2019
Δημήτρης Ζαβιτσιάνος
Εκπαιδευτικός Συμβουλευτικής στον Επαγγελματικό Προσανατολισμό
του Κέντρου Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.) Κεφαλληνίας
