Τα μυστικά της Κεφαλληνιακής παράδοσης -Ξεχασμένα κεφαλληνιακά έθιμα της Αποκριάς: ο Ερωτόκριτος

Χαραλαμπία Καρούσου-Τσελέντη

Η περίοδος από την αρχή του τριωδίου έως και την καθαρά Δευτέρα, είναι γεμάτη με εκδηλώσεις και δρώμενα. Διαφορετικά από χωριό σε χωριό. Ένα τέτοιο έθιμο είναι και το θεατρικό δρώμενο με τίτλο « ο Ερωτόκριτος» . Τη Κυριακή της Αποκριάς, στη Σάμη, ή στα Πουλάτα, το έργο παίζονταν με μεγαλοπρέπεια. Το γνωστό δημοτικό δημιούργημα παρουσιάζονταν φαντασμαγορικό, με μεγαλοπρεπή σκηνικά και κουστούμια. Το συντονισμό, τη σκηνογραφία, τη σκηνοθεσία και την ηθοποιία, είχαν εξολοκλήρου αναλάβει οι κάτοικοι των Πουλάτων Σάμης. Ήταν το εθιμικό τους στίγμα για τις Απόκριες, μια παράδοση που αναβιώνονταν για πάνω από πενήντα χρόνια. Γνωρίζουμε ότι η παράσταση ανέβαινε το 1890 και για τουλάχιστον σαράντα έτη πριν, όπως αναφέρει ο Χ. Άννινος. Αργότερα έως και το 1930, η παράσταση παρουσιάζονταν στον χώρο του δημοτικού σχολείου, με τίτλο « Ερωτόκριτος και Αρετούσα».

Η παρουσίαση του έργου, δεν επρόκειτο για απλή θεατρική πράξη αλλά είχε τη μορφή ιεροτελεστίας, για την οποία σχεδόν όλοι οι κάτοικοι των Πουλάτων, προετοιμάζονταν για ημέρες. Οι πρόβες, ήταν ανοικτές και πραγματοποιούνταν στην πλατεία του χωριού, ενώ όλοι οι ηθοποιοί αγράμματοι ή γραμματιζούμενοι, απήγγελναν εκ στήθους το σενάριο. Δεν γνωρίζουμε αν διατηρούσαν την αρχική μορφή του έργου ή γίνονταν τροποποιήσεις. Πάντως, οι σκηνές δεν άλλαζαν.

Την ημέρα της παράστασης, οι κάτοικοι του χωριού σχημάτιζαν οργανωμένη πομπή χωρισμένη σε μέρη και με βηματισμό κατευθύνονταν από το χωριό, προς το χώρο που θα διεξάγονταν το θεατρικό, δηλαδή στη πλατεία του χωριού ή στη Σάμη. Προπορεύονταν οι σαλπιστές, μιμούμενοι τους κήρυκες που έδιναν την έναρξη των δρώμενων ή της Αποκριάς, ακολουθούσαν οι ηθοποιοί και από πίσω, όλο το χωριό ως συνοδοί. Οι ηθοποιοί έφεραν κουστούμια που είχαν νοικιάσει από το βεστιάριο του θεάτρου στο Αργοστόλι. Παλαιότερα, τα κουστούμια ήταν αυτοσχέδια με πολύχρωμα υφάσματα ή με παλιά σεντόνια. Συνήθως, τα ρούχα δεν ήταν απόλυτα ταιριαστά αλλά ο σχεδόν ιερός σεβασμός που έδιναν οι κάτοικοι στο γεγονός, απέπνεε σοβαρότητα. Τα κοσμήματα τους ήταν δανεικά από τις πλούσιες οικογένειες. Επίσης οι ηθοποιοί, καθ’ ολοκληρίαν άνδρες, σε απόλυτη εναρμόνιση με τους κανόνες του αρχαίου δράματος, χρησιμοποιούσαν προσωπίδες, ενώ έφεραν επίσης περικεφαλαίες και αυτοσχέδια κοντάρια.

Η σκηνή, αποτελούνταν από την εξέδρα, ένα πατάρι που ανέβαιναν μόνο ο Ρήγας με τη Ρήγισσα, η Αρετούσα, η Φροσύνη και οι κήρυκες. Ο Ερωτόκριτος, η Ρηγοπούλα, η Αφεντοπούλα, ο Καραμανίτης και ο Κρητικός εκτελούσαν τους ρόλους τους στο επίπεδο του εδάφους σε έναν νοητό ορθογώνιο χώρο.

Η θεατρική παράσταση αυτή συγκέντρωνε το ενδιαφέρον των κατοίκων της Σάμης και της ευρύτερης περιοχής. Παρόμοια θεατρικά δρώμενα βρίσκουμε και στη Παλική στην ίδια περίπου χρονολογία κοντά στο 1900. Σήμερα, η παράδοση αυτή είναι εντελώς άγνωστη στους Σαμικούς, και ιδίως στους νέους.

Ο μεγάλος πολιτιστικός πλούτος της Κεφαλονιάς, σιγά σιγά ξεθωριάζει, σβήνει. Και αυτό όχι μόνο επειδή έχουν επέλθει αλλαγές στο σύγχρονο σύστημα των αξιών, αλλά κυρίως γιατί τα έθιμα μας δεν αναβιώνονται. Έως και τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, τα σταλαχτά πηγάδια της παράδοσης μας, ξεδιψούσαν με τις τελευταίες τους σταγόνες, την ανάγκη του Κεφαλλήνα να μεταρσιώνεται ψυχικά και σωματικά, συμμετέχοντας με ιερή ευλάβεια, στα αρχαία έθιμα και τις παραδόσεις. Όμως, είκοσι χρόνια μετά, το 2024, αυτός ο Κεφαλλήνας, γέρασε, και η μνήμη και η επιθυμία διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας του νησιού μας, δεν πέρασαν σε νεότερα χέρια, σχεδόν χάθηκαν.

Ότι δεν αναβιώνεται ξεχνιέται και κάπως έτσι σιγά σιγά, ο πνευματικός πλούτος, το έθιμα, τα ήθη, οι ιδιοσυγκρασίες της κεφαλληνιακής αστικής και αγροτικής ζωής έπεσαν στον αρχειακό λήθαργο της ξεχασμένης ιστορίας. Μιας ιστορίας που κοιμάται εξόριστη, στη χώρα των Λωτοφάγων.

Βιβλιογραφία:

1. Λουκάτος Δημήτριος, Γενικές αρχές στη παρουσία και την εξέλιξη των λαογραφικών φαινομένων, 1977.
2. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης. Αθηνα: Φιλιππότη, 1985.