Η εποχικότητα στον τουρισμό είναι δεδομένη και μάλιστα με ισχυρές εξάρσεις του φαινομένου ανάμεσα στις ελληνικές περιφέρειες.
Πρωταθλήτρια στην εποχικότητα , τόσο στις αφίξεις των αλλοδαπών τουριστών, όσο στις διανυκτερεύσεις αλλά και στις δαπάνες που πραγματοποιούν ,είναι η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων όπου οι δείκτες αγγίζουν το 85% για το τετράμηνο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου (cr4) και το 95% για το εξάμηνο Μαΐου- Οκτωβρίου (cr6).
Ως βασικό αίτιο που προκαλεί το φαινόμενο της εποχικότητας είναι οι κλιματολογικές συνθήκες.
Το θερμό καλοκαίρι του Ιονίου και οι πολλές και όμορφες παραλίες έχουν σαν αποτέλεσμα την συγκέντρωση της τουριστικής ζήτησης στους μήνες με την υψηλότερη θερμοκρασία.
Αυτόματα σχεδόν προσαρμόζεται και η τουριστική προσφορά.
Φαύλος κύκλος κατά συνέπεια, όπου στην περίμετρο του συμπιέζονται και όποιες μορφές εναλλακτικού τουρισμού υπάρχουν.
Φαύλος κύκλος που η συνέχιση της λειτουργίας του με καταλύτη την συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων και συνταξιούχων εξ αιτίας της βαριάς λιτότητας που τους επιβλήθηκε τα τελευταία χρόνια οδηγεί σε μεγαλύτερη έξαρση της εποχικότητας.
Χαρακτηριστική από την άποψη αυτή είναι η εικόνα του εσωτερικού τουρισμού που λόγω των μνημονιακών και αντιλαικών μέτρων που εφαρμόστηκαν από την τρόικα και τις ελληνικές κυβερνήσεις εμφανίζει σημαντική επιδείνωση και επιτείνει την εποχικότητα.
Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων επεξεργάζεται ένα στρατηγικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της εποχικότητας.
Η στρατηγική στοχεύει στην άμβλυνση του φαινομένου με την στροφή στις εναλλακτικές και ηπιότερες μορφές τουρισμού.
Ενδεικτικά αναφέρονται ο συνεδριακός τουρισμός, ο αθλητικός τουρισμός ,ο οικοτουρισμός, ο γαστρονομικός τουρισμός.
Ναυαρχίδα όλων των εναλλακτικών μορφών για το Ιόνιο αποτελεί ο πολιτιστικός-αρχαιολογικός τουρισμός που φυσικά εδράζεται στην τεράστια δυναμική ενός αναξιοποίητου πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής.
Παράλληλα, ένας από τους κρισιμότερους παράγοντες για την προώθηση και εφαρμογή μοντέλων ήπιας τουριστικής ανάπτυξης είναι η συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων σε αυτήν, σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης της οικονομίας και του κράτους.
Επιχειρήσεις, κερδοσκοπικές ή μη, δημόσιοι και δημοτικοί οργανισμοί, συνεταιρισμοί, επιμελητήρια, σύλλογοι, πανεπιστημιακά, ερευνητικά, μορφωτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, επαγγελματικές τουριστικές σχολές, λοιποί κοινωνικοί φορείς, είναι όλοι μέτοχοι στη διαμόρφωση και διάθεση του τουριστικού προϊόντος και υπεύθυνοι της ποιότητας που το χαρακτηρίζει.
Στο πλαίσιο αυτό ειδικές πρωτοβουλίες ανάπτυξης συνεργατικών σχηματισμών, καινοτομικών κοινωνικών συνεργασιών και συμφώνων ειδικού σκοπού, σε τοπικό, περιφερειακό και διαπεριφερειακό επίπεδο, μπορούν να διαμορφώνουν τις κατάλληλες συνθήκες ποιοτικής αναβάθμισης του τουριστικού προϊόντος, ήπιας τουριστικής και πολιτισμικής ανάπτυξης και ενίσχυσης της απασχόλησης.
Επίσης, η αξιοποίηση της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας, αποτελεί μία από τις βασικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή ανάλογων πολιτικών, με πολλαπλές εφαρμογές στο Τουρισμό. Μέσω της υλοποίησης επενδυτικών σχεδίων κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων παραγωγικού σκοπού που θα λειτουργούν στη βάση μίας εναλλακτικής και αλληλέγγυας οικονομίας, είναι δυνατό να δοθεί άμεση και ουσιαστική προτεραιότητα σε μία συλλογικής/συνεταιριστικής φύσης επιχειρηματικότητα, που είναι κοινωνικά ανταποδοτική και στοχεύει στην αξιοποίηση των ανθρώπινων και φυσικών πόρων, καθώς και των υποδομών και ανωδομών στους τουριστικούς προορισμούς και όχι στη υπερσυσσώρευση κερδών.
Τέλος, τα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού πρέπει να ενισχυθούν και όχι να αποτελούν «λύση ανάγκης», τόσο για τους ιδιοκτήτες ξενοδοχείων όσο και στους Έλληνες τουρίστες. Η επαναθεσμοθέτηση και ενίσχυση του «κοινωνικού τουρισμού», κάτω από τις σημερινές συνθήκες κρίσης και φτωχοποίησης μεγάλων πληθυσμιακών τμημάτων, κρίνεται απαραίτητη, με τη συμμετοχή ιδρυμάτων δημόσιου χαρακτήρα, συνεταιριστικών τουριστικών επιχειρήσεων καταλυμάτων και εστίασης και με ειδική χρηματοδότηση.
Συμπερασματικά, η μικρή και πολύ μικρή τουριστική επιχειρηματικότητα θα συμβάλλει ενεργά στην αναπτυξιακή προσπάθεια της στρατηγικής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων για τον τουρισμό, αν θεσμοθετηθεί η συμμετοχή της στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και εξασφαλιστούν βιώσιμοι όροι για αυτή.
Από την άλλη, η αξιοποίηση και ο ανασχεδιασμός του κοινωνικού τουρισμού, καθώς και η υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων στη βάση μίας εναλλακτικής και αλληλέγγυας οικονομίας μπορούν να εξασφαλίσουν τη μετάβαση σε ένα πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης ανταγωνιστικό, με πολλές μικρές επιχειρήσεις του κλάδου και με σύνθετες υπηρεσίες.
Οι ελληνικές κυβερνήσεις, παρ’ όλες τις σταθερές διαχρονικά σχετικές εξαγγελίες, έχουν κάνει πολύ λίγα για την υποβοήθηση της ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού με ήπια μορφή.
Συνήθως, η σπουδή τους εξαντλείται στην υιοθέτηση πολιτικών υποτιθέμενης αξιοποίησης των εξαιρετικά πλούσιων τουριστικών πόρων της χώρας (περιβάλλον, ιαματικές πηγές, θεματικές-ιστορικές διαδρομές, παραδοσιακοί οικισμοί, πολιτισμικά και λαογραφικά στοιχεία, θρησκευτικά και ιστορικά μνημεία, αγροτική παραγωγή, σπάνια και μοναδικά τοπικά προϊόντα κ.λπ.).
Ωστόσο, πρόκειται για προώθηση θεματικών τουριστικών προϊόντων που προωθούν την αυστηρά ελεγχόμενη τουριστική κατανάλωση, με αμφίβολα οικονομικά και κοινωνικά αποτελέσματα και ταυτόχρονα, μεγάλες κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις (π.χ. οργανωμένοι υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων, κρουαζιέρα, γήπεδα γκολφ, μαρίνες κ.λπ.).
Η χώρα μας έχει πάρα πολλά πλεονεκτήματα για την ανασύνθεση του προϊόντος με όρους ανάπτυξης θεματικών εμπειριών, δεδομένου ότι οι τουριστικοί της πόροι (φυσικοί, περιβαλλοντικοί, πολιτισμικοί και ιστορικοί) είναι, από αυτή την άποψη, πραγματικά ανεξάντλητοι.
Τόσο η διεθνής εμπειρία, όσο και επιμέρους μελέτες έχουν καταδείξει πως το σημαντικότερο στοιχείο για την ανάπτυξη του τουρισμού σε μια περιοχή είναι τα ίδια τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της.
Επομένως, μια στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος απαιτεί πρωτίστως την ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του κάθε τουριστικού προορισμού, ώστε να αναπτυχθούν εκείνες οι μορφές τουρισμού που προσαρμόζονται, κατά το δυνατόν, ομαλότερα στους τουριστικούς πόρους αυτού του προορισμού, ξεφεύγουν από τη λογική της «μονοκαλλιέργειας» και βοηθούν στην χρονική επιμήκυνση της τουριστικής δραστηριότητας.
Η επίτευξη των στόχων της στρατηγικής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, έχει ως κεντρικό πυρήνα την ανασύνθεση-ανανέωση του τουριστικού προϊόντος, όπως αυτό ήταν γνωστό μέχρι σήμερα, προς την κατεύθυνση της διαμόρφωσης νέων τουριστικών προϊόντων.
Στρατηγική προτεραιότητα για την επίτευξη των ανωτέρω αποτελεί ο σχεδιασμός, η δημιουργία και η προώθηση ενός ολοκληρωμένου πακέτου (portfolio) ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, με προτεραιότητα και κατεύθυνση τις ήπιες μορφές ανάπτυξης, όπου η χώρα έχει υψηλό απόθεμα τουριστικών πόρων (φυσικών, ιστορικών – πολιτισμικών και κοινωνικών) και στόχο την ουσιαστική διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, τη σύνθεση στοχευμένων θεματικών εμπειριών, τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, την εισαγωγή καινοτομιών και την προσέλκυση νέων κατηγοριών τουριστών – επισκεπτών.
Ενδεικτικά, αναφέρονται οι παρακάτω μορφές που θα εξειδικευτούν κατά περίπτωση, σε συνεργασία και με άλλους φορείς:
- ο πολιτισμικός τουρισμός (μουσεία, μνημεία, επισκέψιμες αρχαιότητες, λαογραφία, θρησκευτικός τουρισμός, παραδοσιακοί οικισμοί, πολιτιστικές διαδρομές, βυζαντινά κάστρα, πολιτισμικά δίκτυα, διεθνή φεστιβάλ, μουσικές διοργανώσεις, σύγχρονη τέχνη ζωγραφική – μουσική, κ.λπ.), που στα Ιόνια θα πρέπει να αποτελέσει τον κύριο άξονα της τουριστικής πολιτικής, αφού η ύπαρξη του τεράστιου πολιτιστικού αποθέματος είναι μοναδική. Η επίσκεψη σε συνδυασμό με την εκπαίδευση και τη γνώση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αποτελεί διαχρονικά τον βασικό μας πρεσβευτή σε όλο τον κόσμο.
- ο τουρισμός υπαίθρου (αγροτουρισμός, οινοτουρισμός, φυσιολατρικός τουρισμός, περιπατητικός-περιηγητικός τουρισμός, τουρισμός παρατήρησης, οικοτουρισμός, γεωτουρισμός), που αναπτύσσεται κοντά στην φύση για να δώσει στον ταξιδιώτη την ευχαρίστηση να βιώσει την αγροτική και φυσική ζωή και τις ασχολίες της μέσα σε αγροκτήματα ή να παρατηρήσει την φύση περπατώντας και παρατηρώντας την χλωρίδα και την πανίδα
- ο τουρισμός περιπέτειας ( ορειβασία, αναρρίχηση, ποδήλατο βουνού, αλεξίπτωτο πλαγιάς, ποδηλασία πόλης, ιππασία, κ.λπ.), που αναπτύσσεται για την ικανοποίηση της ανάγκης αναψυχής κοντά στο φυσικό περιβάλλον, δηλαδή παράκτιες, ορεινές, ημι-ορεινές, αστικές και ημι-αστικές περιοχές, καθώς και για την ανάγκη ήπιας άθλησης και περιπέτειας μέσα στη φύση.
- ο αθλητικός τουρισμός που αναπτύσσεται διεθνώς για να εξυπηρετήσει επαγγελματικές αθλητικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων των αθλητικών αγώνων και διοργανώσεων επαγγελματικών ομάδων ή αθλητών και φιλάθλων. Η περιοχή μας, με πλούσια αθλητική ιστορία και παρελθόν θα πρέπει να επιδιώξει την άμεση προσαρμογή των υφιστάμενων αθλητικών υποδομών της, στη νέα στρατηγική τουριστικής ανάπτυξης και να προσανατολιστεί στον αθλητικό τουρισμό, αποφεύγοντας τις «φαραωνικές» διοργανώσεις και εκδηλώσεις.
- ο γαστρονομικός τουρισμός που ενθαρρύνει τη συμμετοχή του επισκέπτη σε εμπειρίες που συνδέονται με την τοπική κουζίνα και την ανάδειξη της ιδιαίτερης ταυτότητας συγκεκριμένων προορισμών (γαστρονομικές διαδρομές, γευσιγνωσία, πιστοποίηση και ενσωμάτωση της τοπικής κουζίνας και της Επτανησιακής διατροφής στην τουριστική προσφορά, γαστρονομικά επιμορφωτικά προγράμματα, διασύνδεση με τη γεωργική παραγωγή, την παραγωγή βιολογικών προϊόντων, προϊόντων ΠΟΠ/ΠΓΕ κ.λπ.). Οι επισκέπτες με σκοπό την απόλαυση της γαστρονομίας συνεχώς αυξάνονται διεθνώς ενώ η πολυποίκιλη κουζίνα μας έχει σημαντική θέση στη διεθνή κουζίνα, σχετιζόμενη με σημαντικά ποιοτικά χαρακτηριστικά υγείας και μακροζωίας.
- ο συνεδριακός τουρισμός που αφορά στην παρακολούθηση συνεδρίων, εκθέσεων, επιστημονικών εκδηλώσεων κ.λπ. και σχετίζεται με τη διαθεσιμότητα των απαραίτητων υποδομών και υπηρεσιών, όπως αμφιθεάτρων, εκθεσιακών χώρων, μεγάλων καταλυμάτων, υπηρεσιών εστίασης, υπηρεσιών γραμματειακής υποστήριξης και διερμηνείας. Κρίσιμος παράγοντας για την προσέλκυση επισκεπτών είναι η εύκολη πρόσβαση στον τόπο πραγματοποίησης ενός συνεδρίου.
- Έλεγχος και περιορισμός νέων μαζικών εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής, ιδιαίτερα επιβαρυντικών στο περιβάλλον, (όπως λ.χ. γήπεδα γκολφ, αυτοκινητοδρόμια, οργανωμένοι υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων κ.λπ.), με βάση τη συνολική νέα αναπτυξιακή κατεύθυνση
- Εφαρμογή αντικειμενικά μετρήσιμων αναπτυξιακών δεικτών και κριτηρίων κοινωνικής ανταπόδοσης. Αντίστοιχοι περιορισμοί πρέπει να προβλεφθούν και σε ειδικές επενδύσεις που αφορούν στην μαζική ανάπτυξη και εμπορική εκμετάλλευση τουριστικών κατοικιών, σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων, αιγιαλών, παραλιών και παραποτάμιων και παραλίμνιων περιοχών, περιβαλλοντικά προστατευόμενων περιοχών και περιοχών υψηλής περιβαλλοντικής και αισθητικής αξίας.
III. Προτεραιότητα σε μικρές υποδομές στήριξης της τουριστικής δραστηριότητας με περιορισμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, περισσότερο συμβατές με τον χαρακτήρα των περιοχών και πάντοτε σε συνάρτηση με τη φέρουσα ικανότητα των προορισμών αυτών και τη στρατηγική της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης που συνδέεται αρμονικά με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και την κλίμακα του χώρου του Ιονίου.
Για παράδειγμα σχεδιάζεται να δοθεί προτεραιότητα σε αγκυροβόλια και μικρά καταφύγια αντί για μαρίνες, σε αξιοποίηση και ανάδειξη παραδοσιακών οικισμών, στην ανάδειξη περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, στη δημιουργία, σήμανση και πιστοποίηση φυσικών, πολιτισμικών, ιστορικών, γεωφυσικών και εν γένει θεματικών διαδρομών, στη διασύνδεση του προϊόντος και των παρεχόμενων υπηρεσιών με τη γεωργική δραστηριότητα κ.ο.κ.
- Ενίσχυση, αντίστοιχα με τα παραπάνω, μικρών, επιχειρηματικών ή γεωργικών δραστηριότητες (του πρωτογενούς δηλαδή η δευτερογενούς τομέα) που συμβάλλουν στη ολοκληρωμένη κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη του προορισμού.
- v. αποτροπή της συνολικής διαδικασίας ξεπουλήματος «ιδιωτικοποίησης» της κοινόχρηστης δημόσιας περιουσίας, είτε πρόκειται για περιοχές φυσικού κάλλους όπως ο Ερημίτης στην Κέρκυρα η το Τραπεζάκι στην Κεφαλονιά, είτε πρόκειται για το εξαιρετικά κρίσιμο θέμα της παραχώρησης των αεροδρομίων που μετά βεβαιότητος θα πλήξει την προσπάθεια άμβλυνσης της εποχικότητας.
Η ήπια ανάπτυξη και στήριξη των ειδικών και εναλλακτικών αυτών μορφών τουρισμού, καθώς και των υποδομών και δραστηριοτήτων που τις πλαισιώνουν, αποτελεί τη μόνη εφικτή στρατηγική επιλογή, ώστε να επιτευχθεί η σταδιακή μετατόπιση του μαζικού χαρακτήρα της υφιστάμενης τουριστικής προσφοράς προς την κατεύθυνση του εμπλουτισμού και της διαφοροποίησης των παραγόμενων τουριστικών προϊόντων που θα αναδεικνύουν τον πλούτο και τα διαφορετικά συγκριτικά πλεονεκτήματα των προορισμών, θα σέβονται τη μοναδικότητα του επισκέπτη και θα αποφέρουν πολλαπλά, οικονομικά και κοινωνικά οφέλη.
Επιπλέον, η διαφοροποίηση της τουριστικής εμπειρίας και ο εμπλουτισμός των χαρακτηριστικών του προσφερόμενου προϊόντος, θα συμβάλλει αποτελεσματικά στη διείσδυση σε νέες διεθνείς αγορές, στην προσέλκυση νέων ομάδων επισκεπτών, στη μείωση της εξάρτησης από τους διεθνείς tour operators και στην άμβλυνση της έντονης εποχικότητας της τουριστικής ζήτησης.
Η τουριστική ανάπτυξη για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων οφείλει να έχει ανθρωποκεντρικό πρόσημο. τα μεγέθη που αφορούν στην κοινωνική ευημερία και στην πρόοδο του τουρισμού στην Ελλάδα δεν έχουν μόνο ποσοτικές μεταβλητές, αλλά και ποιοτικές. Έτσι, αφετηρία κάθε συζήτησης για την πραγματική τουριστική ανάπτυξη είναι η προστασία του ανθρώπινου παράγοντα και του εργατικού δυναμικού.
Όλες μας οι προσπάθειες οφείλουν να συντείνουν στον στόχο της πλήρους, σταθερής και ποιοτικής απασχόλησης. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε τάση ελαστικοποίησης της εργασίας προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου, μας βρίσκει ως Περιφέρεια Ιονίων Νήσων αντίθετη, ενώ θα πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για την εξάλειψη φαινομένων που αποσκοπούν αποκλειστικά στη μείωση του εργατικού κόστους με απόρριψη της φιλελεύθερης/νεοφιλελεύθερης επικαιροποίησης και «μοντερνοποίησης» των εργασιακών σχέσεων.
Όσο για την πρακτική άσκηση, στόχος είναι η καταπολέμηση των φαινομένων «δουλεμπορίου», που παρατηρείται έντονα σε ανασφάλιστους εργαζόμενους από εξωκοινοτικές χώρες και οι οποίοι χαρακτηρίζονται «σπουδαστές», υπό τη θεσμική κάλυψη διμερών ή διακρατικών συμφωνιών μεταξύ της Ελλάδας και των εκτός της Ε.Ε. χωρών.
Σε όλη την παραπάνω διαδικασία, κομβικό ρόλο θα παίξει η θωράκιση και αναβάθμιση των ελεγκτικών μηχανισμών, οι οποίοι αδυνατούν να αναχαιτίσουν αποτελεσματικά τις σχέσεις εκμετάλλευσης που επικρατούν στον τουρισμό, σε συνδυασμό με μία σειρά μέτρων, τα οποία θα αποτελέσουν μοχλό τόνωσης της πραγματικής οικονομίας, μέσω της αύξησης της αγοραστικής δύναμης, οδηγώντας στην κοινωνική ευημερία με την ουσιαστική συμμετοχή όλων των παραγωγικών δυνάμεων της χώρας.
Θεόδωρος Γαλιατσάτος
Περιφερειάρχης Ιονίων Νήσων.
