Του Χρήστου Κατσάνη*

Η Κεφαλλονιά είναι νησί που έχει αναδείξει μεγάλους ναυτικούς, καραβοκύρηδες, ταξιδευτές αλλά και επιστήμονες, πολιτικές προσωπικότητες και επιχειρηματίες στα πέρατα της Οικουμένης. Κατά τους τελευταίους αιώνες άλλοι Κεφαλλονίτες στράφηκαν προς την Ορθόδοξη Ανατολή, στα Βαλκάνια και την Ρωσία, όπου άφησαν κυριολεκτικά εποχή με τις περιουσίες, που δημιούργησαν, τα περίφημα τεχνικά τους έργα (Μαρίνος Χαρμπούρης), τα σχολεία και Πανεπιστήμια που ίδρυσαν (αδελφοί Λειχούδη) κλπ, και άλλοι προς την Δύση.

Ο προσανατολισμός  προς την Δύση ήταν φυσιολογικός αφού για αιώνες τα Επτάνησα, η Κρήτη αλλά και άλλα μέρη της Ελλάδας ήσαν κάτω από την κυριαρχία των Δυτικών και ιδιαίτερα των Ενετών.

Οπως ξέρουμε υπήρχαν ισχυροί δεσμοί μεταξύ των Ενετών και της αναδυόμενης υπερδύναμης του 16ου αιώνα δηλαδή της Ισπανίας. Χαρακτηριστικό είναι πως οι Ενετοί για να πάρουν την Κεφαλλονιά πίσω από τους Τούρκους (που την είχαν καταλάβει για λίγα χρόνια) πολιόρκησαν το Κάστρο του Αη Γιώργη χρησιμοποιώντας Ισπανικά στρατεύματα. Μάλιστα ένας από τους πολιορκητές ήταν και ο πατέρας του Φρανσίσκο Πιζάρο, του κατακτητή της Αυτοκρατορίας των Ινκα. Τελικά το πήραν στις 24 Δεκέμβρη του 1500. Η αμοιβή των Ισπανών ήταν μεγάλες ποσότητες κεφαλλονίτικης ξυλείας ιδανικής για την ναυπήγηση των πλοίων τους.

Αυτή η πορεία προς την Δύση, που πέρναγε από την Ιταλία και συχνά έφτανε στην Αγγλία και την Ισπανία αποτυπώνεται επί παραδείγματι στο βιβλίο του σημαντικού Καταλανού συγγραφέα Ζουζέπ Μ. Κιντάνα “Οικογένεια Νικολαΐδη”. Αναφέρεται στην οικογένεια Λαδικού με ρίζες από την Κέρκυρα και την Κεφαλλονιά, η οποία τον 18ο αιώνα εγκαταστάθηκε στην Μινόρκα και ανεξάρτητα από το εάν το νησί ήταν υπό Αγγλική η Ισπανική κυριαρχία, κατόρθωνε να ισχυροποιεί συνεχώς την θέση της.

Από την Κρήτη, τα Επτάνησα και άλλες κτήσεις της Βενετίας πολλοί Ελληνες συμμετείχαν στις εκστρατείες των Ισπανών προς την Λατινική Αμερική. Από τους πιο φημισμένους ήταν ο υπασπιστής του Φρανσίσκο Πιζάρο ο κρητικός Πέτρο ντι Κάντια.

Τεράστιος ήταν και ο ρόλος του Κεφαλλονίτη Ιωάννη Φωκά (Xoυάν ντε Φούκα), ο οποίος ανακάλυψε τα στενά που φέρνουν το όνομα του στ’ ανοιχτά του Βανκούβερ. Για χρόνια πολλά βρισκόταν στην υπηρεσία του Βασιλιά της Ισπανίας και έπλεε στις θάλασσες της Ισπανικής Λατινικής Αυτοκρατορίας.Για πολύ περισσότερα σχετικά με αυτόν τον περίφημο Κεφαλλονίτη, κανείς πρέπει να διαβάσει το συναρπαστικό βιβλίο της κας Ευρυδίκης Λειβαδά “Στα στενά της Χίμαιρας”.

Στα διάφορα αρχεία των χωρών της Λ. Αμερικής εμφανίζονται ονόματα  ναυτικών, πολεμιστών και εποίκων με τον προσδιορισμό Γκριέγο, δηλ. Ελληνας.

Ετσι, κατά τον 16ο αιώνα στις περιοχές που σήμερα απαρτίζουν την Χιλή δραστηριοποιήθηκαν Ελληνες όπως ο Γιάννης Γραικός ναύτης, ναυπηγός και καλαφάτης, ο Μάρκος Γραικός ξυλουργός που εγκαταστάθηκε στο Σαντιάγκο το 1566, ο Νικόλας Γραικός, έμπορος,που επίσης εγκαταστάθηκε στο Σαντιάγκο το 1567, ο Γιώργος Γραικός που εγκαταστάθηκε στην πόλη Βαλβίδια, ο Γιάννης Γραικός λοστρόμος, ο οποίος από το 1554 εργάζεται ως πιλότος. Αλλοι που εγκαταστάθηκαν στο Σαντιάγο ήσαν ο Δημήτρης Γραικός από την Λευκάδα (1566), ο Γιακουμής Γραικός(1565), ο Γιάννης Χανιώτης ναυτικός από την Κρήτη (1565), ενώ ο Γιάννης Μαρτιν Χανιώτης από την Κρήτη φθάνει στην Χιλή το 1540 γίνεται ένας από τους ιδρυτές της Ιμπεριάλ και αναλαμβάνει επιτηρητής της το 1558. Περαιτέρω, ο Μιχάλης Χανιώτης παιδί του Γιάννη Μαρτίν τον διαδέχεται στην Ιμπεριάλ.

Υπήρξαν, επίσης, σύμφωνα με τον ερευνητή Βασίλειο Κατσόμαλο (1972), δύο Κεφαλλονίτες Ναυτικοί, ο Γεώργιος Πόλος και ο Γεώργιος Ροδάς, οι οποίοι συμμετείχαν στις πρώτες μάχες των Ισπανών κατά των Αραουκανών Ινδιάνων και αργότερα το 1555, άνοιξαν εμπορικά καταστήματα στην πρωτεύουσα Σαντιάγο.Στην ίδια πόλη συνέχισε τις δραστηριότητες του πατέρα του ο Γιάννης Ροδάς από το 1564. (Αλλος Ελληνας έγινε τσιφλικάς κτηνοτρόφος, ο Πέτρος Γραικός ήδη από το 1565, βλ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ-ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ/Περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΥΧΟΣ 510, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010—Αφιέρωμα ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ)

Το άρθρο αυτό, πέρα από τις προαναφερθείσες ιστορικές αναφορές, θα εστιασθεί στις μεταναστευτικές ροές του 19ου και του 20ου αιώνα.Πραγματικά από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά παρατηρείται πιο συστηματική μετανάστευση Ελλήνων προς την Λατινική Αμερική. Η μετανάστευση αυτή, που κατά κύριο λόγο κατευθύνονταν προς την Αργεντινή και την Βραζιλία, καθ’ όλη την διάρκεια της περιόδου, ήταν βέβαια πολύ πιο ολιγάριθμη απ’ ό,τι εκείνες προς τις ΗΠΑ και αργότερα προς τον Καναδά και την Αυστραλία, αλλά δεν παύει να είναι αξιοσημείωτη όπως θα διαπιστώσουμε και παρακάτω.

Ειδικώτερα σχετικά με τους Κεφαλλονίτες τα διαθέσιμα στοιχεία δεν είναι ιδιαίτερα επαρκή, και μια πολύ πιο εκτεταμένη και σε βάθος έρευνα είναι απαραίτητη, ωστόσο χάρις στην μελέτη διαφόρων μονογραφιών, χρονικών, απομνημονευμάτων, πληροφοριών από το διαδίκτυο αλλά και στην άλληλογραφία με εκπροσώπους της Διασποράς έχουν εντοπισθεί ενδιαφέρουσες ιστορίες Κεφαλλονιτών που έκαναν αισθητή την παρουσία τους στην αχανή αυτή Ηπειρο.

Οι χώρες που καλύπτει το άρθρο είναι οι : Αργεντινή, Βενεζουέλα, Βραζιλία, Ισημερινός, Γουατεμάλα, Κολομβία, Κόστα Ρίκα, Ονδούρα, Παναμάw και Χιλή. Στις χώρες αυτές εντοπίσαμε άτομα με ρίζες από την Κεφαλλονιά. Για τις υπόλοιπες  δεν έχουμε βρει σχετικά στοιχεία εάν και θεωρούμε πως μία περαιτέρω έρευνα  θα μας οδηγήσει σε ενδιαφέροντα “ευρήματα”

Η Ιστορία των Κεφαλλονιτών στην Λατινική Αμερική συχνά είναι   συναρπαστική και ίσως κάποια στιγμή θα έπρεπε να της αφιερωθούν πολλοί τόμοι.Το κείμενο ,που ακολουθεί είναι μια ταπεινή προσπάθεια να  αναφερθούμε σ’αυτούς που με το έργο και την ζωή τους τίμησαν το νησί μας σ’αυτό το τμήμα του “Νέου Κόσμου”

Tα βασικά στοιχεία για τους Κεφαλλονίτες στην Λατινική Αμερική τα έχουμε αντλήσει από την εξαιρετική μελέτη της Μαρίας Δαμηλάκου “Ελληνες μετανάστες στην Αργεντινή (1900-1970)” ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ Πολιτιστική Συμβολή της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος ΑΘΗΝΑ 2004″. Στοιχεία επίσης αντλούνται από τις έρευνες του Αναστασίου Μ.Τάμη “Greek Migration in South America” και”Greek Migration in Central America” την αυτοβιογραφία του πρώην Μητροπολίτη Νοτίου και Κεντρικής Αμερικής Γεννάδιου Χρυσουλάκη “Η δύσβατη πορεία της ζωής μου” αλλά και από διαφόρους ιστοτόπους. Ειδικώτερα για την Βενεζουέλα βασική πηγή μας ήταν το βιβλίο του Νίκου Παλαμήδη (Πάλδη) “Χρονικό του Ελληνισμού της Βενεζουέλας” (1995), που για αρκετά χρόνια υπήρξε δημοσιογράφος, ποιητής και εκδότης στο Καράκας, αλλά και κάποια προφορικά σχόλια του αδελφού του Βαγγέλη Παλαμήδη, ο οποίος έζησε και αυτός για κάποιο χρονικό διάστημα στην χώρα αυτή.

ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ

Σημαντικές φυσιογνωμίες Ελλήνων εμφανίζονται στην Ιστορία της Αργεντινής ιδιαίτερα στους πολέμους για την ανεξαρτησία της χώρας κατά τις πρώτες δεκατίες του 19ου αιώνα.Το 1811 φθάνει στην Αργεντινή ο Νικόλαος Κολμανιάτης από την Υδρα, που ήδη το 1813 έχει γίνει αξιωματικός, και διοικεί στολίσκο,ο οποίος μάχεται με μεγάλη επιτυχία τις εχθρικές δυνάμεις. Ο Μιχαήλ Σπύρου επίσης από την Υδρα φθάνει στην χώρα πριν από το 1810 και σε μικρό χρονικό διάστημα συμμετέχει στις προετοιμασίες του Πολεμικoύ Ναυτικού των επαναστατών. Μερικά χρόνια αργότερα θα είναι κυβερνήτης μεγάλου πολεμικού πλοίου με αρκετές νίκες στο ενεργητικό του αλλά κάποια στιγμή στις ακτές της Ουρουγουάης κυκλωμένος από σαφώς υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις ανατινάζει την φαλούκα του στον αέρα μαζί με όλο της το πλήρωμα. Σήμερα τα ονόματα των δύο αυτών Ελλήνων έχουν δοθεί σε 2 πλοία του Πολεμικού Ναυτικού της Αργεντινής.

Μπορούμε να αναφερθούμε και σε άλλες προσωπικότητες Ελληνικής καταγωγής ,που φθάνουν στις περιοχές της σημερινής Αργεντινής κατά τον 16ο,17ο και 18ο αιώνα αλλά εδώ θα αρκεσθούμε να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με την παράδοση αρκετά πριν τον 19ο αιώνα αφίχθη από την Βόρειο Ηπειρο η οικογένεια Δημητρίου απόγονος της οποίας υπήρξε ο πρώτος Πρόεδρος της ενιαίας Αργεντινής Βαρθολομαίος Μίτρε.

Η Αργεντινή από τα τέλη του 19ου αιώνα είχε αναπτύξει μια ενεργή πολιτική προσέλκυσης μεταναστών κυρίως από την Ευρώπη.Αρχικά σκοπός ήταν να έλθουν μετανάστες από την Βόρεια Ευρώπη λόγω υψηλής τεχνογνωσίας σε βιομηχανικά και αγροτικά θέματα. Αργότερα ξεκίνησαν τα μεταναστευτικά ρεύματα από την Ν. Ευρώπη ιδιαίτερα την Ισπανία και την Ιταλία. Ελληνες έρχονται σε σχετικά μικρούς αριθμούς από τα τα τελευταία έτη του 19ου αιώνα. Τα 10 τελευταία έτη πριν από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο αρχίζουν να φθάνουν κατά εκατοντάδες ή και κατά χιλιάδες ετησίως. Στην διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σημειώνονται διακυμάνσεις ενώ αύξηση των αφίξεων λαβαίνει χώρα μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή.

“Kατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα φθάνουν κάποιοι Ελληνες στην Αργεντινή, μεταξύ των οποίων και ο Μανώλης Χατζηδάκης, καπετάνιος από την Κάσο, ο οποίος διορίστηκε πλοίαρχος του πολεμικού ναυτικού και ανέλαβε την καταδίωξη του λαθρεμπορίου προσλαμβάνοντας για τον σκοπό αυτό Κασιώτες, Κρητικούς και Κεφαλλονίτες ναυτικούς”(Δαμηλάκου σελ 58)

Αργότερα στον Μανώλη Χατζηδάκη οι αρχές του Μπουένος Αϊρες ανέθεσαν την διοίκηση του μεγάλου λιμανιού της πόλης. Αυτός για την δουλειά αυτή, χρησιμοποίησε μαζικά Ελληνες ναυτικούς μερικοί εκ των οποίων ήσαν Κεφαλλονίτες

Για τις πρώτες δεκαετίες του 20ου Αιώνα δεν μπορούμε να έχουμε πλήρη εικόνα των μεταναστευτικών ρευμάτων των Ελλήνων, είτε διότι δεν υπήρχαν σε πρώτη φάση αρχεία,  είτε διότι χάθηκαν είτε μέρος των Ελλήνων προέρχονταν από περιοχές που ευρίσκονταν υπό ξένη διοίκηση (Πρέπει να τονισθεί ότι λόγω των γεωπολιτικών καταστάσεων πολλοί Ελληνες που προέρχονταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αναφέρονταν στα μεταναστευτικά μητρώα ως Οθωμανοί ,όπως άλλωστε και οι Συρολιβανοί, οι Αρμένιοι κλπ,ενώ οι Κύπριοι αναφέρονται ως Αγγλοι υπήκοοι, οι Δωδεκανήσιοι ως Ιταλοί κλπ.)

Πιθανότατα η σταφιδική κρίση (στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου)  να προκάλεσε την αρχική μετανάστευση από τα Επτάνησα και ιδιαίτερα από την Λευκάδα.

Η Μαρία Δαμηλάκου σε επεξεργασία 7312 προξενικών μητρώων της Ελληνικής Πρεσβείας στην Αργεντινή που καλύπτουν την περίοδο 1921-1973 (και που φυσικά είναι ένα υποσύνολο των συνολικά αφιχθέντων) διαπιστώνει ότι 484 από τα μητρώα αυτά ανήκουν σε Επτανήσιους.Οι Λευκαδίτες υπερτερούν ενώ οι Κεφαλονίτες έρχονται στην τρίτη θέση.Πριν από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο συναντώνται 55 μητρώα Κεφαλονιτών ενώ μετά από τον Πόλεμο ο αριθμός των σχετικών μητρώων είναι21. Αντίστοιχα από την Ιθάκη έχουμε 4 και 3 μητρώα. Κάποιες αφίξεις έπρεπε να έλαβαν χώρα και κατά την διάρκεια του Πολέμου.

Στην διάρκεια του 20ου αιώνα φτιάχθηκαν διάφοροι σύλλογοι Ελλήνων στην Αργεντινή άλλοι βραχύβιοι και άλλοι μεγάλης διάρκειας. Πολλοί από αυτούς σχετίζονταν με τον τόπο καταγωγής των Ελλήνων μεταναστών (Σάμος, Δωδεκάνησα, Αρχάγγελος Ρόδου, Πελοπόννησος κλπ). Ωστόσο από τα Επτάνησα σύλλογοι είχαν ιδρυθεί από τους Λευκαδίτες και από τους Ζακυνθινούς. Σύλλογο Κεφαλλονιτών μέσα από τις έρευνες μας δεν εντοπίσαμε.

Εάν και δεν έχουμε ακριβή στοιχεία για την επαγγελματική δραστηριοποίηση των πρώτων γενεών Κεφαλλονιτών (πέρα από τις ναυτικές εργασίες και την διαχείριση του Λιμανιού του Μπουένος Αϊρες) το πιθανώτερο είναι πως ορισμένοι από αυτούς ασχολήθηκαν με την  παραγωγή και το εμπόριο ζαχαροειδών (όπου οι Ελληνες της Αργεντινής και ιδιαίτερα της Πρωτεύουσάς της κυριαρχούσαν) ενώ κάποιοι θα βρέθηκαν στο Κομοντόρο Ριβαδάβια μαζί με εκατοντάδες άλλους Ελληνες στα διϋλιστήρια της Αργεντίνικης Πετρελαϊκής Εταιρίας YPF. Επίσης θα δούλεψαν και στα μεγάλα ψυγεία (frigorificos) του Berisso που ήταν ένας οικισμός 65 χλμ από το Μπουένος Αϊρες.

Βέβαια οι επόμενες γενιές των Ελλήνων της Αργεντινής, που γεννήθηκαν στην χώρα αυτή, συχνά ελάμβαναν ανώτατη μόρφωση και στρέφονταν προς τον τομέα των υπηρεσιών. Μεταξύ αυτών υπήρχαν και Κεφαλλονίτες.

Ετσι, ανάμεσα σε διάφορες προσωπικότητες, που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ανέγερση του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Ελληνικού Κέντρου του Μπουένος Αϊρες, ο Μητροπολίτης Γεννάδιος αναφέρει και τον συμβολαιογράφο Ιωάννη Λυκιαρδόπουλο, ο οποίος κατέγραφε δωρεάν τις συμβολαιογραφικές και άλλες σχετικές πράξεις. (Γεννάδιος Χρυσουλάκης Η ΔΥΣΒΑΤΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ σελ 194).

Αλλοι Κεφαλλονίτες (όπως οι ιδιοκτήτες της παροικιακής εφημερίδας ΝΕΑ ΖΩΗ, αδερφοί Κουρκουμέλη) κινήθηκαν στον χώρο του τύπου κατά την δεκαετία του 1920, αλλά μάλλον για μικρό χρονικό διάστημα.Κεφαλλονίτες είχαν θέσεις ευθύνης και στην διαχείριση της μακροβιότερης (1938-1978) εφημερίδας του Ελληνισμού της Αργεντινής Ελλάς που εξεδίδετο σε μεγάλο σχήμα τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. (Α.Τamis, Greek Migration and Settlement in South America)

Ενδιαφέρον έχει επίσης να τονίσουμε πως Κεφαλλονίτες, μαζί με άλλους Ελληνες βέβαια, έπαιξαν κάποιο ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας ως στελέχη κομμάτων και ιδιαίτερα του Περονικού. Ετσι ανάμεσα σε αρκετά ονόματα Ελλήνων  βαθμούχων του Περονικού κόμματος κατά την περίοδο 1946-1955 αναφέρονται και αυτά του Σπύρου Σολδάτου και του Αντώνη Βαλσαμάκη (Δαμηλάκου σελ 311)

Και κάποια λόγια για Κεφαλλονίτες διπλωμάτες στην Αργεντινή.

Ενας Κεφαλλονίτης, από την γνωστή οικογένεια των Αννινων, ο Αγγελος Αννινος διετέλεσε πρόξενος στο Μπουένος Αϊρες κατά την περίοδο 1917-1920, αφού είχε διατελέσει  διπλωματικός αντιπρόσωπος σε πολλές πόλεις του εξωτερικού.Ανάμεσα στα άλλα άφησε ένα πλούσιο αρχείο όπου υπάρχουν σημαντικές αναφορές στην Ελληνική μετανάστευση στην Αργεντινή αλλά και προσωπικές επιστολές για το ίδιο θέμα (1916-1918,1938)

Επίσης ο Μητροπολίτης Μπουένος Αϊρες Γεννάδιος Χρυσουλάκης, ο οποίος με ενθουσιασμό είχε αγωνιστεί για την ίδρυση του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Ελληνικού Κέντρου στο βιβλίο που προαναφέραμε δηλώνει για έναν άλλο Αννινο ότι “Μεγάλη υπήρξε η ηθική προσφορά του αείμνηστου Πρέσβη της Ελλάδος στο Μπουένος Αϊρες, Αποστόλου Αννινου, ο οποίος με συνεχή και ειλικρινή συνεργασία προσπάθησε με κάθε τρόπο, να υποστηρίξει και να προβάλει το σπουδαίο σκοπό του εγκαινιαζομένου εκπαιδευτικού και μορφωτικού προγράμματος της Εκκλησίας” (Γεννάδιος Χρυσουλάκης σελ 195).

ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ

Tο κύριο κύμα Ελλήνων μεταναστών στην  Βενεζουέλα έφθασε στην χώρα την δεκαετία του 1950 και ιδιαίτερα το 1956 καθώς και τα αμέσως επόμενα χρόνια.

Το 1956, η Βενεζουέλα εδιοικείτο από τον Πέρεζ Χιμένεζ, ο οποίος κυβερνούσε δικτατορικά την χώρα. Η δικτατορία του Πέρεζ Χιμένεζ κράτησε από το 1952 έως το 1958 (Ιανουάριο) ενώ το Δημοκρατικό Πολίτευμα είχε ανατραπεί ήδη από το 1948 (και αποκαταστάθηκε μόλις στις 23 Ιανουαρίου του 1958).

Το καθεστώς του Πέρεζ Χιμένεζ έδοσε μεγάλη έμφαση στην ενίσχυση του Κρατικού Καπιταλισμού, την υποστήριξη των υποδομών (πολλές από τις εθνικές οδούς  που διαθέτει η Βενεζουέλα ακόμα και σήμερα προέρχονται από εκείνη την εποχή) την υποκατάσταση των εισαγωγών, την οικοδόμηση εργατικών κατοικιών κλπ. Για όλα αυτά αξιοποίησε στο έπακρο τα πολύ σημαντικά έσοδα  από το πετρέλαιο, που αυξήθηκαν ακόμα περισσότερο λόγω της κρίσης του Σουεζ το 1956.

(Για μια καλύτερη κατανόηση της εν λόγω περιόδου αλλά και γενικότερα της  Ιστορίας της Βενεζουέλας βλ.Frederique Langue HISTOIRE DU VENEZUELA–DE LA CONQUETE A NOS JOURS  Ed  L’Harmattan 1999)

Για την κατασκευή των έργων αυτών χρειάζονταν εργατικά χέρια που σε μεγάλο βαθμό θα τα προμήθευε η μετανάστευση από την Ευρώπη.

Ανάμεσα  στους νέους μετανάστες ήσαν και δύομιση χιλιάδες Ελληνες. Στην Ελλάδα τότε κυριαρχούσαν τόσο η οικονομική καχεξία όσο και η πολιτική μισαλλοδοξία, που οδηγούσαν στην απελπισία χιλιάδες ανθρώπους και ιδιαίτερα νέους, οι οποίοι έβλεπαν πως δεν είχαν καμμία προοπτική στην Πατρίδα τους.

Ετσι μη γνωρίζοντας καλά καλά που είναι αυτή η χώρα με το εξωτικό όνομα  έφευγαν μηπως βρουν στον ήλιο μοίρα

Οι νεοφερμένοι τα πρώτα χρόνια αντιμετώπιζανδυσκολίες και προβλήματα όπως η άγνοια της Ισπανικής αλλά συχνά και οικογενειακά θέματα.Στις αρχές οι περισσότεροι δούλεψαν σαν εργάτες στα τότε έργα της Στρατιωτικής Σχολής, άλλοι έκαναν τον πλανώδιο μικροπωλητή πουλώντας διάφορα μικροαντικείμενα , μήλα ζαχαρωμένα και αργότερα πλαστικά λουλούδια.

Ο Νίκος Παλαμήδης που για αρκετά χρόνια υπήρξε δημοσιογράφος,ποιητής και εκδότης στο Καράκας αναφέρεται  σε μια σημαντική αλλά παραγνωρισμένη προσωπικότητα του Ελληνισμού της Βενεζουέλας  στον Δημήτρη Αραβαντινό από την Κεφαλλονιά.

“Ο Δημήτρης Αραβαντινός , καθηγητής Γεωπόνος, ήρθε στην Βενεζουέλα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.Δούλεψε στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας Μέριδα και ήταν τόση η αγαθότητα του και ευσπλαχνία του που χάριζε τις οικονομίες του στους έχοντες ανάγκη φοιτητές του.Είχε απελπισθεί από την κοινωνία και ήθελε να αποτραβηχθεί στη ζούγκλα του Ορινόκο και να δημιουργήσει μια καινούργια Πολιτεία για Ινδιάνους, μετανάστες Κινέζους  που θα έρχονταν στην Βενεζουέλα για τον σκοπό αυτό.Η πoλιτεία του θα ήταν, ελεύθερη ισότιμη και κοινοχρηστική.Είχε συλλάβει αυτό το σχέδιο, το έγραψε σε σύγγραμμα,και το Κεντρικό Πανεπιστήμιο του Καράκας το έκδοσε σε βιβλίο.Ζήτησε βοήθεια οικονομική από το κράτος και από ιδιωτικούς οργανισμούς, αλλά όλοι επί χρόνια τον κοροϊδευαν και τον περιέπαιζαν…

Η απογοήτευση του, ήταν πολύ μεγάλη όταν,είδε,πως το σχέδιο του, δεν έβρισκε υποστήριξη και βοήθεια…

Τελικά όταν πια γέρασε, με ενέργειες του τότε Ελληνα καθηγητή του Πανεπιστημίου του Καράκας Παναγιώτη Ρουφογάλη, εισήχθη σε ένα γηροκομείο όπου και πέθανε” (Νίκος Παλαμήδης σελ 93)

Σε μια έμμετρη σάτιρα ο Ν.Παλαμήδης σχολιάζοντας το ρηθέν από έναν παράγοντα της Παροικίας ότι στην Βενεζουέλα ο πληθυσμός των Ελλήνων ανέρχοταν σε 9000 άτομα, αριθμό που αυτός θεωρούσε υπερβολικό, έγραφε χιουμοριστικά

” Μήπως αλλαξοπίστησαν

και γινήκανε ινδιάνοι

κι’ ό Αραβαντινός τους πήρε

και καινούργιο κόσμο κάνει?

Γιατί εγώ που χρόνια τώρα

βρίσκομαι σ’αυτή την χώρα

άλλους έλληνες δεν ξέρω

από αυτούς που αναφέρω

και καμιά χιλιάδα ακόμα σκορπισμένους…

Ο Βαγγέλης Παλαμήδης αδερφός του προαναφερθέντος συγγραφέα, επιβεβαιώνει τα παραπάνω: Aκόμα και τις στιγμές της απόλυτης ένδειας ο Αραβαντινός κρατούσε τις αρχές του.Ετσι όταν κάποιος τυχοδιώκτης ζήτησε από τον Αραβαντινό να τον οδηγήσει σε περιοχές στην ζούγκλα του Ορινόκο, όπου θεωρούσε ότι υπήρχαν κοιτάσματα πλατίνας, αυτός του απάντησε ότι το πολύτιμο αυτό μέταλλο ανήκε στον λαό της περιοχής και κανείς δεν είχε το δικαίωμα να βάλει χέρι σ’αυτόν τον πλούτο.

Ενας άλλος Κεφαλλονίτης  ο λεγόμενος”Αυτιάς”, ήταν και αυτός ένας από τους τύπους του ελληνισμού της Βενεζουέλας.Λέει σχετικά ο Ν.Παλαμήδης

” Ο Ελληνας αυτός, που αρρώστησε μικρός και παραμορφώθηκε από την αρρώστια, θα πρέπει όλοι όσοι τον γνωρίσαμε,να παραδεχτούμε , πως αν δεν ήταν αυτό που είναι, θρασύς , απαιτητικός ,κομπιναδόρος και μεγάλος δουλευτής ασφαλώς, όχι μόνο δεν θα πετύχαινε όπως πέτυχε, αλλά θα είχε πεθάνει από την πείνα.Ο … όμως που έζησε τον αποτροπιασμό και την αποξένωση απ’ όλους, ακόμα και από τους δικούς του,αντέδρασε και είπε:”Αμ’ θα ζήσω και θα πετύχω” Και νάτος, σήμερα, οικονομημένος,παντρεμένος, ευκατάστατος, καλοντυμένος και πάνω απ’όλα καλός πατριώτης να ζει πλούσια στο ρετιρέ του, με τα σκυλιά του και να ενδιαφέρεται όσο κανείς για τους πάσχοντες Ελληνες.Ο … μόλις μάθει ότι κάποιος υποφέρει κάνει παν το δυνατό για να τον βοηθήσει.

Δεν νομίζω πως υπάρχει άλλος Ελληνας, τόσο δουλευτής,τόσο πατριώτης και τόσο πονετικός από τον λεγόμενο ΑΥΤΙΑ”(Παλαμήδης σελ.119)

Για τον άνθρωπο αυτό που προκαλούσε διάθεση για σάτιρα ο Νίκος Παλαμήδης σ’ έναν ΕΞΑΨΑΛΜΟ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ έγραφε

“Μέσα στα τόσα της εβδομάδος τα ωραία

είναι και τούτο:Ερωτεύτηκε μια νέα,

…τον “αυτιά”για τα φερσίματα του,

και ξέρετε γιατί:για την σπάνια “ομορφιά” του.

Για κάποιον άλλο Κεφαλλονίτη που προσπαθούσε να παίξει ρόλο στην Ελληνική Κοινότητα του Καράκας τον Μάκη  Βαλσαμάκη στα χιουμοριστικά του ΚΑΛΑΝΤΑ κάποια  στιγμή στην δεκαετία του 1960 έγραφε:

Καλή σου μέρα αρχηγέ Ρασσιά μου Βαλσαμάκη,

που μπήκες στην πολιτική μ’ορμή και με μεράκι,

ευχή μας είναι φίλτατε και το επιθυμούμε

με σμόκιν μέσα στη Βουλή κάποτε να σε δούμε,

ν’αρχίσεις τη ρητορική και να τους μπεις στη μύτη

και ν’αποδείξεις τι θα πει σπορά Κεφαλονίτη.

Κάποια άλλα πράγματα που μπορούμε να προσθέσουμε για την Κεφαλονίτικη παρουσία είναι το γεγονός ότι για κάποια χρόνια διετέλεσε αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητας ο Κ. Καβαλιεράτος ενώ αρκετά Κεφαλλονίτικα ονόματα συναντάμε στον χώρο των επιχειρήσεων της Βενεζουέλας.

Πιο συγκεκριμένα Κεφαλλονίτες δραστηριοποιούνταν στην βιοτεχνία παραγωγής χημικών ειδών,στην παραγωγή ειδών ανδρικού ρουχισμού,στα γυναικεία ρούχα, αλλ’επίσης και στο εμπόριο ενδυμάτων,εκκλησιαστικών ειδών (κεριών) στο εμπόριο υποδημάτων,στον χώρο του γενικού εμπορίου και των γενικών επιχειρήσεων.

Εξ άλλου Κεφαλλονίτισες συγκαταλέγονταν ανάμεσα στις πιο δραστήριες Ελληνίδες όσον αφορά στα κοινωνικά θέματα.

ΒΡΑΖΙΛΙΑ

Στην Βραζιλία υπάρχει (όπως και στην Αργεντινή) μια σχετικά μεγάλη Ελληνική παρουσία 20-30χιλ ατόμων( υπάρχουν και άλλες στατιστικές που αναφέρουν τελείως άλλα νούμερα αλλά μάλλον δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστες).Οι δύο αυτές χώρες έχουν τις πιο ευάριθμες παροικίεςτης Λατινικής Αμερικής αφού στις υπόλοιπες ο Ελληνικός πληθυσμός ανέρχεται συνήθως σε λίγες εκατοντάδες η το πολύ σε λίγες χιλιάδες.

Οι Ελληνες έφθασαν κατά κύματα και από διαφορετικές περιοχές.Ο Αυτοκράτορας της Βραζιλίας επιδιώκοντας την ανάπτυξη της τεράστιας χώρας του προσκάλεσε  διάφορους ξένους μεταξύ των οποίων η οικογένειαΚαλογερά από την Κέρκυρα(1841) Ο αρχηγός της οικογένειας Joao Batista Calogeras  ανέλαβε διάφορες κυβερνητικές θέσεις μεταξύ των οποίων Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Εξωτερικού Εμπορίου.Ο εγγονός του με το ίδιο ακριβώς όνομα(1870-1934) αναλαμβάνει επικεφαλής σε διάφορα υπουργεία και αναδεικνύεται ο πρώτος πολίτης , που γίνεται Υπουργός Εθνικής Αμύνης(συμμετείχε μάλιστα στην Διεθνή Συνδιάσκεψη για την Ειρήνη το1919 στο Παρίσι)

Από το 1880 αφίκνεινται στην Βραζιλία και ιδιαίτερα στην Πολιτεία της Santa Caterina (Πρωτεύουσα Florianopolis)Ελληνες από τα Δωδεκάνησα αρκετοί εκ των οποίων ήσαν Καστελλορίζιοι.Αυτοί αναπτύχθηκαν πολύ δυναμικά.Μάλιστα ο Γεώργιος Λασέρδας Ελληνας δεύτερης γενιάς με καταγωγή από  το Καστελόριζο κατάφερε στην δεκαετία του 1950 να γίνει Κυβερνήτης της Πολιτείας της Σάντα Κατερίνα και είχε προοπτικές για περαιτέρω εξέλιξη, αλλά δυστυχώς ένα αεροπορικό δυστύχημα έκοψε το νήμα της ζωής του.

Κατά την περίοδο 1918-1940 ,περίοδο ιδιαίτερα δραματική για τον Ελληνισμό, λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής της Οικονομικής Κρίσης και της υπερχρέωσης της χώρας, στη Βραζιλία έφθασαν πολλοί Μικρασιάτες και νησιώτες.

Αντιθέτως κατά την περίοδο 1946-1965 έρχονται Μακεδόνες και Πελοποννήσιοι, σταλμένοι από την Διακυβερνητική Επιτροπή Μεταναστεύσεων (ΔΕΜΕ) σύμφωνα με την διακρατική συμφωνία του 1952.

Σημαντικός αριθμός Ελλήνων εργάστηκαν το 1905/1907 στην κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Madeira-Mamore,στην Rondonia.Πολλοί ήσαν οι συμπτριώτες μας ,που συνέβαλλαν στην ανάπτυξη πόλεων όπως οι Sao Paulo,Ribeirao Preto,Sao Jose dos Campos,Lins,Curitiba,Rio de Janeiro, Vitoria, Porto Alegre,Golania,Acuparana, Cuiaba klp. Αξιοσημείωτος ήταν και ο ρόλος τους στην οικοδόμηση, κατά την δεκαετία του 1960, της νέας πρωτεύουσας Brazilia.(οι παραπάνω πληροφορίες αντλήθηκαν από το άρθρο στα Πορτογαλικά Gregos no Brazil/Διαδίκτυο)

Παρακάτω παραθέτουμε κάποια στοιχεία ,που εντοπίσαμε για μερικούς Κεφαλλονίτες με αξιόλογη προσφορά στην κοινωνία της Βραζιλίας αλλά και στις Ελληνικές Κοινότητες.

Associacao Helenica de Santa Catarina

Παρά το γεγονός  ότι οι περισσότεροι Ελληνες στην Σαντα Καταρίνα και την Φλοριανόπολη προέρχονταν από το Καστελλόριζο και τα Δωδεκάνησα, όταν το 1905 ιδρύθηκε η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα στο ΔΣ της ήδη συμμετείχε ένας Κεφαλλονίτης ο Σπύρος Δημάτος ενώ στις δραστήριες γυναίκες που συμμετείχαν στα έργα για την ανέργεση του Ελληνορθοδόξου Ναού του Αγίου Νικολάου, του πρώτου στην Βραζιλία, συμμετείχαν και Κεφαλλονίτισες.(Γεννάδιος Χρυσουλάκης σελ 254-255)Ανάμεσα στους πρώτους Ελληνες της περιοχής εμφανίζονται ακόμα κάποιοι των οποίων τα ονόματα συναντώνται και στην Κεφαλλονιά.

Sociedade Helenica do Porto Alegre

Aνάμεσα στους αξιόλογους Ελληνες οι οποίοι ίδρυσαν την Ελληνορθοδοξη Κοινότητα του Πόρτο Αλλέγκρε  το 1955 ήταν και ο Κεφαλλονίτης Ιωάννης Βαρδαραμάτος ο οποίος διετέλεσε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Κοινότητας και αργότερα Πρόεδρος της(Γεννάδιος Χρυσουλάκης σελ 256).

La ciudad de los Santos

Στην όμορφη αυτή πόλη που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το επίνειο του Sao Paulo και που είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Ν.Αμερικής οι Ελληνες της περιοχής ίδρυσαν μία Ελληνική ναυτική βάση, στην οποία βρίσκουν θερμή φιλοξενία οι διερχόμενοι ναυτικοί μας.

Στο πρώτο Διοικητικό συμβούλιο του Ελληνικού Ναυτικού Σωματείου συμμετείχε και ο Σταύρος Γιαννάτος.Ηταν ένας από τους δυναμικούς Ελληνες, που διέθεταν μεγάλες επιχειρήσεις, καταστήματα, ναυτικά και ταξιδιωτικά γραφεία.(Γεννάδιος Χρυσουλάκης σελ 241)

.

Το 1954, τέσσερεις μήνες μετά την άφιξη του στο Σάο Πάολο, ο Κεφαλλονίτης Βασίλειος Σκαρλάτος λειτούργησε το πρώτο ελληνόφωνο ραδιοφωνικό πρόγραμμα στο ραδιοφωνικό σταθμό ΑΒC, με εφήμερη διάρκεια.Το 1957, ο ίδιος δημοσιογράφος προχώρησε σε δεύτερη απόπειρα και ίδρυσε ελληνόφωνο πρόγραμμα με τίτλο Retrato da Grecia (εικόνα της Ελλάδας).Συνεργάτες του υπήρξαν η Λίνα Παπαλαμπροπούλου και μερικοί ακόμα πατριώτες.

Τον Οκτώβριο του 1956  ο  Β.Σκαρλάτος διευθυντής της εφημερίδας ΕΛΛΑΣ έλαβε πρωτοβουλία μαζί με τον Ελληνα Πρόξενο στο Σάο Πάολο Ι.Λεωνίδα και τον Γραμματέα του Ελληνικού Προξενείου Κ.Δεδούση να οργανώσουν το σωματείο ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Ηταν η εποχή όπου σύμπας ο Ελληνισμός στην Ελλάδα και σ’ολόκληρο τον κόσμο είχε ξεσηκωθεί για να υποστηρίξει τον Κυπριακό Ελληνισμό, ο οποίος είχε εξεγερθεί εναντίον των Εγγλέζων αποικιοκρατών.

Το 1972 ο Βασίλειος Σκαρλάτος εξέδωσε στο Σάο Πάολο ένα “λεύκωμα”της ζωής των Ελλήνων με τίτλο Κοινωνικός και Εμπορικός Οδηγός των Ελλήνων της Βραζιλίας,παρουσιάζοντας την κοινωνική και εμπορική δράση των Ελλήνων. (Τάμης Οι Ελληνες της Νότιας Αμερικής)

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ

Παρακολουθώντας (μέσω του Διαδικτύου βέβαια) τις περιπλανήσεις του εκπληκτικού δημοσιογράφου Δημήτρη Παρούση, που στόχο της ζωής του έχει , να βρίσκει Ελληνες σε όλο τον κόσμο, πέφτουμε πάνω στον Σέζαρ Ελισάρτε, έναν ωραίο άνθρωπο από την Γουατεμάλα. Μιλάει πολύ καλά Ελληνικά.Πως τα έμαθε?Μα  στα καράβια, συζητώντας  με ναυτικούς από την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη.Τον Λυκούργο Μπουσαλάκο,τον Ποταμιάνο, τον Δενδρινό…Ολοι φίλοι που δεν θα ξεχάσει ποτέ.

Ενας από τους Κεφαλλονίτες ναυτικούς, που μπάρκαρε σε ηλικία 12 ετών, ήταν ο Γαβριήλ Παναγιοσούλης.Ο Γαβριήλ κάποια στιγμή έφθασε στην Γουατεμάλα όπου και εγκαταστάθηκε για  8 χρόνια.Αργότερα έφυγε για τις ΗΠΑ (Νέα Υόρκη) όπου και έγραψε 8 βιβλία (όλα στα Ελληνικά) μέσω των οποίων πραγματεύεται τα αιώνια θέματα της διασποράς και της μετανάστευσης. Στο blog  του μπορεί να βρει κανεί ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους Κεφαλλονίτες της Διασποράς.

Στην Γουατεμάλα υπάρχουν πολύ λίγοι Ελληνες .Ωστόσο στην χώρα αυτή, της οποίας ο πληθυσμός κατά κύριο λόγο είναι απόγονοι των Μάγιας (όπως και η πλειοψηφία των κατοίκων του Νοτίου Μεξικού) συμβαίνει κάτι ,που εάν και δεν σχετίζεται άμεσα με το θέμα μας, νομίζω ότι μας ενδιαφέρει.

Τις τελευταίες δεκαετίες δεκάδες,εκατοντάδες χιλιάδες Γουατελματέκοι( ίσως πάνω από 200.000) σε μία καθαρά Ρωμαιοκαθολική χώρα έχουν ασπασθεί την Ορθοδοξία.Κατ’αυτόν τον τρόπο σαν ποσοστό του πληθυσμού(4%-8%) η Γουατεμάλα  είναι η πιο Ορθόδοξη χώρα του Δυτικού Ημισφαιρίου.

Αυτό φυσικά ενδιαφέρει άμεσα την Ελληνορθόδοξη Εκκλησία και το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (καθώςκαι άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες) αλλά και έμμεσα τον Ελληνισμό, αφού Ιερά Κείμενα,Λειτουργικό κλπ σε μεγάλο βαθμό πρέπει να μεταφραστούν από τα Ελληνικά.

ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ(ΕΚΟΥΑΔΟΡ)

Ο Ισημερινός είναι μια σχετικά μικρή χώρα (εάν και αρκετά μεγαλύτερη από την Ελλάδα), που αποτέλεσε για μερικά χρόνια τμήμα της Μεγάλης Κολομβίας, η οποία δημιουργήθηκε από τον Σιμόν Μπολιβάρ στα πλαίσια της Επανάστασης κατά των Ισπανών  στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.

Είναι σχεδόν διαιρεμένη ανάμεσα στην Ακτή ( με βασικό αστικό κέντρο το Γκουαγιακίλ) και τις Ορεινές περιοχές  με κύρια πόλη το Κίτο, που είναι και πρωτεύουσα της χώρας. Στον Ισημερινό ανήκουν και τα εντυπωσιακά νησιά Γκαλάπαγκος ,όπου ο Δαρβίνος έκανε μελέτες που τον οδήγησαν στο να διατυπώσει την Θεωρία του περί της Εξέλιξης.

Λίγοι είναι οι Ελληνες, που είναι εγκατεστημένοι στον Ισημερινό(περίπου 100). Στην πρωτεύουσα Κίτο λειτουργούν μερικά Ελληνικά εστιατόρια και κάποιες ακόμα επιχειρήσεις, που ανήκουν σε Ελληνες.Οι έπιχειρηματίες αυτοί κατά κύριο λόγο ασχολούνται με αγροτικές καλλιέργιες και εμπορικές δραστηριότητες. Ο  Μητροπολίτης Ν.Αμερικής Γεννάδιος επικοινώνησε με μερικούς από αυτούς, ένας εκ των οποίων ήταν ο Νίκος Παγουλάτος.

Το Εκουαδόρ επίσης επισκέπτονται Ελληνες επιχειρηματίες  προκειμένου να κανονίσουν εμπορικές συναλλαγές σχετικές με την αγορά λουλουδιών και φρούτων.Το εμπόριο μεταξύ Ελλάδας και Ισημερινού είναι πολύ περιορισμένο (συνολικός όγκος μεταξύ 40 και 50 εκτ δολάρια, όπου οι εισαγωγές άπό το Εκουαδόρ είναι περίπου δέκα φορές περισσότερες από τις εξαγωγές)

Εάν και οι Ελληνες είναι ολιγάριθμοι κατάφεραν να ιδρύσουν μια ποδοσφαιρική ομάδα με την ονομασία Grecia(Eλλάδα) η οποία παίζει στην Β Εθνική Κατηγορία, καθώς επίσης και Κοινότητα ,η οποία δραστηριοποιείται τόσο στο Κίτο όσο και στο Γκουαγιακίλ. (βλ Διαδίκτυο Los Griegos en Equador).

(Συνεχίζεται)

Xρήστος Κατσάνης για την ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 15.4.2015