Της Ευρυδίκης Λειβαδά
Πλήρης ημερών έφυγε στις 9 Ιουνίου ο 97χρονος Σπύρος Πισσάνος, ήρωας του Β’ΠΠ που κατέρριψε γερμανικά αεροσκάφη, φορώντας τη στολή της RAF.
Ο Ελληνας έγινε Αμερικανός ήρωας. Εφτασε ως μετανάστης στις ΗΠΑ τους δύσκολους καιρούς του Μεσοπολέμου και σήμερα συγκαταλέγεται στο πάνθεον των Αμερικανών ηρώων και μάλιστα το Μουσείο της Αμερικανικής Αεροπορίας αναφέρεται αναλυτικά στη ζωή του και στα κατορθώματά του.
Ο Σπύρος Πισσάνος έγινε παγκοσμίως γνωστός με το παρατσούκλι «the Flying Greek» , καθώς κατέρριψε δέκα γερμανικά αεροσκάφη στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο βιβλίο με την αυτοβιογραφία του περιγράφει το πώς έκανε το όνειρό του πραγματικότητα.
Γεννήθηκε το 1919 σε ένα φτωχόσπιτο στον Κολωνό από πατέρα Σπαρτιάτη και μητέρα Κεφαλλονίτισσα.
Την «πόρτα» για αυτήν την … ανακάλυψη μού άνοιξε ο ανηψιός του ο οποίος μου τηλεφώνησε για άλλον λόγο. Κουβέντα στην κουβέντα μού αποκάλυψε πως ο διάσημος στα πολεμικά αεροπορικά δεδομένα θείος του κ. Σπύρος Πισσάνος είναι Κεφαλλονίτης από την πλευρά της μητέρας του. Μια σύντομη περιήγηση στο διαδίκτυο εμπλούτισε τα λεχθέντα. Ας πάρουμε όμως την ιστορία της ζωής του βήμα-βήμα.
Ο οίκος Pis(s)ano(i)
Ιστορικοί θέλουν ο οίκος Pis(s)ano(i) να έλκει την καταγωγή από την Pisa (καθώς αρκετά ιταλικά επώνυμα δηλώνουν τον τόπο προέλευσης). Τα περισσότερα όμως μέλη της οικογένειας που έχουν ξεχωρίσει η ιστορία τα τοποθετεί στη Βενετία γιατί ένας κλάδος εγκαταστάθηκε τα τέλη της 1ης χιλιετίας εκεί. Από τον 13ο αι. άρχεται η παρουσία έντονων προσωπικοτήτων των καλών τεχνών από την πρώϊμη Αναγέννηση και μετά (Ανδρέας, Ιωάννης, Αντώνιος ή Pisanello). Υπάρχουν πολλές διαφοροποιήσεις στην προφορά και στην γραφή του συγκεκριμένου επωνύμου (Pis(s)ano, Pis(s)ani, Pis(s)anus), ενώ ας σημειωθεί ότι είναι άλλος ο οίκος Pe(s,z)aro της Ιταλίας καθώς και ο οίκος Pizarro της Ισπανίας από τον οποίο προέρχεται και ο εξερευνητής.
Στο πολιτικό-στρατιωτικό στερέωμα το 1480 ο Domenico έλαβε ως προίκα τη νήσο Θήρα για το γάμο του με την κόρη του δούκα της Νάξου Jacopo III Crispo. Το 1477 έως το 1479 ο Ιωάννης έγινε δούκας της Κρήτης. Στον στρατιωτικό τομέα ο Andreaανέλαβε το 1716 την αρχηγία του βενετικού στόλου, κατόρθωσε να σώσει την Κέρκυρα από τους Οθωμανούς που την πολιορκούσαν και δυο χρόνια μετά σκοτώθηκε κατά την έκρηξη πυριτιδαποθήκης στο ίδιο νησί. Στο πολιτικό στερέωμα ο πλέον γνωστός Pis(sa)no(i) είναι Alvise ο οποίος το 1735 εξελέγη Δόγης της Βενετίας έως το 1741 έτος θανάτου του. Εξέχοντα μέλη του οίκου κατά τον 20ο αι. είναι ο πρωτοπόρος ψυχο-κοινωνιολόγος και συγγραφέας Αντώνιος και ο τολμηρός αεροπόρος Σπυρίδων.
Η οικογένεια του Σπύρου και τα παιδικά του χρόνια στον Κολωνό
Κλάδο του οίκου βρίσκουμε εγκατεστημένο στη Σικελία αλλά και στο Αιγαίο και την Κρήτη από όπου προφανώς μετεγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στην Λακωνία. Έτσι ο Νικόλαος Ιωάννου Πισάνος γεννήθηκε το 1890 στα Βάτικα της Λακωνίας και δούλευε ως ψαράς μαζί με τον πατέρα του. Μια καταιγίδα όμως κατέστρεψε τις δυο ψαρόβαρκες που είχε η οικογένεια η οποία αναγκάστηκε ως εκ τούτου να μετακομίσει στην Αθήνα. Ο Νικόλαος αρχικά υπηρέτησε ως πεζοναύτης στο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ και συμμετείχε στους Βαλκανικούς και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη συνέχεια ο πατέρας του εργάστηκε στο γραφείο του Περικλή Ρεντιάδη, Γραμματέα του Ελληνικού Ναυτικού (δεν διευκρινίζει ποιού). Εκεί γνώρισε την μητέρα του Αθηνά, η οποία εργαζόταν στην κατοικία του ως μαγείρισσα.
Το επώνυμο της Αθηνάς –από μια πρόχειρη έρευνα που έκανα- δεν το εντόπισα ακόμη. Άλλωστε το πιστοποιητικό γέννησης του Σπυρίδωνος ως επώνυμο της μητέρας του αναφέρει αυτό του συζύγου της. Όμως ο ανηψιός της μου αποκάλυψε πως «ήταν όμορφη και η καταγωγή της ήταν ή από τα Φραγκάτα ή από τα Βαλσαμάτα. Έτσι έλεγε ο πατέρας μου». Η Αθηνά γεννήθηκε το 1894 στην Κεφαλλονιά και ήταν το τρίτο παιδί της οικογένειας, η μικρότερη συγκεκριμένα από τους δυο αδελφούς της Διονύσιο και Μενέλαο. Αυτοί ήταν γεωργοί και παρήγαγαν κρασί, πεπόνια και λάδι. Μικρή όταν ήταν ακόμη έχασε τους γονείς της οπότε την ανέθρεψαν οι δυο μεγαλύτεροι αδελφοί της. Όμως όταν μεγάλωσε αποφάσισε να αναζητήσει τη τύχη της στην Αθήνα όπου κι έπιασε δουλειά στον Ρεντιάδη. Εκεί γνώρισε τον Σπύρο, το 1916 παντρεύτηκαν κι αμέσως σχεδόν απέκτησαν παιδιά. Με τη βοήθεια του Ρεντιάδη ο Νικόλαος βρήκε δουλειά ως μηχανοδηγός στον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο μεταξύ Αθήνας και Πειραιά.
Ο Σπύρος ήταν το τρίτο από συνολικά έξη παιδιά και γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου του 1919 στον Κολωνό, στην οδό Πέτρας 87. Πριν από αυτόν γεννήθηκε ο Ιωάννης και η Χρυσούλα και μετά ο Δημήτρης, ο Σταμάτης και ο Γιώργος. Η ζωή στον Κολωνό ήταν σκληρή. Τα χρήματα έφταναν μόνο για να καλύψουν τα έξοδα της διατροφής και το ενοίκιο. Τα οκτώ άτομα στριμώχνονταν σε δυο μικρά δωμάτια, τα ρούχα ήταν φτωχικά, τα παπούτσια τρύπια, όμως η αυλή γύρω ήταν μεγάλη και στέγαζε κοτέτσι που εφοδίαζε με αυγά όχι μόνο την οικογένεια, αλλά και την γειτονιά και έτσι οι Πισάνοι είχαν ακόμη ένα μικρό έσοδο.
Ο Σπύρος θυμάται τη γειτονιά του κατά τα παιδικά του χρόνια όπου πέρα από τα παιγνίδια, τους καβγάδες με τις αντίπαλες παρέες και τα πειράγματα με τους συνομήλικούς του, πλησίαζε όσο πιο κοντά μπορούσε στο καφενείο των αδελφών Καπράλου -που ήταν δίπλα από το μνημείο του Οιδίποδα- για να ακούει τον Χρήστο Καπράλο που έπαιζε μουσική και να βλέπει τους Αθηναίους να απολαμβάνουν τα απογεύματα τον καφέ τους εκεί.
Γράφει στην αυτοβιογραφία του για μια τσιγγάνα που του «είπε το χέρι» όταν με τους φίλους του, κάπου ανάμεσα 17 και 18 χρονών, Μίμη Βημάκη, Μήτσο Τζαμτζή και Αρτέμη πήγαν με τα ποδήλατά τους στην παραλία του Αγίου Ανδρέα για μπάνιο. Στον ίδιο είπε: «Εσύ, νεαρέ μου, θα βρεις το πεπρωμένο σου σε μακρινή χώρα αφού διασχίσεις τον ωκεανό». Από τότε όλοι αποφάσισαν πως έπρεπε να «μεγαλώσουν», να μην κάνουν σκανδαλιές και να μην μπλέκονται σε έριδες.
Ένα καλοκαιρινό πρωινό του 1932 θόρυβος από ψηλά απέσπασε την προσοχή του. Είδε πως προερχόταν από αεροπλάνο της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας το οποίο έκανε τόσο χαμηλή πτήση ώστε παρατήρησε καλά τον πιλότο του από το ανοιχτό κόκπιτ. Στη συνέχεια ανυψώθηκε και κατευθύνθηκε προς το Τατόϊ. Αυτό ήταν το ερέθισμα για τον νεαρό μισο-Κεφαλλονίτη. Από εκεί και πέρα η εικόνα αυτή θα κατεύθυνε όλη του την πορεία στη ζωή καθώς παραμέρισε βιβλία και μαθήματα και έβαλε στόχο του την κατάκτηση των αιθέρων.
Κρυφά από τον πατέρα του και με συμπαραστάτη και συμβουλάτορά του τον καλύτερο φίλο του Μίμη Δημάκη αποφάσισε να ακολουθήσει τις γραμμές του τραίνου το οποίο κατευθυνόταν προς την Λάρισα και να φτάσει έτσι στο Τατόϊ, πράγμα που έγινε. Παρακολούθησε από θέση καλυμμένη τα αεροπλάνα να απογειώνονται και να προσγειώνονται και έκανε τα δικά του όνειρα, τα οποία, με το πείσμα και την αποφασιστικότητα που τον διέκριναν, βγήκαν πέρα για πέρα αληθινά.
Προφανώς μίλησε στη μητέρα του, γιατί λίγο καιρό αργότερα, «με την άδειά της» όπως ο ίδιος σημειώνει, πήγε μαζί με τον κολλητό του φίλο στον κινηματογράφο και είδαν μια ταινία για την αεροπορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Θυμάται ακόμη με κάθε λεπτομέρεια πού ήταν ο κινηματογράφος και ποιοι ήταν οι συντελεστές της ταινίας την οποία είδε κι άλλες φορές κατά τη διάρκεια ενός μηνός. Βλέποντάς την συνεχώς «όλο και περισσότερο πειθόμουν ότι τα όνειρά μου να γίνω πιλότος δεν ήταν λάθος». Λίγο αργότερα πήρε το βιβλίο του Manfred von Richthofen «Ο κόκκινος Βαρώνος» και σε δυο μέρες διάβασε τα κατορθώματά του στους αιθέρες στο δυτικό μέτωπο.
Η μητέρα του έπαιρνε πάντα το μέρος του όταν ο πατέρας του θύμωνε μαζί του, και του συμπαραστεκόταν στα όνειρά του. Ο Σπύρος για να μπορεί να πηγαίνει στο Τατόι αποφάσισε να κάνει διάφορα θελήματα για τους γείτονές του για να έχει χαρτζιλίκι και να παίρνει το λεωφορείο για εκεί. «Κάποια μέρα θα επιτύχω το στόχο μου και θα είσαι υπερήφανος για εμένα» είπε στον πατέρα του όταν τον ρώτησε γιατί πηγαίνει τόσο συχνά στο Τατόι, γιατί έχει εντελώς αμελήσει τα μαθήματά του και γιατί του έχει πει τόσα ψέματα.
Κατά την διάρκεια του καλοκαιριού του 1936 ο Σπύρος πηγαινοερχόταν στην αεροπορική βάση στο Τατόι. Τότε γνώρισε και τον υπαξιωματικό Γεράσιμο Γαβρίλη, κάτοικο Κολωνού. Του είπε για το πάθος του για τα αεροπλάνα, ο Γεράσιμος τον συμπάθησε και του έδωσε την άδεια να περιεργάζεται τα αεροπλάνα, να βοηθά σε αγγαρείες και να βλέπει επισκευές.
Όταν πλησίασε η ώρα της στρατιωτικής θητείας η πρώτη σκέψη του Σπύρου ήταν η Σχολή Ικάρων. Ξέροντας πως δεν είχε τα απαιτούμε προσόντα, το 1937 έγραψε γράμμα στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας ρωτώντας πώς θα μπορούσε να φοιτήσει εκεί. Το γράμμα αυτό δεν είχε την τόσο αναγκαία για τον νεαρό ανταπόκριση. Το ίδιο όμως καλοκαίρι γνώρισε έναν Ελληνο-αμερικανό που τον πληροφόρησε ότι στην Αμερική υπάρχουν ιδιωτικές σχολές για πιλότους. Αυτή η πληροφορία άνοιξε την «πόρτα» της μακρινής χώρας. Ο πατέρας του βέβαια είχε τις σχετικές αντιρρήσεις, όμως η αγάπη του Σπύρου για την αεροπορία τις έκαμψε.
Είχε αρχικά μια αποτυχημένη προσπάθεια να επιβιβαστεί παράνομα στο REX, ιταλικό πλοίο γραμμής Μεσογείου-Αμερικής. Όμως η γνωριμία της μάνας του και του πατέρα του με τον Ρεντιάδη τού έδωσε τα απαραίτητα για να μπαρκάρει. Όταν ανακοίνωσε την απόφασή του στην οικογένειά του η μάνα του άρχισε να κλαίει, τα αδέλφια του εξεπλάγησαν και μόνο ο πατέρας του χάρηκε. Πράγματι. Τον Απρίλιο του 1938 χωρίς να ξέρει αγγλικά και με 7 δολάρια στην τσέπη κατάφερε να φύγει από την Ελλάδα ως μέλος του εμπορικού πλοίου Π. ΜΑΡΓΑΡΩΝΗΣ και έτσι βρέθηκε στη Βαλτιμόρη και από εκεί με τραίνο έφθασε στη Νέα Υόρκη.
Στην Αμερική
Με την βοήθεια δυο Ελλήνων, των Αργυρίου, βρήκε στέγη και προσωρινή δουλειά σε ένα αρτοποιείο. Με τις πρώτες του οικονομίες μετακόμισε στο Plainfield στο New Jersey. Δυο μήνες μετά και αφού έκανε αιματηρές οικονομίες γράφτηκε σε σχολή πιλότων στο Long Island. Τον Αύγουστο του 1940, όταν ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε ξεσπάσει για τα καλά, πήρε το πτυχίο του. Έτρεξε αμέσως να καταταγεί στον αμερικανικό στρατό χωρίς όμως επιτυχία γιατί έπρεπε να είχε αμερικανική υπηκοότητα.
Στην RAF και στην USAF – Πρωτιές και κατορθώματα του Σ. Πισάνου
Το 1941 πληροφορήθηκε ότι η αγγλική RAF στρατολογούσε, λόγω ανάγκης, εθελοντές πιλότους με την προϋπόθεση ότι θα έπρεπε να είχαν 200 τουλάχιστον ώρες πτήσης. Ο Σπύρος όμως είχε μόνον 170, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τους Άγγλους να τον στρατολογήσουν. Στις 25 Σεπτεμβρίου πέρασε επιτυχώς από 3μηνη εκπαίδευση για πιλότους μαχητικών και τον Φεβρουάριο του 1942 –μετά το χτύπημα των Ιαπώνων εναντίον των ΗΠΑ στο Περλ Χάρμπορ- ο Σπύρος μαζί με 14 ακόμα εθελοντές, οδηγήθηκε στην Αγγλία, όπου φόρεσε την στολή του Βρετανού ανθυποσμηναγού. «Όταν για πρώτη φορά φόρεσα την στολή της RAF ήμουν ο ευτυχέστερος των ανθρώπων. Για μία στιγμή μέσα στο μυαλό μου άστραψε η εικόνα εκείνου του Gloster Mars που είχε περάσει από πάνω μου, τότε στον λόφο του Κολωνού» διηγείται στην αυτοβιογραφία του.
Ακολούθησε η εκπαίδευση σε μαχητικά Ρ-40 και Ρ-51 όπου οι Βρετανοί εκπαιδευτές έδιναν μεγάλη βάση στις πτήσεις χαμηλού ύψους και στις “τυφλές” πτήσεις. Το πρώτο πράγμα που έμαθαν στον Σπύρο οι ονομαστοί Βρετανοί πιλότοι ήταν να απομνημονεύσει όλον τον πίνακα οργάνων. Το δεύτερο ήταν να πετάει χαμηλότερα από τις κορυφές των δένδρων. Αργότερα συνειδητοποίησε το νόημα αυτής της εκπαίδευσης: όσο χαμηλότερα πετάς προς το έδαφος, τόσο δυσκολότερα γίνεσαι στόχος για κάποιον που σε καταδιώκει. Το 1942 η RAF είχε ήδη αρχίσει τις προσβολές επιγείων στόχων στην κατεχόμενη Γαλλία και η εμπειρία που είχαν αποκτήσει οι πιλότοι της από αυτές τις αποστολές αποδείχθηκε πολύτιμη.
Μετά το πέρας της εκπαίδευσης ο Πισάνος τοποθετήθηκε στην 268η Μοίρα Στρατιωτικής Συνεργασίας, πετώντας με Ρ-51Α σε αποστολές προσβολής επιγείων στόχων. Σύντομα όμως, στις 13 Οκτωβρίου 1942, χάρη στην επιρροή του Αμερικανού σμηναγού Peterson ο οποίος τον εκτιμούσε ιδιαίτερα, μετατέθηκε στην 71η «Μοίρα των Αετών» – μίας από τις τρεις Μοίρες Αμερικανών εθελοντών οι οποίοι είχαν ενταχθεί στην RAF από τον καιρό της Μάχης της Αγγλίας. O Σπύρος συνέχισε να πετάει με Spitfire Vb. Όμως η φύση των αποστολών δεν του επέτρεψε να αντιμετωπίσει στον αέρα κάποιο μαχητικό της Luftwaffe, εκτός από μία και μοναδική φορά, όταν κατάφερε να βρεθεί στην ουρά ενός 109 και τα χέρια του μάλιστα είχαν παγώσει γιατί είχε ξεχάσει να φορέσει τα γάντια του.
Τότε ακριβώς οι αμερικανικές δυνάμεις αναζητούσαν από τους Άγγλους εμπειροπόλεμους πιλότους για να επανδρώσουν την αεροπορία τους, οπότε ζήτησαν και την ένταξη της 71ης Μοίρας στην USAF. Ορισμένοι από τους πιλότους αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το κύρος της RAF στην οποία είχαν λάβει το βάπτισμα του αέρα και του αίματος, ενώ άλλοι, με τον “αέρα” του βετεράνου απαίτησαν να ενταχθούν στην Αμερικανική Αεροπορία με υψηλούς βαθμούς! Ωστόσο μετά από κάποιες έντονες διαπραγματεύσεις η αμερικανική ανώτατη διοίκηση πέτυχε την πλήρη ένταξη των τριών Μοιρών στην Αμερικανική 8η Αεροπορική Δύναμη και την 4η Σμηναρχία Μαχητικών. H 71η Μοίρα όπου υπηρετούσε ο Σπύρος μετονομάστηκε σε «334» και από τις 24 Οκτωβρίου 1942 τα βρετανικά εθνόσημα στην άτρακτό του αντικαταστάθηκαν από αντίστοιχα αμερικανικά.
Ο Σπύρος Πισάνος μέσα στον καιρό του πολέμου σημείωσε κι άλλη μια πρωτιά: ήταν ο πρώτος μη Αμερικανός πολίτης που απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα εκτός αμερικανικού εδάφους. Πράγματι, στις 3 Μαΐου 1943 στην Αμερικανική Πρεσβεία στο Λονδίνο ο Steve Pisanos έγινε Αμερικανός και άφησε πίσω του το «Σπύρος». Λίγες μέρες μετά, στις 21 Μαΐου, ανέλαβε την πρώτη του αποστολή με το Ρ-47 “QP-D”, διακοσμημένο με το προσωπικό του έμβλημα, την “Miss Plainfield”, από το όνομα της πόλης που έζησε τα πρώτα του χρόνια στις ΗΠΑ. Στο εξής θα εκτελούσε αποστολές προσβολής επίγειων στόχων επάνω από την κατεχόμενη Γαλλία. Το διάστημα εκείνο ο Πισάνος σημείωσε την πρώτη του νίκη καταρρίπτοντας ένα Fw-190 πάνω από την Γάνδη στο Βέλγιο.
Τα ιδιαίτερα σωματικά προσόντα του, και αυτά του χαρακτήρα του βρήκαν «σάρκα και οστά» στον πιλότο των μαχητικών Σπύρο Πισάνο: εξαιρετική όραση, σταθερότητα, θάρρος, αποφασιστικότητα, γνώση κανόνων και τακτικών επίθεσης, γνώσεις δυνατοτήτων και αδυναμιών του αεροπλάνου του καθώς και τις αντίστοιχες των αντιπάλων του.
Στις πρώτες πρωινές ώρες της 12ης Αυγούστου του 1943 μέσα σε πανδαιμόνιο αερομαχιών προς το Ρουρ ο Πισάνος σημείωσε την δεύτερη νίκη του καταρρίπτοντας ένα Me-109 πάνω από το Βάλχερεν της Ολλανδίας.
Στις 29 Ιανουαρίου 1944 ο Σπύρος σημειώνει την πρώτη του διπλή νίκη: κατέρριψε δύο Me-109 πάνω από το Αάχεν.
Στις 3 Μαρτίου η USAF επιχείρησε την πρώτη της επιδρομή εναντίον της πρωτεύουσας του Γ΄Ράϊχ. Ο Πισσάνος είναι ο πρώτος Έλληνας ο οποίος έλαβε μέρος στην αποστολή, πετώντας με το νέο μαχητικό μακράς εμβελείας που από τον Φεβρουάριο είχε εξοπλιστεί η USAF, το Mustang P-51B. Όμως, παρά την πρόθεση των αμερικανικών μαχητικών να προκαλέσουν τα γερμανικά καταδιωκτικά σε μάχη, η αποστολή ματαιώθηκε λόγω καιρικών συνθηκών.
Η 5η Μαρτίου 1944 ήταν ξεχωριστή μέρα στην μαχητική αεροπορική ζωή του Πισάνου μια και που ο Σπύρος σημείωσε δύο επιπλέον καταρρίψεις στη σταδιοδρομία του. Αυτές τον κατέταξαν επίσημα στον κατάλογο των άσσων της 8ης Αεροπορικής Δύναμης και τον ενέπλεξαν σε μία συνταρακτική περιπέτεια έξι μηνών η οποία απασχόλησε για καιρό τον τύπο και κυκλοφόρησε σε διάφορα βιογραφικά βιβλία.
Μια από τις περιπέτειες του Πισάνου μέσα από βιβλία και από τον τότε τύπο
Ο Σπύρος συνόδευε βομβαρδιστικά επάνω από το Μπορντώ και δέχθηκε επίθεση μεγάλου αριθμού Me-109. Τα μαχητικά συνεπλάκησαν, ανακατεύτηκαν και διασκορπίστηκαν δεξιά κι αριστερά. Κάποια στιγμή ο Πισάνος βρέθηκε πίσω από ένα γερμανικό που το κατέρριψε με μία σύντομη ριπή, ενώ μετά από λίγα λεπτά, αρκετά νοτιότερα και σχεδόν επάνω στα Πυρηναία, κατέρριψε ένα δεύτερο. Όμως η επιστροφή ήταν επεισοδιακή καθώς πλησιάζοντας στην Χάβρη σε χαμηλό ύψος ο κινητήρας του άρχισε να δουλεύει άρρυθμα. Ζήτησε βοήθεια από τον ασύρματο και του είπαν να κατευθυνθεί βορειότερα. Όμως οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν από το έδαφος το εχθρικό μαχητικό και άρχισαν να το χτυπούν. Σε λίγο ο κινητήρας τον εγκατέλειψε οριστικά, οπότε ο Σπύρος πέταξε την καλύπτρα, έβγαλε τα γυαλιά, την κάσκα, τα γάντια και προσπάθησε να βγει από την αριστερή πλευρά του κόκπιτ. Πάτησε με το πόδι στο φτερό τραβώντας με το χέρι το κορδόνι της σωστικής λέμβου, το οποίο όμως είχε σφηνωθεί στο πιλοτήριο. Με τη βοήθεια σουγιά το έκοψε. Είδε ότι το έδαφος μπροστά του ήταν ιδανικό για αναγκαστική προσγείωση. Απέφυγε με πολύ κόπο σύγκρουση με αχυρώνα. Το δεξί φτερό άγγιξε το έδαφος, αποκολλήθηκε από την άτρακτο και η δύναμη της πρόσκρουσης τίναξε το σώμα του δεκάδες μέτρα μακριά. Αμέσως ένοιωσε έναν οξύ πόνο στον ώμο. Σηκώθηκε και προσπάθησε να καταστρέψει ολοσχερώς το αεροσκάφος βάζοντάς του φωτιά. Όμως τον αντιλήφθηκαν Γερμανοί και άρχισαν να τον γαζώνουν με πολυβόλο. Κρύφτηκε σε κάτι θάμνους, σε ένα σπίτι εγκαταλελειμμένο, σε θημωνιές από άχυρα. Εν ολίγοις μετά από μια περιπετειώδη περιπλάνηση στη Νορμανδία για πέντε ολόκληρες μέρες, βρήκε βοήθεια σε ένα μικρό χωριό. Στην αρχή οι κάτοικοι τον κοίταζαν δύσπιστα και στο τέλος, αφού με διάφορους τρόπους εξακρίβωσαν την αλήθεια των λόγων του, τον πήραν υπό την προστασία τους. «Ώστε είσαι ο «Ιπτάμενος Έλληνας! Επικοινωνήσαμε με το Λονδίνο και μας επιβεβαίωσαν όσα μας είπες» του είπαν και άρχισαν να τον φιλούν. Είχε γίνει θρύλος. Τον εφοδίασαν με πλαστή ταυτότητα στο όνομα Jean-ClaudeBoyer και ψεύτικη ιστορία ζωής. Tον έχρισαν μηχανικό από τη Μασσαλία που αποστρατεύθηκε λόγω κώφωσης από το γαλλικό πυροβολικό και τον οδήγησαν σε ένα υπαίθριο ιατρείο όπου κυμάτιζε η γερμανική σημαία. Προσποιείτο θαυμάσια τον κουφό και όταν ο Γερμανός γιατρός βρήκε ότι είχε μετατοπιστεί ένα οστό του ώμου του, οι συνοδοί του είπαν πως έφταιγε η πτώση του από ένα δένδρο καθώς δούλευε στο κτήμα μίας θείας του. Με μία απότομη και οδυνηρή χειρονομία του γιατρού ο ώμος επανήλθε στη θέση του. Στη συνέχεια οι Γάλλοι προστάτες του τον οδήγησαν στο Παρίσι. Ο Σπύρος όμως ζήτησε να φυγαδευτεί στην Αγγλία μέσω Ισπανίας. Όμως καθώς αυτό θα ήταν παράτολμο την εποχή εκείνη, τον έπεισαν πως θα ήταν πιο ασφαλής να μείνει στο Παρίσι.
Στο έδαφος με τους Μακί
Όλο αυτό τον διάστημα οι συνάδελφοί του στην αεροπορία τον θεωρούσαν επίσημα αγνοούμενο και ανεπίσημα νεκρό. Ο φίλος και συγκάτοικός του Don Gentile θρηνούσε τον καλύτερο φίλο του και ο Σπύρος για να αποφύγει τις έρευνες της Γκεστάπο, μετακινείτο με τους Γάλλους αντιστασιακούς σε διαφορετικά σπίτια. Παρόλα αυτά δύο φορές έπεσε σε μπλόκο και τη δεύτερη φορά μαζί με τους Μακί υποχρεώθηκε να διαφύγει μέσα από υπονόμους με βρωμόνερα και τεράστιους αρουραίους.
Γρήγορα όμως μια νέα παρουσία στη ζωή των κατατρεγμένων θα οδηγούσε την Γκεστάπο στα ίχνη τους. Ένας Άγγλος συνάδελφός του βρέθηκε κι αυτός μαζί τους. Όμως αυτός είχε την κακή συνήθεια να παίζει πιάνο και μια φορά τραγουδώντας δελέασε κάποιον γείτονα ο οποίος κάλεσε την Γκεστάπο ελπίζοντας στην μεγάλη αμοιβή που είχαν οι Γερμανοί τάξει στους καταδότες. Όταν κτύπησε το κουδούνι της πόρτας, οι δύο πιλότοι βγήκαν στο μπαλκόνι του 5ου ορόφου όπου βρισκόταν το διαμέρισμα και διέφυγαν πηδώντας από μπαλκόνι σε μπαλκόνι. Την επόμενη ημέρα φυγαδεύτηκαν σε νέο καταφύγιο. Όμως ο καιρός περνούσε και ο Σπύρος συνέχισε να παραμένει στο Παρίσι. Τότε ακριβώς αποφάσισε την ενεργή συμμετοχή του στην αντίσταση.
Ένα απόγευμα παρατήρησε γερμανικές φορτηγίδες δεμένες ανά τακτά διαστήματα στο Σηκουάνα. Στο κατάστρωμά τους διέκρινε πολλές παράξενες σωληνώσεις και στρόφιγγες και πληροφορήθηκε ότι εξ αιτίας των βομβαρδισμών των αεροδρομίων οι Γερμανοί αναγκάζονταν να μετακινούν τη νύχτα τα καύσιμα των αεροσκαφών στις φορτηγίδες και το πρωί να τα επιστρέφουν πάλι με φορτηγά στα αεροδρόμια. Την πληροφορία αυτή την μεταβίβασε σε έναν Αμερικανό πράκτορα της O.S.S. και μετά από δύο εβδομάδες οι φορτηγίδες βομβαρδίστηκαν από τα Β-17.
Ο Σπύρος ανέλαβε ως αντιστασιακός αποστολές τοποθέτησης εκρηκτικών, ειδικά κατά την περίοδο προετοιμασίας της συμμαχικής απόβασης στη Νορμανδία. Σε μία περίπτωση στόχος της ομάδας ήταν μία εφοδιοπομπή γερμανικών φορτηγών. Ο Σπύρος θα έδινε το σύνθημα για την επίθεση ρίχνοντας μία χειροβομβίδα στο πρώτο φορτηγό. Όμως την κρίσιμη στιγμή δεν μπορούσε να αφαιρέσει την ελαττωματική περόνη. Δεν έχασε όμως το κουράγιο του. Τράβηξε το Sten και άρχισε να θερίζει αδιάκριτα, ενώ ταυτόχρονα σχεδόν ενώθηκαν με το δικό του και τα πολυβόλα των υπολοίπων αντιστασιακών εξουδετερώνοντας την φάλαγγα.
Λίγες ημέρες πριν απελευθερωθεί το Παρίσι, ο Σπύρος επέδειξε δράση αντιστασιακή σημαντικότατη. Ο Χίτλερ είχε αποφασίσει να καταστρέψει την γαλλική πρωτεύουσα πριν την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων και, κατόπιν διαταγής του είχαν τοποθετηθεί εκρηκτικά σε σημαντικά παρισινά μνημεία, καθώς και σε γέφυρες του Σηκουάνα. Αποστολή της ομάδας του Σπύρου Πισάνου ήταν να εντοπίσουν και να εξουδετερώσουν τους μηχανισμούς, αφήνοντάς τους όμως άθικτους για να δείχνουν έτοιμοι για πυροδότηση.
Έξη μήνες παρέμεινε τελικά στην Γαλλία σε συνεχή επαγρύπνηση. Όταν τελικά επέστρεψε στο Λονδίνο τον περίμενε μεγάλη απογοήτευση καθώς του ανακοίνωσαν ότι η επιχειρησιακή του σταδιοδρομία … είχε τερματισθεί! Ήταν ένα πάγιο μέτρο ασφάλειας για όλους εκείνους που είχαν υπηρετήσει στην γαλλική αντίσταση, ώστε εάν καταρρίπτονταν πάλι και συλλαμβάνονταν να μην παρέδιδαν στοιχεία για το αντιστασιακό δίκτυο.
Για τη δράση του στην γαλλική Αντίσταση τιμήθηκε με τον Γαλλικό Πολεμικό Σταυρό με Αργυρούν Αστέρα, καθώς και το Αμερικανικό Μετάλλιο της Πορφυρής Καρδιάς για τον τραυματισμό του.
Επιστροφή στην Αμερική
Στην Αμερική τον υποδέχθηκαν ως ήρωα. Είχε γίνει θρύλος και έγινε γνωστός ως ο «Ιπτάμενος Έλληνας». Από τις 9 Σεπτεμβρίου 1944, με τον βαθμό του υπολοχαγού, ανέλαβε πλέον νέα καθήκοντα. Μετετέθη στο Οχάϊο, στη Μεραρχία Δοκιμαστικών Πτήσεων. Η νέα του αποστολή ήταν εκείνη του δοκιμαστή πιλότου εχθρικών αεροσκαφών που είχαν αιχμαλωτιστεί. Εκεί είχε την μοναδική ευκαιρία να πετάξει μέσα στα κόκπιτ των διασημότερων μαχητικών του Άξονα, Me-109, Fw-190, Me 262, Zero, αλλά και να συναντηθεί με τον φίλο του Don Gentile και τον αυστριακό Chuck Jager (Yeager) τον πρώτο πιλότο ο οποίος έσπασε το φράγμα του ήχου. Έμαθε ότι ο Jager είχε καταρριφθεί ίδια ημέρα με εκείνον και στην ίδια αποστολή, αλλά τελικά κατάφερε και διέφυγε μέσω Ισπανίας.
Λόγω του ότι ο Πισάνος δεν διέθετε πτυχίο ανώτερων σπουδών, δεν μπόρεσε να συνεχίσει ως ανώτερος αξιωματικός στην USAF τη θητεία του κι έτσι τον Φεβρουάριο του 1946 ο Σπύρος Πισσάνος είχε ουσιαστικά ολοκληρώσει την πορεία του στην μαχητική αεροπορία. Προσελήφθη όμως άμεσα από την TWA, πετώντας αρχικά με το περίφημο πλέον DC-3 Dakota και αργότερα με το τετρακινητήριο Constellation. Μέσω της TWA o Πισάνος απέκτησε ανώτερο πτυχίο της Πολιτικής Αεροπορίας, όμως δεν ήταν μέσα στα ταχέα μαχητικά αεροπλάνα, αλλά στα αργά επιβατικά. Τότε ακριβώς η USAF άρχισε να εξοπλίζεται με αεριωθούμενα και … έπεσε στην ανάγκη να προσλάβει ξανά τον Πισάνο με τον βαθμό του λοχαγού δίνοντάς του επιπλέον την ευκαιρία να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο του Maryland. Έτσι φοίτησε στη μεγαλύτερη Σχολή Πολέμου της Αμερικανικής Αεροπορίας και υπηρέτησε διαδοχικά σε διάφορες επιτελικές θέσεις όχι μόνον στην Αμερική, αλλά και στην Γερμανία, την Ιταλία, και το Βιετνάμ κατά τη διάρκεια του μεγάλου πολέμου.
Τον Σεπτέμβριο του 1951 προήχθη σε ταγματάρχη και τοποθετήθηκε ως υποδιοικητής στην Πτέρυγα Βαλλιστικών Βλημάτων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις 30 Ιουνίου του 1946 παντρεύτηκε την Σοφία Παππά με κουμπάρο τον φίλο του DonGentile. Με την Σοφία απέκτησαν δυο παιδιά, τον Τζέφρεϋ και την Νταϊάνα.
Επάνοδος στην Ελλάδα
Το 1970, έχοντας τον βαθμό του συνταγματάρχη τού ανετέθη η διοίκηση της αποστολής της Αμερικανικής Βοήθειας προς την χώρα μας, μία θέση την οποία φυσικά ανέλαβε με μεγάλη συγκίνηση. Ας σημειωθεί ότι το διάστημα αυτό στην Ελλάδα κυβερνούσε η επταετής χούντα, γεγονός που θα «το βρει» μετέπειτα μπροστά του.
Τότε η ελληνική αεροπορία εξοπλιζόταν με τους κυριότερους τύπους των αμερικανικών πολεμικών αεροσκαφών. Στο Πεντάγωνο τον περίμενε ολόθερμη υποδοχή και παρουσίασε στους Έλληνες αεροπόρους το Phantom F4E. Τότε θυμάται πως η συγκινητικότερη από τις αναμνήσεις του ήταν η παρέλαση των μαθητών της Σχολής Ικάρων στο Τατόϊ προς τιμήν του, μια παρέλαση που την παρακολούθησε γεμάτος συγκίνηση. Πήγε όμως και στον Κολωνό και αναπόλησε το πρώτο αεροπλάνο που πέρασε πάνω από το κεφάλι του και του καθόρισε τη ζωή. Τον Δεκέμβριο του 1973, κι ενώ ο Σπύρος Πισάνος ήταν ακόμη στην Ελλάδα, αποστρατεύθηκε γιατί συμπληρώθηκαν 30 χρόνια θητείας του στην USAF. Ο ίδιος λέει σήμερα: «Αναπολώντας αυτή την Οδύσσειά μου στην Αμερική, την βρίσκω σαν μία καρποφόρα περιπέτεια. Κατάφερα να πραγματοποιήσω το παλιό μου όνειρο, να γίνω πιλότος μαχητικών και είχα την ευκαιρία να πετύχω τόσα άλλα πράγματα. Υπηρέτησα με τιμή την RAF και την USAF, τις μεγαλύτερες αεροπορικές δυνάμεις στον κόσμο, συμπληρώνοντας συνολικά 7.000 ώρες πτήσης σε 50 τύπους αεροσκαφών, από ελικοφόρα έως αεριωθούμενα, συμπεριλαμβανομένων και των F-102 και F-106 με τα οποία ξεπέρασα την ταχύτητα του ήχου…Ήταν η Αμερική που μου έδωσε την ευκαιρία να πραγματοποιήσω το όνειρό μου, όταν για πρώτη φορά πάτησα το πόδι μου στις ακτές της το 1938, με επτά δολάρια στην τσέπη, χωρίς μέρος να μείνω και χωρίς να γνωρίζω τη γλώσσα. Για αυτό θα της είμαι αιώνια ευγνώμων».
Τατόϊ, 10 Ιουλίου 2013: Κλείνοντας ο κύκλος – Πρόταση φόρου τιμής από τους Κεφαλλονίτες
Τον φετινό Ιούλιο επισκέφθηκε την Ελλάδα. Η διαδικτυακή εφημερίδα ONALERT με τίτλο: «Ένας “άσσος” της ΠΑ επέστρεψε – Στο Τατόϊ ο Σπύρος Πισσάνος των 10 καταρρίψεων» έγραψε για την επίσκεψη του Σπύρου στις 10 Ιουλίου φέτος: Ένας “άσσος” της Πολεμικής Αεροπορίας στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο επέστρεψε στους χώρους που εκπαιδεύτηκε το 1930. Στην Αεροπορική Βάση Δεκελείας, στο Τατόι,ο Ελληνοαμερικανός Σμήναρχος (ε.α.) Σπυρίδωνας Πισσάνος, θυμήθηκε την εκπαίδευσή του και κατέθεσε στεφάνι για τους πεσόντες. Στην τελετή παραβρέθηκαν, αντιπροσωπεία Αξιωματικών της Πολεμικής Αεροπορίας, ο Αεροπορικός Ακόλουθος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Σμήναρχος Michael Sneeder και μέλη της οικογένειας Πισσάνου. Στη συνέχεια, ο “Άσσος” του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με δέκα επιβεβαιωμένες καταρρίψεις εχθρικών αεροσκαφών, ξεναγήθηκε στο Μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας και επισκέφθηκε τους ίδιους χώρους όπου είχε εκπαιδευτεί».
Σήμερα, σε ηλικία 94 ετών, ζει στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια με τη σύζυγό του, παιδιά και εγγόνια. Έχει συγγενείς στην Ελλάδα την οποία επισκέπτεται συχνά. Ζει η αδελφή του η Χρυσούλα παντρεμένη στα Σεπόλια και ο Δημήτρης ο οποίος πέρασε μεγάλη περιπέτεια κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής γιατί συνελήφθη, τον ανακάλυψε όμως ο Σπύρος και τον έσωσε. Ο πατέρας του και η μάνα του μετά τον πόλεμο παρέμειναν μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά στην Αθήνα, όπου εργάσθηκαν αρχικά ως οδηγοί του τραμ και αργότερα στον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο. Από τα αδέλφια τού Σπύρου, ο Γιάννης έγινε καθηγητής στη Σιβιτανίδειο, ο Σταμάτης υπάλληλος στο Υπουργείο Εργασίας και ο Γιώργος εργάσθηκε στον ΟΤΕ.
Ο Σπύρος Πισάνος ξεκίνησε τα σχέδιά του για τη ζωή και το μέλλον του παρατηρώντας το 1932 ένα αεροπλάνο που προσγειώθηκε στο Τατόϊ. Φέτος, 81 χρόνια μετά επέστρεψε και πάλι γεμάτος συγκίνηση στον ίδιο χώρο για να αποτίσει φόρο τιμής στους πεσόντες Έλληνες αεροπόρους και στα δικά του νιάτα.
Προτάθηκε στο ελληνικό κράτος να τον τιμήσει. Όμως επειδή ακριβώς η περίοδος της εδώ υπηρεσίας του συνέπεσε με την Επταετία … απέρριψαν την πρόταση! Πιστεύω πως θα πρέπει οι απόδημοι Κεφαλλήνες με τους φορείς τους -όπως η Παγκόσμια Ομοσπονδία των Απόδημων Κεφαλλήνων και Ιθακησίων ΟΔΥΣΣΕΥΣ- να τον τιμήσουν τώρα, εν ζωή. Αυτό που η πατρίδα δεν έκανε χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα μιαν αχαρακτήριστη κι ανεγκέφαλη δικαιολογία, ας το κάνουμε εμείς, ως χωρίς «αγκυλώσεις» Κεφαλλονίτες.
Άλλωστε, είναι καθήκον μας να «ξετρυπώνουμε» όπου κι αν βρίσκονται τα εξέχοντα τέκνα του νησιού μας και να τα τιμάμε. Ως χρέος μας, ως δίδαγμα για τις νέες γενιές, αλλά και για αυτές που θα ακολουθήσουν.
Παράσημα του Σπύρου Πισάνου ως αναφέρονται στην εγκυκλοπαίδεια
LEGION OF MERIT, with two oak leaf clusters
DISTINGUISHED FLYING CROSS, with four oak leaf clusters
PURPLE HEART
MERITORIOUS SERVICE MEDAL
AIR FORCE COMMENDATION MEDAL
ARMY COMMENDATION MEDAL
PRESIDENTIAL CITATION, with five oak leaf clusters
AIRFORCE OUTSTANDING UNIT AWARD
AMERICAN DEFENSE SERVICE MEDAL
AMERICAN CAMPAIGN MEDAL
EUROPEAN THEATRE OF OPERATIONS, with two stars
EUROPEAN AFRICAN MIDDLE EASTERN CAMPAIGN MEDAL, with four battle stars
WORLD WAR II VICTORY MEDAL
NATIONAL DEFENSE SERVICE MEDAL
AIR FORCE LONGEVITY SERVICE MEDAL, with three oak leaf clusters
BRITISH WORLD WAR II VICTORY MEDAL
BRITISH 1939-1945 STAR
BRITISH AIR CREW EUROPE STAR
BRITISH DEFENSE MEDAL
FRENCH DISTINGUISHED UNIT CITATION
FRENCH CROIX DE GUERRE, with silver star
ROYAL AIR FORCE MEDALLION
Πηγές – Βιβλιογραφία
Πληροφορίες από τον ανηψιό του, ανθρωπολόγο κ. Νίκο (κρατώ τα λοιπά του στοιχεία ως μου εδόθησαν στις 11 Αυγούστου 2013 από τον ίδιο), κάτοικο Αττικής
Μανσόλας Ιωάννης – Δαλασσηνός Άγγελος, Πισάνος, Ο ιπτάμενος Έλληνας, Περιοδικό Αεροπορική Ιστορία, τ. 18, Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2002 (Αλληλογραφία τους με τον διάσημο αεροπόρο)
ONALERT, διαδικτυακή στρατιωτικού υλικού εφημερίδα http://www.onalert.gr (ΠΙΣΑΝΟΣ ΣΠΥΡΟΣ)
Pisanos Steve N. Col. USAF (Ret), The flying Greek, An immigrant Fighter Ace’s WWII Odyssey, with the RAF, USAAF, and French Resistance, edit Potomac Books Inc, Washington D.C., 2008
Wikipedia: Σχετικά λήμματα ήτοι: Steve Pisanos, Chuck Jager, Dominic Salvatore Gentile ή Don Gentile
Δείτε: http://www.youtube.com/watch?v=EsiLWXOD3no
Διαβάστε μέρος του βιβλίου του στο: http://www.kilibro.com/en/book/preview/85541/the-flying-greek
