Του Κώστα Ευαγγελάτου

Όταν το 1995 πρωτοείδα τις φωτογραφίες του Leo Matiz στο Hilton Athens αισθάνθηκα αμέσως αυτή τη δυνατή συγκίνηση, που σου μεταδίδει η αληθινή τέχνη. Όταν τον γνώρισα και συζήτησα μαζί του στην επίσκεψη του στο χώρο τέχνης του Art Studio EST, που ευγενικά μου πρόσφερε τα λευκώματα του για να τα παρουσιάσω στο περιοδικό OPTICON, με το οποίο συνεργαζόμουν, διαπίστωσα για μια ακόμη φορά ότι η απλότητα, που βασίζεται στην συγκροτημένη αυτοπεποίθηση, και η συνολική εποπτική και σφαιρική γνώση προσέγγισης του αισθητικού αντικειμένου χαρακτηρίζει κάθε αυθεντική και σημαντική προσωπικότητα της τέχνης. Ο ίδιος ανέφερε: Ήθελα να γίνω συγγραφέας ή ζωγράφος αλλά έγινα φωτογράφος. Η φωτογραφία είναι ένα επάγγελμα όταν γίνεται από κάποιον τεχνίτη. Αλλά γίνεται τέχνη στα χέρια ενός καλλιτέχνη. Επειδή ακριβώς ήταν από φύση και συνείδηση καλλιτέχνης, οι φωτογραφίες του, κάθε είδους από το 1937 που ξεκίνησε να φωτογραφίζει συστηματικά, έχουν τη σφραγίδα του προσωπικού του εκφραστικού στυλ. 

O Leo Matiz γεννήθηκε στην Αρακατάκα της Κολομβίας το 1917. Από το 1933 άρχισε να δημοσιεύει τις καρικατούρες του και το 1937 αποφοίτησε από τη Σχολή Καλών Τεχνών της Μποκοτά. Το 1940 φεύγει για το Μεξικό, όπου δουλεύει για τον κινηματογράφο και συμμετέχει σε εικαστικές εκθέσεις. Εκεί συναντά τον μεγάλο ποιητή Pablo Neruda και τον διάσημο διευθυντή φωτογραφίας Gabriel Figeueroa. Το 1946 συνεργάζεται με το Reader’s Digestκαι μετά με το Life, το Norte και άλλα γνωστά περιοδικά της Αμερικής. Τον Απρίλιο του 1948 πληγώνεται κατά την διάρκεια δολοφονικής απόπειρας εναντίον του πολιτικού ηγέτη Gaitan και μια ώρα αργότερα γνωρίζει το νεαρό τότε Φιντέλ Κάστρο. Είναι η χρονιά που το όνομά του ακούγεται παντού. Τα Ηνωμένα Έθνη του εμπιστεύονται τη θέση του επίσημου φωτογράφου στην Παλαιστίνη και τη Μέση Ανατολή.

Το 1952 ιδρύει στην Κολομβία την πρώτη γκαλερί τέχνης με συνεργάτες τους διάσημους εικαστικούς δασκάλους και φίλους του Jose ClementeOrozco, Diego Rivera και Frida Kahlo. Το 1952 διοργανώνει την πρώτη έκθεση του Fernando Botero. Από το 1958 μέχρι το 1985 ταξιδεύει, φωτογραφίζει και εκθέτει σ’ όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Το 1988 το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Μποκοτά διοργάνωσε αναδρομική έκθεση του έργου του. Οι εκθέσεις έργων του στο Μιλάνο 1992, στην Ελβετία 1993, στη Νέα Υόρκη και τη Ρώμη 1994, στο Παρίσι, το Μιλάνο, τη Νέα Υόρκη, το Μπιαρίτς, τη Χάβρη και την Αθήνα το 1995, με την υποστήριξη της Εθνικής Ομοσπονδίας Καφεπαραγωγών της Κολομβίας, σφράγισε τη διεθνή αναγνώριση του. Από τότε και μέχρι το θάνατο του το 1998 πολλές επίσημες διακρίσεις και βραβεία καταξίωσαν τον Matiz, που θεωρείται πλέον ο Εθνικός φωτογράφος της Κολομβίας.

Ας δούμε όμως τις κυριότερες φάσεις του φωτογραφικού έργου του Leo Matiz , που διέσχισε τις Ηπείρους και τη ζωή με την ατίθαση περιέργεια και ζωντάνια των ανθρώπων του μυθικού Μακόντο, που περιγράφει στα «Εκατό Χρόνια Μοναξιάς» ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. 

Από τους πρώτους φωτογράφους με έντονο κοινωνικό προβληματισμό  o Matiz κοίταξε με το φακό του τους λασπωμένους δρόμους της Κολομβίας και πέτυχε να εστιάσει με ισχυρό ρεαλισμό στη ζωή και τη γεωγραφία των μιγάδων. Στις φωτογραφίες του δεσπόζει η απλή αλήθεια της πατρίδας του, οι ψαράδες στις ακτές της Καραιβικής, η ηρωική πόλη Καρθαγένα ντε Ιντίας, οι καθημερινές οικογενειακές στιγμές, οι διάχυτοι ρυθμοί της σάλσα. Η Βενεζουέλα, που έζησε κάποια χρόνια. Το αγαπημένο του Μεξικό, οι περιοχές της γης, που εξερεύνησε με το «τρίτο μάτι» του. Μορφές στη ρέμβη του λυκόφωτος ή κάτω από τα εκτυφλωτικά αστέρια του ωυχτερινού ουρανού. Οι φωτογραφίες του με τους «καφετιέρος» αναδίδουν το άρωμα του καφέ στους λόφους των Άνδεων, τον ιδρώτα του μόχθου από τα χιλιάδες σκληρά εργαζόμενα χέρια της Λατινικής Αμερικής. Ενώνει την τέχνη του με το πολιτικό και κοινωνικό ρεπορτάζ και δημιουργεί ένα εκφραστικό στυλ., που έχει ζυμωθεί από μια κριτική ενατένιση του κόσμου και το σκληρό φως των τροπικών. Στη διαμόρφωση αυτού του στυλ συνέτειναν οι φωτογραφίες του Paul Strand και η οπτική αντίληψη του σουρρεαλιστή σκηνοθέτη- κινηματογραφιστή Luis Bunuel. Ανάμεσα στη νατουραλιστική περιγραφή και τον ποιητικό ρεαλισμό τυπώνει ασπρόμαυρες συνθέσεις, που οι γκρίζες τονικότητες περιορίζονται στο ουσιώδες. Από την πρωτεύουσα των Αστέκων μέχρι το Κάιρο και το Ισραήλ συλλαμβάνει με την κάμερά του την ανθρώπινη μορφή στο περιβάλλον δράσης της. Όμως κύριοι άξονες για τη διαγραφή των συνθέσεων του είναι τα χέρια και τα μάτια. Χέρια, που κρατούν ένα βιβλίο, που οδηγούν τρακτέρ, που απλώνουν δίχτυα, που σμιλεύουν μια Σταύρωση, που αγκαλιάζουν ένα μωρό, που κινούν τις φοινικιές, που δένουν ένα σάκο καφέ, που κλαδεύουν ένα δέντρο. Χέρια Ινδιάνων λυράρηδων και χειροτεχνών. Τα χέρια του Marc Chagall , που ζωγραφίζει τα κοστούμια ενός μπαλέτου… Αμέτρητα χέρια και μάτια, που σπάνια σε κοιτούν κατ’ ευθείαν. Μάτια που ατενίζουν αινιγματικά αλλά και τρυφερά ατέρμονους ορίζοντες. Η πολλαπλότητα της θεματογραφίας του μας εντυπωσιάζει με το πολυποίκιλο φάσμα που αποτυπώνει. Πορτραίτα, Παιδιά, Εργασία, Βιομηχανία, Αφηρημένες συνθέσεις, Τοπία, Προσωπικότητες, Συμβάντα της καθημερινής ζωής απαρτίζουν την προσφορά του. Όλα αυτά σκιαγραφούν την καλλιτεχνική παρακαταθήκη της γήινης και θερμής προσωπικότητά του, που αποπνέει και διαχέει φωτογραφικά το δυναμισμό της πανάρχαιας κουλτούρας του.

(Από τη σειρά κειμένων με τίτλο: “Εις Μνήμην, Με τη χαρά της συνεργασίας”)
*O Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός Τέχνης.