Η διαμόρφωση των διάφορων Ελληνικών επωνύμων αποτελεί μια σύνθετη ιστορία. Ενώ δεν είναι κοινή και ενιαία, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί σε κάθε περίπτωση αναδεικνύει τις κοινωνικές και πολιτισμικές συγκυρίες μέσα από τις οποίες αποκρυσταλλώθηκε. Υπάρχει εσφαλμένη εντύπωση ότι όλα τα Επώνυμα που προέρχονται από την Κεφαλονιά έχουν αυτή την κατάληξη. Η αλήθεια είναι ότι ένα σημαντικό μέρος τους είναι τέτοιας μορφολογίας, ίσως ούτε καν τα μισά.
Η κατάληξη –άτος είναι λατινογενής. Προέρχεται από την λατινική κατάληξη -atus. Προστιθέμενη σε ουσιαστικό ή επίθετο δηλώνει μια παθητική ιδιότητα, κατάσταση , Στον πληθυντικό της ίδιας κατάληξης μπορεί να αποδοθεί και η κατάληξη –ατα, πολλών τοπωνυμιών του νησιού.
Πέρα όμως από την ετυμολογική ανάλυση, είναι ακόμη σημαντικότερο να εξεταστεί πως ακριβώς διαμορφώθηκε και επικράτησε αυτή η συνήθεια. Τόσο για να διαλευκάνει λανθασμένες εντυπώσεις πχ ότι τα επώνυμα διαμορφώθηκαν από τα τοπωνύμια ή παρερμηνείες της λατινικής επιρροής με την λατινική καταγωγή, όσο και για να εξαχθούν τα ιστορικά και πολιτισμικά δεδομένα. Μέχρι και το τέλος 17ο αιώνα σπανίως συναντάμε τέτοια επώνυμα. Η συχνότητα εμφάνισης τους είναι τέτοια σε μέγεθος που δεν μπορούν να αναζητηθούν σε αυτήν την περίοδο οι ρίζες αυτής της τρελλοκεφαλλονίτικης τακτικής . Η Κεφαλλονίτικη χρήση του διπλού επωνύμου αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην Ελλάδα.
Η διαμόρφωση των επωνύμων με την προσθήκη της κατάληξη –άτος, είναι πατρωνυμική. Το παραγόμενο διπλό επώνυμο προκύπτει από το χριστιανικό όνομα του πατέρα ακολουθεί το κυρίως γηγενές κεφαλλονίτικο επώνυμο. Στα πρώτα χρόνια της χρήσης του διπλού επωνύμου το δεύτερο επώνυμο λάμβανε θέση πριν ή μετά το κύριο, ανάλογα με το αν βρισκόταν εν ζωή ο πατριάρχης του νέου αυτού κλάδου. Αν χρησιμοποιούσα το διπλό επώνυμό μου θα ονομαζόμουν ΣΤΑΒΕΡΗΣ -ΓΑΒΡΙΕΛΑΤΟΣ (Απόγονος του ΓΑΒΡΙΗΛ (ΓΑΜΠΡΕΛΗ) ΣΤΑΒΕΡΗ από το Μοναστήρι Ηρακλείου (Αρακλιού).
Σε όλες τις Ληξιαρχικές πράξεις καθώς και σε Νοταριανές πράξεις τα πρόσωπα αναγράφονται με το πλήρες επώνυμο τους..
Το ιδιόμορφο αυτό χαρακτηριστικό στα Κεφαλονίτικα επώνυμα δεν συναντάται σε όλα. Μόνο οι μεγάλες και πολυπληθείς οικογένειες του νησιού το εφάρμοσαν.
Ο αυστηρός προσδιορισμός της οικογενειακής καταγωγής στην Κεφαλονιά μαρτυράει και την αξία που είχε η οικογένεια και η ιστορία στον τοπικό πολιτισμικό.
Επίσης, υποτιμάει το γεγονός ότι ο γεωγραφικός χάρτης της Κεφαλονιάς είναι κορεσμένος με οικισμούς που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν στην βάση της οικογένειας. Ακόμη και στους οικισμούς όπου υπήρχε η συνύπαρξη περισσότερων οικογενειών , η κάθε οικογένεια διατηρούσε την συνοχή της και την αυτονομία της. Ο συνοικισμός της ήταν τοπογραφικά διακριτός . Οικογενειακοί κτητορικοί ναοί χτίζονταν και η τέλεση των μυστηρίων συνέβαινε αποκλειστικά σε αυτούς, με εφημέριους προερχόμενους από την οικογένεια.
Πέρα όμως από τις πιθανές ερμηνείες των λόγων που οδήγησαν στην μορφοποίηση των επωνύμων σε –άτος και πέρα του ότι δεν εκφράζουν την πλειοψηφία των Κεφαλλονίτικων επωνύμων ,αυτό καθ ‘αυτό το γεγονός της ύπαρξής τους είναι σημαντικό. Η επωνυμιακή κατάληξη σε –άτος δηλώνει ξεκάθαρα Κεφαλλονίτικη καταγωγή. Συνιστά ένα επιπλέον-έστω και υποτυπώδες- στοιχείο της έμφυτης αυτοάμυνας ενός τοπικού πολιτισμού. Η επινόηση και η ιστορική διαμόρφωση του , λειτούργησε προνοητικά, κάτι παρόμοιο με την έγγραφή των οικογενειών στο Κεφαλλονίτικο LIBRO-NTORO. Σε μια εποχή όπου η τοπική κουλτούρα, τα ήθη και έθιμα, η ίδια η ιστορία θυσιάζονται στο βωμό της εξομοίωσης του νεοελληνικού τρόπου ζωής.
Τα Κεφαλλονίτικα επώνυμα σε –άτος λειτουργούν ως φορέας της μαρτυρίας του τόπου προέλευσης.
Αναρωτιέμαι: γιατί ένα τέτοιο φαινόμενο δεν συνέβη και στις γειτονικές Βενετικές κτήσεις ( Κέρκυρα….Ζάκυνθο).
