Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών και η παροχή γνώσεων είναι μια διαδικασία που έχει ως στόχο την ομαλή ένταξη στο κοινωνικό σύστημα. Η εκπαίδευση και η κοινωνικοποίηση του παιδιού ξεκινάει άτυπα από την οικογένεια. Η διαπαιδαγώγηση του παιδιού ξεκινάει από την οικογένεια μέσα από την αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα μέλη και εξασφαλίζει στο παιδί κλίμα ασφάλειας και σιγουριάς που αργότερα οδηγεί στην αποτελεσματική μάθηση. Η διαπαιδαγώγηση συνεχίζεται με συστηματικό τρόπο στο σχολείο και αργότερα επεκτείνεται στην ευρύτερη κοινότητα.

Τα παιδιά μεγαλώνοντας αρχίζουν να φεύγουν από την αγκαλιά των γονιών τους και γίνονται μέλη ενός ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Αποκτούν φίλους, συμμαθητές και διαμορφώνουν σχέσεις. Τα παιδιά καθώς ωριμάζουν, αρχίζουν και κατανοούν καλύτερα τις κοινωνικές σχέσεις, και δίνουν το ανάλογο βάθος και νόημα σε αυτές. Εντούτοις, κάθε παιδί έχει την δική του προσωπικότητα. Έτσι, ορισμένα παιδιά απολαμβάνουν περισσότερο τις κοινωνικές δραστηριότητες και άλλα λιγότερο. Οι κοινωνικές προτιμήσεις επηρεάζονται ως ένα βαθμό από γενετικούς παράγοντες, αλλά αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν «κοινωνική ικανότητα» είναι ένα σύνολο δεξιοτήτων που διδάσκονται, μαθαίνονται και βελτιώνονται. Τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη να είναι τα πιο δημοφιλή μέσα στην τάξη, στα αθλήματα ή στη γειτονιά, αλλά έχουν ανάγκη τις αποτελεσματικές κοινωνικές δεξιότητες. Συνήθως, παιδιά που απορρίπτονται συνεχώς από τους συνομηλίκους τους, νιώθουν μοναξιά και τείνουν να έχουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Επίσης, μπορεί να εκδηλώσουν προβλήματα συμπεριφοράς.

Τι είναι οι κοινωνικές δεξιότητες

Κοινωνικές δεξιότητες είναι η ικανότητα του ατόμου να δημιουργεί και να διατηρεί ικανοποιητικές σχέσεις. Οι ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν την βάση για την καλή σχολική επίδοση, την κατάλληλη συμπεριφορά, τις υγιείς οικογενειακές σχέσεις καθώς και τη συμμετοχή σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Πώς όμως αποκτά ένα παιδί θετικές κοινωνικές δεξιότητες; Συνήθως η διαχείριση το θυμού και των συγκρούσεων, η κατανόηση κι αναγνώριση της γνώμης των άλλων, η δυνατότητα διαπραγμάτευσης και αντίστασης με τους συνομηλίκους, η ενεργητική ακρόαση και η αποδοχή και ανοχή του διαφορετικού, λειτουργούν υποβοηθητικά στην δόμηση θετικών κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι κοινωνικές δεξιότητες περιλαμβάνουν την παρατήρηση, την σκέψη και την συμπεριφορά:

• Η παρατήρησηαναφέρεται στο πώς κανείς αντιλαμβάνεται μια κοινωνική κατάσταση. Για παράδειγμα, πώς συμπεριφερόμαστε σε φίλους και γνωστούς. Η κάθε κατάσταση απαιτεί και διαφορετική συμπεριφορά. Τα παιδιά που έχουν αδυναμία στην κοινωνική παρατήρηση, ακόμα και ασυναίσθητα, μπορεί να ενοχλήσουν ή να φέρουν σε αμηχανία τους άλλους. Μπορεί να κάνουν πράγματα που δεν ταιριάζουν με την περίσταση, όπως για παράδειγμα να γελάσουν ή να φερθούν ανώριμα σε μια πολύ σοβαρή κατάσταση. Μπορεί μάλιστα να συνεχίσουν να φέρονται με αυτόν τον τρόπο γιατί αγνοούν τα σήματα των άλλων για να σταματήσουν.
• Η σκέψηαφορά στην ερμηνεία της συμπεριφοράς των άλλων που έχει ως στόχο να κατανοήσουμε γιατί κάποιος κάνει κάτι. Συχνά, τα παιδιά που δυσκολεύονται με τις κοινωνικές σχέσεις παρερμηνεύουν τις προθέσεις των άλλων. Επίσης, δυσκολεύονται με την ώριμη και αποτελεσματική επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων.
• Τέλος, η συμπεριφοράστην κοινωνική της διάσταση, έχει να κάνει με την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με θετικό τρόπο. Μερικά παιδιά ξέρουν τι πρέπει να κάνουν αλλά δυσκολεύονται να το εκδηλώσουν, ενώ άλλα παιδιά μπορεί να ενεργούν παρορμητικά χρησιμοποιώντας ακατάλληλα σχόλια.

Τα παιδιά μαθαίνουν τις κοινωνικές δεξιότητες μέσα από τους άλλους ανθρώπους και αρχικά κυρίως από τους γονείς, οι οποίοι αποτελούν πρότυπο για αυτά.

Μπορούμε να διδάξουμε τις κοινωνικές δεξιότητες μέσα από δικές μας εμπειρίες. Είναι πολύ σημαντικό να προσφέρουμε στα παιδιά εμπειρίες με άλλους ανθρώπους, να τα βοηθήσουμε να ερμηνεύσουν τις συμπεριφορές των άλλων και να τα επιβραβεύσουμε όταν χρησιμοποιούν κατάλληλα τις κοινωνικές δεξιότητες.

Παρόλο που η εκμάθηση των κοινωνικών δεξιοτήτων είναι μία χρονοβόρα διαδικασία, στο τέλος οι γονείς ανταμείβονται βλέποντας το παιδί τους να ενσωματώνεται κατάλληλα στο κοινωνικό σύνολο, καθώς και να αντλεί χαρά και ικανοποίηση το ίδιο από την συναναστροφή του με τους άλλους.

Η σταδιακή ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων

Οι κοινωνικές δεξιότητες αναπτύσσονται σταδιακά καθώς το παιδί μεγαλώνει. Έτσι στα μωρά αναπτύσσονται αρχικά με την παρατήρηση, το χαμόγελο και την αλληλεπίδραση με τα άτομα του περιβάλλοντος τους. Είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσουμε τα μωρά να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες, παίζοντας μαζί τους και περνώντας χρόνο μαζί τους. Έτσι δίνουμε την δυνατότητα στα μωρά να κατανοήσουν κάποιες πρώτες απλές συμπεριφορές.

Στη νηπιακή ηλικία, τα παιδιά προσπαθούν να προσεγγίσουν συνομήλικους τους, όμως συχνά οι πρώτες προσπάθειες είναι αδέξιες. Δεν μοιράζονται εύκολα τα παιχνίδιά τους, τείνουν να χτυπούν και δεν μπορούν  να κατανοήσουν ορισμένες συμπεριφορές. Σε αυτή την ηλικία είναι σημαντικό να προωθήσουμε το ομαδικό παιχνίδι, καλώντας παιδιά στο σπίτι, να δείξουμε στα παιδιά πώς να μοιράζονται τα πράγματά τους και να ξεκινήσουμε να διδάσκουμε απλούς κανόνες. Επίσης, έχει μεγάλη σημασία να επιβραβεύουμε τα παιδιά όταν ακολουθούν τους κανόνες.

Ξεκινώντας τα παιδιά τη σχολική φοίτηση θα πρέπει να μπορούν να λειτουργήσουν μαζί με άλλους ανθρώπους. Σταδιακά πρέπει να μάθουν να παίζουν με άλλα παιδιά, να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων και να μπορούν και τα ίδια να εκφράζουν τα δικά τους συναισθήματα. Σε αυτό το στάδιο πρέπει να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να χρησιμοποιούν λέξεις όταν κάτι τα ενοχλεί και να μην καταφεύγουν στην βία. Επίσης, μπορούμε να τα βοηθήσουμε τα παιδιά να αναγνωρίσουν τα δικά τους συναισθήματα και μέσω παραδειγμάτων να τους δώσουμε να καταλάβουν πως πρέπει να αντιδρούν σε κάθε περίσταση.

Αναγνωρίζοντας το παιδί τα συναισθήματα του, παρατηρώντας προσεκτικά, καθυστερώντας την αντίδραση του και γνωρίζοντας ποιες μπορεί να είναι οι εναλλακτικές αντιδράσεις, μπορεί να ελέγξει τις παρορμήσεις του αποτελεσματικά και να ανταπεξέλθει στις κοινωνικές προκλήσεις.

Τι άλλο μπορούν να κάνουν οι γονείς

Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης, συχνά τα περισσότερα παιδιά είναι κοινωνικά αδέξια. Μπορεί να γίνονται ενοχλητικά ή να μην γνωρίζουν πώς να προσεγγίσουν τους άλλους και να βιώνουν απόρριψη. Τα παιδιά μαθαίνουν πολλά από τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι γονείς τους. Έτσι, πρώτ’ απ’ όλα οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να αποτελούν παράδειγμα με την συμπεριφορά τους. Επιπλέον, θα πρέπει να μεριμνούν να διδάξουν στα παιδιά συγκεκριμένες δεξιότητες και στη συνέχεια να υποβοηθούν τα παιδιά να εφαρμόσουν αυτές τις δεξιότητες σε διάφορες πραγματικές καταστάσεις. Πολλές φορές οι γονείς μπορούν μέσα από απλές περιστάσεις να διδάξουν πράγματα στα παιδιά. Για παράδειγμα, μετά από μία επίσκεψη στην παιδική χαρά μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί να ερμηνεύσει την συμπεριφορά των άλλων παιδιών. Αν το παιδί δεν μπορεί να εξηγήσει τις συμπεριφορές άλλων παιδιών, εξηγήστε του καλύτερα την κατάσταση, δώστε του πιθανές απαντήσεις και αφήστε το να επιλέξει μόνο του την λύση.Τέλος, δημιουργήστε ευκαιρίες όπου θα μπορέσει το παιδί να εφαρμόσει τις κοινωνικές δεξιότητες που έμαθε μέσα από κατάλληλες δραστηριότητες.

Οι γονείς θα πρέπει να θυμούνται πως η εκμάθηση των κοινωνικών δεξιοτήτων χρειάζεται αρκετό χρόνο καθώς και ότι κάθε παιδί μαθαίνει με διαφορετικό ρυθμό. Η συνεργατική και δημιουργική διάθεση των γονιών μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να αναπτύξουν και να βελτιώσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες!

Απρίλιος 2018

Ελένη Πετσάλνικου

ΜΑ Κοινωνική Λειτουργός

ΚΕΔΔΥ Κεφαλληνίας