Σήμερα το σύνολο των κηρυγμένων και μη μνημείων στα νησιά μας, είναι εν πολλοίς άγνωστο στους περισσότερους από εμάς. Σίγουρα όλοι γνωρίζουμε τα πιο σημαντικά μνημεία αλλά ακόμη και για αυτά υπάρχει αποσπασματική εικόνα και πολλές φορές και σύγχυση, ελλιπής πληροφόρηση ή παραπληροφόρηση. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι κάνουν μεγάλη προσπάθεια αλλά είναι καιρός η καταγραφή (κυρίως για τα δημόσιου χαρακτήρα μνημεία) να γίνει από τις αρχές, οργανωμένα και με πληρότητα. Άλλωστε μια τέτοια καταγραφή θα έχει σκοπό αφενός την διαφύλαξη και καλύτερη διαχείριση του πολιτιστικού πλούτου (υποστήριξη του σχεδιασμού), αφετέρου την έκθεση στο κοινό του συνόλου των πολιτιστικών μνημείων και κληρονομιάς για την ενημέρωση του. Θα συνεισφέρει σημαντικά στην διαδικασία λήψης αποφάσεων σε επίπεδο σχεδιασμού έργων υποδομών, ανάπτυξης, τουριστικής προβολής και διάδοσης του πολιτισμού μέσω των κατοίκων και των επισκεπτών.
Μητρώο Ιστορικών Μνημείων και Μνημείων της Φύσης
Προσωπικά προτείνω την δημιουργία Μητρώου Ιστορικών Μνημείων & Μνημείων της Φύσης των Νησιών μας (που ίσως πρέπει να τηρείται σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας), με φύλαξη του διαθέσιμου υλικού που αφορά κάθε μνημείο, ανά Δήμο (αντίστοιχα με την τοποθεσία στα όρια της χωρικής αρμοδιότητας ή την προέλευση όταν μιλάμε για πρόσωπα, όπως τόπος καταγωγής ενός καλλιτέχνη) το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει ενδεικτικά:
Αρχαιολογικούς χώρους, Διατηρητέα κτίρια, Παραδοσιακούς οικισμούς, Ιστορικούς τόπους, Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (Τ.Ι.Φ.Κ.), Σπήλαια, κατασκευές και σημεία που σχετίζονται με τον Β’Παγκ.Πόλεμο όπως οχυρωματικά έργα, σημεία εκτέλεσης κ.λ.π. Επίσης τιμητικές προτομές και επιγραφές, μνημεία της φύσης (για παράδειγμα αιωνόβια δένδρα), ακόμη και εμβληματικά για τον τόπο μας προϊόντα, επαγγέλματα και πολιτιστικές ή επαγγελματικές παραδόσεις, έθιμα και δρώμενα (όπως είναι αντίστοιχα η αμπελοκαλλιέργεια για τους λαούς της Μεσογείου). Όλα αυτά διαχωρίζουν και κρατούν ζωντανή την ιστορική ιδιομορφία και αποτελούν χαρακτηριστικά και αναγνωρίσιμα στοιχεία του τόπου μας.
Το Μητρώο αυτό και τα επιμέρους Αρχεία που θα το συνοδεύουν, μπορεί να περιλαμβάνει υλικό τεκμηρίωσης (όπως ιστορικές πληροφορίες, κείμενα με ιστορικές πληροφορίες ακόμη και μαρτυρίες που είναι καιρός να συγκεντρωθούν από τις γενιές που φεύγουν, ΦΕΚ κήρυξης μνημείου κ.ά.) αλλά και υλικό προβολής (φωτογραφίες, βίντεο, άρθρα από περιοδικά που προβάλλουν τον τόπο και δείχνουν την έξωθεν καλή μαρτυρία-όπως καλές κριτικές), το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους Δήμους ή και επιχειρηματίες για την προβολή του τόπου, με σωστές πληροφορίες και με κάποια στρατηγική για την προώθηση αξιοθέατων, και όχι λανθασμένες και αποσπασματικές πληροφορίες που μπορεί να οδηγούν ακόμη και σε δυσφήμιση.
Θεσμοθέτηση, Διάσωση και Ανάδειξη
Φυσικά η καταχώριση τοπικών στοιχείων σε ένα τοπικής εμβέλειας μητρώο, δεν είναι ισότιμη ούτε υποκαθιστά την ανάγκη ύπαρξης άλλων θεσμών, αλλά συνεισφέρει σε καλύτερο συντονισμό δράσης ώστε να εξασφαλίζεται ότι αυτά θα συμπεριληφθούν στον σχεδιασμό που αφορά γενικά τον τόπο, αλλά και την αξιοποίηση πόρων για οικονομική ανάπτυξη και την πολιτιστική αναβάθμιση. Για παράδειγμα είναι άλλο πράγμα και άλλον σκοπό (επιστημονικό) εξυπηρετεί η ανακήρυξη και καταχώρηση της «Μεσογειακής Διατροφής στην αντιπροσωπευτική λίστα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας» (από την UNESCO το 2013), και είναι διαφορετικό πράγμα μια «τοπική συμφωνία» για την διαφύλαξη και ανάδειξη της «Επτανησιακής κουζίνας» (για την οποία δεν θα ασχοληθεί κανένας άλλος!), μα και όλων εκείνων των στοιχείων που η ίδια η τοπική κοινωνία θεωρεί σημαντικά και ενδεχομένως αποτελούν εκμεταλλεύσιμους πόρους! Ενδεικτικά, η τοπική γαστρονομική παράδοση (δηλαδή η επτανησιακή κουζίνα) μαζί με τα τοπικά αγροτικά προϊόντα, είναι μέρος της τοπικής ιστορικής παράδοσης και δύο από τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα του τόπου.
Μετά την καταγραφή των γνωστών και υφιστάμενων, θα μπορούσε να γίνει μια διαλογή και τα πιο σημαντικά ή αναγνωρίσιμα να καταγραφούν ως εμβληματικά τοπικά στοιχεία (ό,τι είναι ο Παρθενώνας για την Αθήνα και η Γέφυρα του Λονδίνου, αλλά σε τοπικό επίπεδο και όχι μόνο για τα στοιχεία με φυσική υπόσταση) ώστε να πλαισιώνουν τον σχεδιασμό της τοπικής ανάπτυξης είτε διαμέσου του τουριστικού είτε διαμέσου του πρωτογενούς τομέα (για όσα αυτό εφαρμόζει).
Υπάρχουν οφέλη όχι μόνο άμεσα από την καλύτερη εικόνα για τους πολιτιστικούς πόρους που θα έχει στην διάθεση της η κοινωνία (αρχές, πολίτες, επαγγελματίες), αλλά και έμμεσα οφέλη:
Η ανακήρυξη από την αυτοδιοίκηση, ενός τοπικού ιστορικού ή αναγνωρίσιμου στοιχείου ως σημαντικού, είναι επίσημη και έχει επαρκές κύρος για σκοπούς ανάδειξης, και για τους μόνιμους κατοίκους που γίνονται κοινωνοί ιστορικών στοιχείων (όταν εκτίθεται επαρκώς το σύνολο του πολιτισμού δίνεται το ερέθισμα σε παιδιά να απασχοληθούν με αυτόν) αλλά και για τους επισκέπτες που εκλαμβάνουν την διαδικασία ως απόδειξη ενασχόλησης της τοπικής κοινωνίας με τον τόπο της (δηλαδή αναβαθμίζεται η εκλαμβανόμενη προστασία και ανάδειξη του πολιτισμού). Δηλαδή δίνουμε ένα καλύτερο παράδειγμα στους εαυτούς μας, την νέα γενιά και τους επισκέπτες..
Πολιτιστικές Διαδρομές
Σε κάθε πόλη, οικισμό ή περιοχή, μπορούν να προετοιμαστούν διαδρομές που συνδέουν διάφορα αξιοθέατα/σημεία ενδιαφέροντος (με την ευρεία έννοια, δηλαδή μνημεία, τοπία, μουσεία, αθλητικά κέντρα, πολιτιστικά κέντρα όπως θέατρα και αίθουσες φιλαρμονικών, επισκέψιμα οινοποιεία, μελισσοκομεία κ.λ.π.) και κάθε είδους δημοφιλούς σημείου που τους προσφέρει όχι μόνο θέαση αλλά αυθεντική εμπειρία της τοπικής ζωής, αν είναι δυνατόν και με την δική του συμμετοχή! Σήμερα οι περιηγητές παγκοσμίως αναζητούν όχι μόνο αξιοθέατα αλλά και δραστηριότητες που θα τους απασχολήσουν στον τόπο που επισκέπτονται (το σύγχρονο μοντέλο του «βιωματικού» τουρισμού).
Η μορφή που μπορεί να πάρει η πληροφορία για τον τελικό χρήστη μπορεί να είναι ένας ψηφιακός χάρτης με μνημεία και κάθε άλλη επιλογή πολιτιστικής δραστηριότητας ή αθλητισμού που μπορεί να τον καθοδηγεί κατά την περιήγηση στην περιοχή.
Στόχος είναι να δίνεται συνολική εικόνα στους κατοίκους ή επισκέπτες για τις επιλογές στάσης/δραστηριότητας κατά το μήκος μιας ιδιαίτερα προσεγμένης διαδρομής. Αυτή η δράση έχει την δυνατότητα της καθοδήγησης προσώπων σε συγκεκριμένες διαδρομές μέσα σε μια πόλη, το οποίο βοηθά στον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό και τις αναπλάσεις αλλά ακόμη πιο σημαντικά μπορεί να αναβαθμίσει περιοχές μιας πόλης με την στρατηγική εγκατάσταση νέων σημείων ενδιαφέροντος (π.χ. γλυπτά μοντέρνας τέχνης). Πρόκειται δηλαδή για μια διευρυμένη «ενοποίηση» πολιτιστικών χώρων (κατά τα πρότυπα της ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας από τον Αντώνη Τρίτση, που το είχε περιγράψει πολλά χρόνια πριν εφαρμοστεί στην πράξη).
Τηλέμαχος Μπεριάτος
MSc, Διπλωματούχος Πολιτικός-Δομοστατικός μηχανικός, μέλος ΤΕΕ
