Αν και η ονομασία του ως «Ελληνικό» παραπέμπει σε ελληνική εθνική στρατιωτική μονάδα, το Σώμα Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού και τα δυο συντάγματα που το διαδέχθηκαν αποτέλεσαν μονάδες του βρετανικού στρατού, αλλά αποτέλεσαν και φυτώριο των Ελλήνων αξιωματικών μαχητών του Αγώνα για Ανεξαρτησία, μεταξύ αυτών και του μετέπειτα Στρατάρχη Θεόδωρου Κολοκοτρώνη!

Σώμα Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού – 1ο Ελληνικό Σύνταγμα (1809-1816)

1815: A private in the Greek light infantry. (Photo by Hulton Archive/Getty Images)

Στα τέλη του 1809 μετά την κατάληψη των περισσότερων από τα Ιόνια νησιά (Ζάκυνθος, Κεφαλονιά 2-10-1809, Ιθάκη, Κύθηρα) υπό την διοίκηση του συνταγματάρχη John Oswald (ο οποίος λόγω της επιτυχούς κατάληψης των νησιών τοποθετήθηκε πρώτος κυβερνήτης τους, επιτρέποντας όμως έναν βαθμό αυτονομίας στον πληθυσμό), οι Βρετανοί δημιούργησαν το «Σώμα Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού» (“Greek Light Infantry Corps”) αποτελούμενο από επτανήσιους και Έλληνες της ηπειρωτικής χώρας (κλέφτες, αρματολοί, Μοραΐτες, Χειμαριώτες, Σουλιώτες, Μανιάτες κλπ. αλλά και ορθόδοξους Αλβανούς, που εν μέρει προέρχονταν από στρατιωτικά σώματα που είχαν δημιουργήσει οι Γάλλοι: “Le Regiment Albanaise”, “Les Chasseurs a Pied Grecques” από το 1807, και πριν από αυτούς οι Ρώσοι). Στις 9 Σεπτεμβρίου 1809 ο βρετανός αξιωματικός Richard Church προήχθη σε ταγματάρχη και τοποθετήθηκε διοικητής στο σώμα που αρχικά αριθμούσε 548 αξιωματικούς και άνδρες (με προβλεπόμενη δύναμη 800 ατόμων). Τον Μάρτιο 1810 το σώμα συμμετείχε στην κατάληψη της Λευκάδας με δύναμη περίπου 2000 ανδρών και βαριές απώλειες.
Στις 30 Δεκεμβρίου 1811 ο Πρίγκιπας αντιβασιλέας (Prince Regent) George Augustus Frederick, επισήμως ενέκρινε τον σχηματισμό του σώματος και πρακτικά από τις αρχές του 1812 το σύνταγμα εντάχθηκε επίσημα στον βρετανικό στρατό ως “1st The Duke of York’s Greek Light Infantry Regiment ” («1ο Σύνταγμα Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού»), με εγκεκριμένη δύναμη 1.129 ανδρών όλων των βαθμίδων (εδώ πρέπει να εξηγήσουμε ότι ενώ στις ένοπλες δυνάμεις των περισσότερων χωρών ένα τάγμα περιλαμβάνει γύρω στους 900 άνδρες και ένα σύνταγμα γύρω στους 3000 άνδρες, στον βρετανικό στρατό για ιστορικούς λόγους όταν χρησιμοποιείται ο όρος σύνταγμα, συνήθως εννοείται μια στρατιωτική μονάδα με δύναμη ενός περίπου τάγματος). Στις 19 Νοεμβρίου 1812 ο Richard Church προήχθη σε αντισυνταγματάρχη, του ανατέθηκε η διοίκηση του συντάγματος και τον Ιούνιο 1812 η καταστολή της εξέγερσης στο Μαυροβούνιο. Αργότερα μεταξύ 1813 και 1814 όταν είχε σταλεί στην Σικελία, το σύνταγμα έφθασε να αριθμεί πάνω από 800 αξιωματικούς και οπλίτες, τότε δημιουργήθηκε και δεύτερο σύνταγμα. Τελικά στις 24 Φεβρουαρίου 1816 και αφού άρχισαν να εκλείπουν οι ιδιαίτερες συνθήκες που οδήγησαν στον σχηματισμό τους (λόγω και των εξελίξεων που οδήγησαν στο Ηνωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων), το 1ο Ελληνικό Σύνταγμα διαλύθηκε.

2ο Σύνταγμα Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού (1813-1816)

Το 1813 ο Richard Church συνέδραμε στον σχηματισμό και 2ου ελληνικού συντάγματος (“2nd Greek Light Infantry Regiment ”) και τοποθετήθηκε διοικητής του. Αυτό με αρχική δύναμη 454 Ελλήνων, πήρε μέρος στην κατάληψη των Παξών και της Πάργας το 1814 ενώ απόσπασμα 250 στρατιωτών συμμετείχε στις βρετανικές αποστολές κατά της Γένοβας (Genoa) και της Λα Σπέτσια (La Spezia) την άνοιξη του 1814. Το 2ο σύνταγμα δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την πλήρη συγκρότηση του και όπως και το 1ο, διαλύθηκε το 1816.

Richard Church και Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Ο φιλέλληνας Ιρλανδός αξιωματικός του Βρετανικού στρατού που αργότερα έφθασε στον βαθμό του στρατηγού, και όπως είδαμε προηγουμένως πρωτοστάτησε στον σχηματισμό του Ελληνικού Σώματος Ελαφρού Πεζικού στα Ιόνια, τον Φεβρουάριο του 1827 μετά από πρόσκληση των Ελλήνων έρχεται στην επαναστατημένη Ελλάδα, όπου μεταξύ 27-31 Μαρτίου η Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας μετά από πρόταση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη με τον οποίο είχαν γνωριστεί από το 1810, τον χρίζει «Αρχιστράτηγο των κατά Ξηράν Δυνάμεων». Μετά την άφιξη του Καποδίστρια, ο Church ως επικεφαλής των στρατευμάτων της Δυτικής Ελλάδος το 1829 (με τη βοήθεια στολίσκου στον οποίο συμμετείχε ο Frank Abney Hastings («Άστιγξ» στα ελληνικά) με 6 πολεμικά πλοία με σκοπό τον αποκλεισμό του Αμβρακικού Κόλπου) κατάφερε να κυριεύσει τη Βόνιτσα, το Αιτωλικό και το Μεσολόγγι, μια από τις τελευταίες πράξεις του αγώνα που όρισαν τα σύνορα της Ελλάδας.
Διάφοροι μαχητές που διέφυγαν από την οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα εντάχθηκαν σε αυτό το στρατιωτικό σώμα, απέκτησαν εμπειρία στις τακτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις και αργότερα έγιναν επικεφαλείς μονάδων του επαναστατικού στρατού και τις οδήγησαν στην μάχη με τα γνωστά επιτυχή αποτελέσματα. Εδώ θα αναφερθεί ο σημαντικότερος και ηγετική μορφή της Επανάστασης: Το 1806 μετά από την έκδοση οθωμανικού διατάγματος και πολύμηνη καταδίωξη του στην Πελοπόννησο, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διαφεύγει αρχικά στα ρωσοκρατούμενα Κύθηρα και κατόπιν στην Ζάκυνθο. Εκεί, το 1810 εντάσσεται στο ελληνικό στρατιωτικό σώμα του αγγλικού στρατού, διακρίνεται για τη δράση του εναντίον των Γάλλων και φθάνει στο βαθμό του ταγματάρχη. Το 1818 μυείται στη Φιλική Εταιρεία και στις αρχές του 1821 αποβιβάζεται στη Μάνη ώστε να λάβει μέρος στον επικείμενο Αγώνα για Ανεξαρτησία.

Οργάνωση και εξοπλισμός

Οι άνδρες έφεραν σπαθοειδή ξιφολόγχη στις ζώνες μέσης, τις οποίες είχαν αντί για εξαρτήσεις επ’ ώμου ή σταυροειδείς ζώνες, κάτι που συνηθιζόταν στις βρετανικές μονάδες ελαφρού πεζικού και μονάδες τυφεκιοφόρων ενώ οι αξιωματικοί έφεραν σπάθες, αντίστοιχες με τα ελαφρά αντίστοιχα σπαθιά πεζικού στην Δυτική Ευρώπη. Αρχικά οι στρατιώτες είχαν οπλισθεί με καριοφίλια ενώ το 1813 άρχισαν να επανεξοπλίζονται με τα βρετανικά μουσκέτα “Brown Bess”. Το 1ο Σύνταγμα σε πλήρη συγκρότηση έφθασε να αριθμεί περίπου 2000 άνδρες, διέθετε 10 κεντρικούς λόχους, έναν λόχο ακροβολιστών και έναν λόχο σκοπευτών (αντί μουσκέτου, έφεραν το περίφημο βρετανικό τυφέκιο “Baker rifle” με ραβδωτή πλέον κάννη). Αν και οι αξιωματικοί έφεραν πιστόλες (ένας πίνακας της εποχής δείχνει αξιωματικό του 1ου συντάγματος με ζευγάρι πιστολιών), υποτίθεται ότι έπρεπε να εφοδιαστούν και οι οπλίτες, αλλά μετά από σκέψη αποφασίστηκε να μην τους δοθούν για να αποφευχθούν κάποιες.. επιπόλαιες ας τις πούμε, ενέργειες καθώς θεωρούνταν ευέξαπτοι. Βέβαια μια εικόνα της εποχής (Charles Hamilton Smith, 1812) δείχνει άνδρες του 2ου συντάγματος να φέρουν πιστόλια, και ένας πίνακας δείχνει στρατιώτη με ένα πιστόλι.
Οι στρατιώτες φορούσαν φουστανέλα, παντελόνες, κάλτσες και κόκκινα σακάκια με μανσέτες, επενδύσεις και διακοσμητικά. Για τους αξιωματικούς ήταν χρυσά και λευκά, πάνω σε ένα λευκό πουκάμισο. Τα διακοσμητικά όπως το κούμπωμα του σακακιού στην περιοχή του στήθους και οι μανσέτες χρησιμοποιούταν στον βρετανικό στρατό για την διάκριση των συνταγμάτων, έτσι το 1ο Σύνταγμα έφερε κίτρινα διακριτικά και το 2ο Σύνταγμα πράσινα. Τα καλύμματα κεφαλής ήταν συνήθως ένα κόκκινο καπάκι, το οποίο μοιάζει με το φάριο των Ελλήνων Ευζώνων, αν και σε μερικές ζωγραφιές της εποχής οι αξιωματικοί και οι άντρες απεικονίζονται φορώντας κεφαλόδεσμους. Τα υποδήματα περιγράφονται στον κανονισμό ως «δεμένα σανδάλια» και έχουν κορδόνια για να συγκρατούνται στα πόδια. Οι αξιωματικοί απεικονίζονται να φορούν ψηλότερα παπούτσια τριών τετάρτων ή κοντές μπότες. Τα στρατεύματα αρνούνταν να μεταφέρουν βρετανικούς γυλιούς, παρά μόνο σακίδια με έναν ιμάντα περασμένα χιαστί. Ο Richard Church απεικονίζεται σε σχέδιο της εποχής (Denis Dighton, 1813), να φορά την ελληνική φορεσιά και το χαρακτηριστικό κράνος δραγώνων, και χρυσαφιές επιγονατίδες στολισμένες με κεφαλές λεόντων. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης παρομοίως φορούσε την κόκκινη περικεφαλαία με τον λευκό σταυρό να αποτελεί μεταγενέστερη προσωπική του προσθήκη, συνήθως έφερε δύο εγχάρακτα πιστόλια και έναν θώρακα τύπου ιππικού, πράγματα που μαζί με τις χρυσαφιές επωμίδες με τους λέοντες και σπάθες, εκτίθενται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα.

Η κληρονομιά του Σώματος Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού

Το ένοπλο αυτό σώμα είναι ίσως το πρώτο στην νεώτερη ιστορία που μπορεί να ειπωθεί ότι ήταν ένα ελληνικό σώμα, καθώς ναι μεν σχηματίστηκε από ξένη δύναμη, αλλά απαρτιζόταν κυρίως από Έλληνες και γενικά ορθόδοξους Χριστιανούς, η έδρα του ήταν στην Ζάκυνθο και στην Κεφαλονιά, ενώ πέραν του επικεφαλής ανώτερου αξιωματικού σε καθένα από τα δύο συντάγματα που οριζόταν από τους Βρετανούς, οι υπόλοιποι αξιωματικοί και οπλίτες ήταν Έλληνες και φορούσαν την ελληνική φορεσιά της εποχής, γεγονότα που επιβεβαιώνονται και από μια αναφορά του Ιωάννη Καποδίστρια: «…Οι Άγγλοι πρόσφατα έχουν στην υπηρεσία τους κάποια συντάγματα. Έχουν οργανωθεί στην Ζάκυνθο και στην Κεφαλονιά. Οι Λοχαγοί και Ταγματάρχες σε αυτά είναι Έλληνες, ενώ οι ανώτεροι αξιωματικοί είναι Άγγλοι που φορούν ελληνική ενδυμασία και μιλούν άπταιστα Ελληνικά…».
Όπως είδαμε και νωρίτερα, δύο από τις σημαντικές μορφές της Επανάστασης, ένας Έλληνας και ένας Φιλέλληνας αλλά και αριθμός άλλων σημαντικών οπλαρχηγών, συναντήθηκαν και συμπολέμησαν μέσα σε αυτό το ένοπλο Σώμα των Επτανήσων, που εκτός των άλλων έδρασε και εναντίον των Οθωμανών, γράφοντας το προοίμιο στον Αγώνα για Ανεξαρτησία..

Τηλέμαχος Μπεριάτος
(πρώτη δημοσίευση: Μάιος 2023)

Πηγές
1. “European Officers and the Mainland Irregular Forces on the Ionian Islands, 1798-1814:
A Comparison of Command and Tactics” (Nicholas Pappas, 2021), Athens Journal of Mediterranean Studies, Volume 7, Issue 2, April 2021
2. Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό (www.eefshp.org)
3. Stavros Lygeros (slpress.gr)
4. Wikipedia.org

Εικόνες
1. ο Richard Church, ως αξιωματικός του 1ου Ελληνικού Συντάγματος (Denis Dighton, 1813)
2. Private Greek Light Infantry, 1st Regiment, 1815 (Hulton Archive)
3. Από το λεύκωμα «Ενδυμασίες του Βρετανικού Στρατού, σύμφωνα με τους πρόσφατους κανονισμούς 1812» (Charles Hamilton Smith, 1812)
4. ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, με την περικεφαλαία διακοσμημένη με τον λευκό σταυρό που αποτελούσε δική του προσθήκη (Διονύσιος Τσόκος, 1861)
5. Greek Light Infantry (via Taleworlds.com), με κίτρινα διακριτικά οι στρατιώτες του 1ου Συντάγματος, με πράσινα του 2ου