Εν όψει του Ψυχοσάββατου θα θέλαμε να επισημάνουμε κάποιες βασικές έννοιες.
1. Όλα τα Σάββατα στην λειτουργική πράξη της Εκκλησίας είναι αφιερωμένα στους κεκοιμημένους αδελφούς μας.
Ειδικότερα όμως ψυχοσάββατο όταν λέμε, αναφερόμαστε στο Σάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω και το Σαββάτο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής.
Κατά τις ημέρες αυτές οι ορθόδοξες εκκλησίες κατακλύζονται από πανεράκια με κόλλυβα για να μνημονεύσουν οι ιερείς τους κεκοιμημένους της κάθε οικογένειας.
2. Η μνημόνευση των ονομάτων γίνεται γενικά και συλλογικά (πατέρων, προπατόρων, πάππων, προπάππων, από Αδάμ και μέχρι των εσχάτων», αλλά και ονομαστικά αφού κάθε πρόσωπο είναι μοναδικό, ξεχωριστό και ανεπανάληπτο ενώπιον Θεού και ανθρώπων.
Το “αιώνια η μνήμη” σημαίνει τα πρόσωπα αυτά να είναι αιώνια στην μνήμη του Αγίου Θεού και κατά τις εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια που δεν θα υπάρχει πλέον κάποιος να τελεί γιαυτούς μνημόσυνο ή τρισάγιο.
3. Μνημόσυνα ετελούντο και στην αρχαία Ελλάδα ως δεήσεις και θυσίες στους θεούς για την απόκτηση της εύνοιας των και συγχώρεση των νεκρών (Ομήρου Ιλιάδα).
Μετά Χριστόν βέβαια η μνημόνευση των κεκοιμημένων πήρε χριστιανικό περιεχόμενο και εντάχθηκε μέσα στο πλαίσιο της Θείας Λειτουργίας.
Εκεί έχουμε “Σύνοδο ουρανού και γης”. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος δίνει μεγάλη έμφαση στην μνημόνευση των κεκοιμημένων που ωφελεί και τους ζώντες ταυτόχρονα.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός τονίζει ότι ο Θεός θέλει τόσο πολύ να ευεργετούμαστε όλοι απο όλους και ζώντες και μετά θάνατον.
4. Με την πράξη της μνημόνευσης των ονομάτων στην ουσία διατρανώνουμε την πίστη μας στην αιωνιότητα, στο ότι έχουμε όχι νεκρούς αλλά κεκοιμημένους αδελφούς επ’ ελπίδι Αναστάσεως, όπως ομολογούμε στο σύμβολο της πίστεως.
4. Τα κόλλυβα είναι βρασμένο σιτάρι, το οποίο είναι σύμβολο του ανθρώπινου σώματος, αφού το σιτάρι αποτελεί από αρχαιοτάτων χρόνων βασικό συστατικό της ανθρώπινης διατροφής και ευεξίας.
Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, είχε παρομοιάσει το σώμα Του με το σπυρί του σιταριού, λέγοντας στο δωδέκατο κεφάλαιο του κατά Ιωάννη αγίου Ευαγγελίου: «το σπυρί του σιταριού εάν πέφτοντας στη γη δεν πεθάνει, μένει μοναχό του (και δεν πολλαπλασιάζεται) εάν όμως πεθάνει, πολύ καρπό φέρνει».
Έτσι, όπως το σιτάρι εάν σαπίσει στο χώμα θα βλαστήσει και θα κάνει καρπόν πολύ, έτσι και το ανθρώπινο σώμα θα αναστηθεί από τον τάφο σε αιώνια ζωή.
5. Πέραν από το τρισάγιο που διαβάζεται στον εσπερινό ή τον τάφο, τα ονόματα πρέπει να μνημονεύονται στην Αγία Προσκομιδή και κατά την Θεία Λειτουργία.
Ακολούθως, στο Άγιο Ποτήριο θα σμίξουν οι μερίδες που συμβολίζουν τις ψυχές των ζώντων μετά των τεθνεώτων. Θα εμβαπτιστούν εις το Σώμα και Αίμα του Κυρίου, ενώ ο ιερέας θα εύχεται: “Απόπλυνον Κύριε τα αμαρτήματα των ενθάδε μνημονευθέντων δούλων σου, τω Αίματί σου τω Αγίω”.
Πρόκειται για την σημαντικότερη ωφέλεια που μπορεί η εκκλησία να προσφέρει στον άνθρωπο.
Γι’αυτό το λόγο ευχής έργον θα ήταν όσοι τελούν μνημόσυνο, να κοινωνούν και οι ίδιοι κατά την Θεία Λειτουργία.
6. Κόλλυβα προσφέρουμε και σε μνήμες Αγίων της Εκκλησίας αλλά και για κάθε κεκοιμημένο που είναι εν δυνάμει άγιος.
Είναι μεγάλη ευλογία για την οικογένεια που ετοιμάζει στο σπίτι κόλλυβα. Όχι μόνο τιμούν τους Αγίους και τους δικούς τους ανθρώπους, αλλά προετοιμάζουν την Θεία Λειτουργία και ταυτόχρονα προετοιμάζονται γι’αυτην.
Στην όμορφη ευχή των κολλύβων ο ιερέας επικαλείται πλούσια την χάρη και ευλογία “τοις τε ευτρεπίσασι ταύτα” και να χαρίσει σ’αυτους “πάντα τα προς σωτηρίαν αιτήματα και των αιωνίων αγαθών την απόλαυσιν”.
8. Πέρα από τα πιο πάνω, η συλλογική παράθεση κολλύβων αποκτά χαρακτήρα κοινωνικό και ψυχολογικό σε περιπτώσεις πρόσφατων και επώδυνων θανάτων αγαπημένων προσώπων.
Οι άνθρωποι μοιράζονται τον πόνο τους με συμπάσχοντες, ανταλλάζουν ευχές και παρηγορούνται με αυτή την αλληλοπεριχώριση. Αυτή η ενότητα που υπάρχει στην εκκλησία μειώνει τον πόνο και την θλίψη, αφού συνειδητοποιούν οι άνθρωποι ότι δεν είναι οι μόνοι που πενθούν.
7. Σε σχέση με την παρασκευή των κολλύβων υπάρχουν κατά τόπους διαφορετικές παραδόσεις όσον αφορά τους καρπούς και τα υλικά που χρησιμοποιούνται.
Αιωνία η μνήμη των κεκοιμημένων δούλων σου Κύριε!
