Στις 2 Ιουνίου, στις Βρυξέλλες έγινε δημόσια ακρόαση  οργανωμένη από το δίκτυο των Ευρωπαϊκών νησιωτικών επιμελητηρίων  INSULEUR ,στην Ευρωπαϊκή επιτροπή. Σημαντικοί εισηγητές  έθιξαν άκρως ενδιαφέροντα και επίκαιρα θέματα . Ανάμεσα σε αυτούς και ο επιχειρηματίας συμπατριώτης μας  Ανδρέας Παντελιός  (ΜΥΤΗΟS + estiasis) ,με την παρακάτω εισήγηση:Νησιωτική Οικονομία: Πρόσβαση σε χρηματοδότηση των Ελληνικών Νησιωτικών Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων

Εισαγωγή

Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επικράτεια της οποίας περιλαμβάνεται ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός νησιών. Μάλιστα η πλειοψηφία των νησιών της χώρας δεν ξεπερνά τους 10.000 κατοίκους ενώ μόλις τρία νησιά είναι μεγαλύτερα των 1000 τ.χιλμ. Παρότι ένα μεγάλο μέρος των Ελληνικών νησιών είναι τουριστικοί προορισμοί λίγα από αυτά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ότι διαθέτουν ολοκληρωμένες τοπικές οικονομίες (π.χ. Κρήτη) και πιθανά κανένα με «κυκλική» οικονομία (circulareconomy) η οποία να εγγυάται την αειφόρο ανάπτυξή του.

Το παραπάνω έχει ως αποτέλεσμα η οικονομία των περισσότερων νησιών να παρουσιάζει έντονη εποχική διακύμανση με συνέπεια η ρευστότητα των νησιωτικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων να επηρεάζεται ανάλογα παρουσιάζοντας σημαντική επιδείνωση κατά τους μη τουριστικούς μήνες. Σημειώνεται δε ότι το μεγαλύτερο μέρος των τουριστικών αφίξεων πραγματοποιείται κατά τους μήνες Μάιο έως και Σεπτέμβριο με μεγίστη πληρότητα τον Αύγουστο.

Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και η πίεση (οικονομική και κοινωνική) που δέχονται τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους λόγω των προσφυγικών ροών.

Υφιστάμενη Κατάσταση

1. Χρηματοδότηση από τις Ελληνικές Συστημικές Τράπεζες

Στην Ελλάδα υπάρχουν τέσσερις συστημικές Τράπεζες οι οποίες σε εφαρμογή των σχετικών Μνημονίων Συνεργασίας με τους Εταίρους – Δανειστές της χώρας έχουν ανακεφαλαιοποιηθεί και η ρευστότητά τους υποστηρίζεται με σχετική γραμμή πίστωσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Επίσης από τις 18/7/2015 έχουν εφαρμοστεί περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων (capitalcontrols). Αυτή η κατάσταση του τραπεζικού τομέα σε συνάρτηση με την υφιστάμενη χρηματοοικονομική κατάσταση των επιχειρήσεων λόγω του δραματικού περιορισμού του εισοδήματος των ελληνικών νοικοκυριών κατά τα τελευταία χρόνια, έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των χρηματοδοτικών εργαλείων που προσφέρονται από το τραπεζικό σύστημα και τα οποία συνοπτικά αναφέρονται πιο κάτω.

Σημειώνονται επί πλέον τα εξής:

1. Δεν υφίστανται ιδιαίτερα χρηματοδοτικά προγράμματα για τις νησιωτικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
2. Το κόστος δανεισμού είναι σχεδόν απαγορευτικά υψηλό με το ενήμερο επιτόκιο να κυμαίνεται από 8% έως και πάνω από 10,5%.

 Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος

• Χρηματοδοτικά Προϊόντα

Χρηματοδότηση Παγίων ή/και Ρευστότητας μέσω κυρίως ανοιχτών αλληλόχρεων λογαριασμών με διάφορες μορφές ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησης. Επίσης παρέχονται προϊόντα Leasing και Factoring από τις θυγατρικές εταιρείες της Τράπεζας.

• Συμβολαιακή Γεωργία.

Πρόσφατα η Τράπεζα ανέπτυξε πρόγραμμα χρηματοδότησης Συμβολαιακής Γεωργίας και Κτηνοτροφίας παρέχοντας τη δυνατότητα σε αγρότες και κτηνοτρόφους να καλύψουν μέρος του κόστους παραγωγής των προϊόντος τους. Βασική προϋπόθεση είναι οι παραγωγοί αυτοί να έχουν συνάψει συμβόλαια πώλησης (απευθείας ή μέσω Αγροτικού Συνεταιρισμού) με εμπορικές και μεταποιητικές επιχειρήσεις της χώρας.

Η χρηματοδότηση διενεργείται μέσω της ειδικής κάρτας ΑΓΡΟΚΑΡΤΑ DEBIT MASTERCARD, η χρήση της οποίας επιτρέπεται αποκλειστικά στο εκτεταμένο δίκτυο συνεργαζόμενων με την Τράπεζα επιχειρήσεων εμπορίας αγροτικών εφοδίων και πρατηρίων καυσίμων.

• NBG BusinessSeeds

Είναι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα στήριξης της καινοτόμου και εξωστρεφούς επιχειρηματικότητας για νεοφυείς καινοτόμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις (StartUps).

Σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών επιχειρήσεις με επιλεγμένες προτάσεις παρακολουθούν προγράμματα εκπαίδευσης σε θέματα επιχειρηματικότητας και λαμβάνουν στοχευμένα προγράμματα δανεισμού τους με συμμετοχή της Τράπεζας στο εταιρικό τους κεφάλαιο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται σε δράσεις καθοδήγησης σε συνεργασία με τη Google, τη GrantThornton, τη WatsonFarleyandWilliams, το IsraelAdvancedTechnologyIndustries καθώς και σε πρωτοβουλίες δικτύωσης σε συνεργασία με την EndeavorGreece και το Ελληνο-Αμερικάνικο Επιμελητήριο.

Έμφαση δίνεται στην καθοδήγηση (mentoring) των ομάδων από τα έμπειρα στελέχη της Εθνικής Τράπεζας, τα οποία προτείνουν στοχευμένες λύσεις για τη βελτίωση κάθε καινοτόμου προσπάθειας

Τράπεζα Πειραιώς

• Χρηματοδοτικά Προϊόντα

Χρηματοδότηση Παγίων (μέσω μακροχρόνιου δανεισμού) και κεφαλαίου κίνησης (είτε μέσω μακροχρόνιου δανεισμού είτε μέσω αλληλόχρεων λογαριασμών με πολλές μορφές τρόπου πληρωμής). Επίσης παρέχονται προϊόντα Leasing και Factoring από τις θυγατρικές εταιρείες της Τράπεζας.

• Πειραιώς Tourism 360°

Νέο πρόγραμμα που είναι διαθέσιμο σε Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του Τουρισμού.

• Αγρότης

Η Τράπεζα μετά την συγχώνευσή της τέως Αγροτικής Τράπεζας είναι πρωτοπόρος στα προϊόντα που αφορούν τον έλληνα αγρότη προσφέροντας διάφορα ειδικευμένα προϊόντα στα οποία ξεχωριστή θέση κατέχει η συμβολαιακή γεωργία και κτηνοτροφία καθώς και η κάρτα του Αγρότη.

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει σε πρωτοπόρα χρηματοδοτικά προγράμματα για την Ελληνική πραγματικότητα όπως το πρόγραμμα μικρο-χρηματοδότησης αγροτών μέχρι 5.000€ για έκτακτες ανάγκες και το ειδικό πρόγραμμα για νεοεισερχόμενους αγρότες.

Επειδή μεγάλο μέρος της οικονομίας των Ελληνικών νησιών εξαρτάται από την αγροτική παραγωγή με προϊόντα ιδιαίτερης αξίας (π.χ. τυριά, κρασί, βότανα, λάδι, μέλι, ιχθυοκαλλιέργειες κτλ) αυτού του τύπου τα δανειακά προϊόντα είναι σημαντικά για την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

• Private Equity & Venture Capital (PE&VC) Group

Η δημιουργία ιδιαίτερου VentureCapital για την πραγματοποίηση επενδύσεων σε τομείς πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών αλλά και καθαρής ενέργειας, διαχείρισης αποβλήτων, στην αγροτοβιομηχανία και τον τουρισμό αποτελεί σημαντικό εργαλείο ιδιαίτερα για τις επενδύσεις παροχής ενέργειας στα νησιά. Επίσης αποτελεί βασικό συνεργάτη ξένων κεφαλαίων που θέλουν ή στο μέλλον θα θελήσουν να συνεπενδύσουν σε καινοτόμες ελληνικές επιχειρήσεις.

Τράπεζα Eurobank

• Χρηματοδοτικά Προϊόντα

Χρηματοδότηση Παγίων και κεφαλαίου κίνησης (είτε μέσω μακροχρόνιου δανεισμού είτε μέσω αλληλόχρεων λογαριασμών). Επίσης παρέχονται προϊόντα Leasing και Factoring από τις θυγατρικές εταιρείες της Τράπεζας.

• BusinessBanking Τουρισμός

Η Τράπεζα θεωρεί τον τουρισμό στρατηγικό πυλώνα της ελληνικής οικονομίας για τον λόγο αυτό υλοποιεί ένα πρόγραμμα ειδικών προνομίων & υπηρεσιών (χρηματοδοτικών και άλλων) για τη στήριξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, που δραστηριοποιούνται σε περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος.

• BusinessBanking Αγροτικός Τομέας

Παρέχεται η κάρτα του Αγρότη σε συνεργασία µε το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων ώστε να παρέχεται άμεση χρηματοδότηση των παραγωγικών δαπανών, δίνοντας τη δυνατότητα προείσπραξης του 80% της Βασικής Ενίσχυσης για αγορές προϊόντων που σχετίζονται µε τις ανάγκες καλλιέργειας ή/και εκτροφής του ζωικού κεφαλαίου όπως λιπάσµατα, ζωοτροφές, φάρµακα, καύσιµα κτλ

• Καινοτόμα / Νεανική Επιχειρηματικότητα

Η Τράπεζα επενδύει στην καινοτόμα (StartUps) και στην Νεανική επιχειρηματικότητα κυρίως με δύο δράσεις:

• Το διαγωνισμό Εφαρμοσμένης Έρευνας και Καινοτομίας «Η Ελλάδα Καινοτομεί!», τον οποίο σχεδίασε και υλοποιεί σε συνεργασία με τον ΣΕΒ (Σύνδεσμο Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών) και έχει ως στόχο το γεφύρωμα της Εφαρμοσμένη Έρευνας και της Καινοτομίας με την Επιχειρηματικότητα.
• Το πρόγραμμα Νεανικής Καινοτόμου Επιχειρηματικότητας «egg» (enter-go-grow), την οποία σχεδίασε και υλοποιεί σε συνεργασία με το Corallia(εταιρία για την οργανωμένη και συστηματική ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών – clusters) με στόχο τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την τόνωση της νεανικής καινοτομικής επιχειρηματικότητας και την άντληση κεφαλαίων που θα εξασφαλίσει την είσοδό τους στην πραγματική αγορά.

Στο πλαίσιο αυτό η Τράπεζα δημιούργησε χρηματοδοτικά προγράμματα για Κεφάλαιο Κίνησης και Επενδύσεις σε πάγια (εξοπλισμό, άυλα πάγια και επαγγελματική στέγη) για τις επιχειρήσεις που «αποφοιτούν» από το egg με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους.

AlfaBank

• Χρηματοδοτικά Προϊόντα

Χρηματοδότηση Παγίων και κεφαλαίου κίνησης (είτε μέσω μακροχρόνιου δανεισμού είτε μέσω αλληλόχρεων λογαριασμών). Ιδιαίτερα για το κεφάλαιο κίνησης μπορεί να συνδυαστεί το ύψος της χρηματοδότησης με την κίνηση του μηχανήματος POS. Επίσης παρέχονται προϊόντα Leasing και Factoring από τις θυγατρικές εταιρείες της Τράπεζας.

• Alfa Αγροτική Επιχειρηματικότητα

Παρέχονται ευέλικτα προγράμματα συμβολαιακής επιχειρηματικότητας καθώς και η κάρτα του Αγρότη κατόπιν υπογραφής Μνημονίου Συνεργασίας με το Υπουργείο Αγροτικής Αναπτύξεως και Τροφίμων. Πρόκειται για ένα σύγχρονο τραπεζικό προϊόν, το οποίο παρέχει σε κάθε Έλληνα Αγρότη – δικαιούχο Βασικής Ενισχύσεως τη δυνατότητα  να αποκτήσει πρόσβαση σε τραπεζική χρηματοδότηση τη στιγμή που τη χρειάζεται.

• Alfa Τουριστική Επιχειρηματικότητα

Η AlphaBank, προσφέρει για δεύτερη χρονιά το ανανεωμένο πρόγραμμα “Alpha Τουριστική Επιχειρηματικότητα” με σκοπό την ανάπτυξη των Μικρών Επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε τουριστικές περιοχές της Ελλάδος.

Έχοντας ως γνώμονα την πλήρη κάλυψη των ιδιαίτερα αυξημένων αναγκών των επιχειρήσεων αυτών προσφέρει ένα πλήρες πρόγραμμα προϊόντων και υπηρεσιών.

Επίσης παρέχονται από την Τράπεζα ιδιαίτερα χρηματοδοτικά προγράμματα για την ενεργειακή αναβάθμιση των επιχειρήσεων.

2. Χρηματοδοτήσεις με χρήση Προγραμμάτων / Κεφαλαίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το σύνολο των παραπάνω Τραπεζών συμμετέχει και παρέχει χρηματοδοτήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ευρωπαϊκά ταμεία ή δράσεις. Ιδιαίτερα χρηματοδοτείται το εξαγωγικό εμπόριο μέσω δράσεων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, της Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, του Διεθνούς Οργανισμού Χρηματοδότησης (IFC) και του Οργανισμού Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων.

Μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων (ΕΤαΕ) υλοποιείται το πρόγραμμα  εγγυήσεων «COSME – Εγγυήσεις για Δάνεια» COSME LoanGuaranteeFacility), με την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ), βασικό πυλώνα του Επενδυτικού Σχεδίου για την Ευρώπη.

Με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ΕΤαΕ, θα παράσχει εγγυήσεις προς τις Ελληνικές Τράπεζες, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να κατευθύνουν κεφάλαια σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, με κύριο χαρακτηριστικό τις σημαντικά μειωμένες απαιτήσεις για παροχή εξασφαλίσεων εκ μέρους των επιχειρήσεων, ώστε να στηριχθούν περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις που, σε διαφορετική περίπτωση, δεν θα ήταν σε θέση να λάβουν επαρκή χρηματοδότηση.

Αντίστοιχα το πρόγραμμα HORIZON 2020 ενισχύει τα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Τέλος όλες οι Τράπεζες συμμετέχουν στην χρήση και διανομή κεφαλαίων των προγραμμάτων ΕΣΠΑ και Jerremy ανάλογα με τις δράσεις που ανακοινώνονται.

3. Χρηματοδότηση από συνεταιριστικές Τράπεζες

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στα προγράμματα χρηματοδότησης των Συνεταιριστικών Τραπεζών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και κυρίως στην περιφέρεια ενισχύοντας τις τοπικές κοινωνίες ανάλογα με τις ανάγκες τους.

Από το σύνολο των Συνεταιριστικών Τραπεζών η Παγκρήτια Τράπεζα αναμένεται να αποτελέσει πυρήνα ανάπτυξης της Κρητικής οικονομίας μετά την επένδυση που πραγματοποίησε στο μετοχικό της κεφάλαιο ως στρατηγικός επενδυτής το κεφάλαιο LyktosParticipation συμφερόντων του έλληνα τραπεζίτη κ. Μιχάλη Σάλλα.

Και στην περίπτωση των συνεταιριστικών τραπεζών πρέπει να επισημάνουμε τα υψηλά επιτόκια δανεισμού των επιχειρήσεων.

4. Χρηματοδότηση από το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης (ΕΤΕΑΝ).

Το ΕΤΕΑΝ προσπαθεί να συμβάλει στην επιχειρηματικότητα των νησιών μέσω των προγραμμάτων «Νησιωτική Επιχειρηματικότητα» τα οποία αντλούν κεφάλαια και από το ΕΣΠΑ. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση του ΕΤΕΑΝ, έως τις 31 Ιανουαρίου 2017, που έληξε το προηγούμενο πρόγραμμα «Νησιωτική Επιχειρηματικότητα», εγκρίθηκαν από την ETEAN 1.825 αιτήσεις δανείων για νησιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε περισσότερα από 39,2 εκατ. ευρώ. Συνολικά, μαζί με τη συγχρηματοδότηση των επιχειρήσεων, περισσότερα από 55 εκατομμύρια ευρώ διοχετεύθηκαν στις οικονομίες των νησιών. Περίπου το 25% των εγκεκριμένων αυτών επιχειρήσεων ήταν νέες επιχειρήσεις, και υποστηρίχτηκαν στην πιο δύσκολη φάση τους περίπου 445 νέες νησιωτικές επιχειρήσεις, χρησιμοποιώντας τα κεφάλαια του προγράμματος. Ταυτόχρονα, εγκρίθηκε η υπαγωγή στο πρόγραμμα συνολικά περίπου 1.380 υφιστάμενων νησιωτικών τουριστικών επιχειρήσεων, για να διατηρήσουν και να ενισχύσουν τη θέση τους.

5. Εφαρμογή του θεσμού του Δικτύου Επιχειρηματικών Αγγέλων

Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών έχει υιοθετήσει την νέα μορφή ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας αυτή των «επιχειρηματικών αγγέλων». Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχονται στο σχετικό site (http://www.businessangelsgreece.gr/) ο εν λόγω θεσμός δεν απευθύνεται μόνο στην Αττική αλλά σε όλη την χώρα και κατ’ επέκταση και στα νησιά, επιχειρηματίες των οποίων θα μπορούσαν είτε να δραστηριοποιηθούν ως Ε.Α. είτε να συνεργαστούν με αυτούς.

Συμπεράσματα – Προτάσεις

Η υπολειτουργία του τραπεζικού συστήματος, τα υψηλά επιτόκια δανεισμού και το μέγεθος των εγγυήσεων που ζητούνται για την κάθε χρηματοδότηση δυσκολεύουν ιδιαίτερα τη λειτουργία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων οι οποίες σε μεγάλο βαθμό κινούνται με ίδια διαθέσιμα.

Επίσης φαίνεται ότι δεν υπάρχει σε εξέλιξη κάποια συντονισμένη και οργανωμένη προσπάθεια για την ενίσχυση των νησιωτικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε αναγνώριση των ιδιαίτερων προβλημάτων των νησιών που περιγράφονται με τον όρο «νησιωτικότητα». Η όποια προσπάθεια (π.χ. πρόγραμμα ΕΤΕΑΝ) είναι αποσπασματική χωρίς να συνδέεται με κάποιο σχέδιο αειφόρου ανάπτυξης.

Στο πλαίσιο αυτό παραθέτουμε τις πιο κάτω προτάσεις οι οποίες θεωρούνται μόνο ένα πρώτο αλλά σημαντικό βήμα για τη βελτίωση των συνθηκών των νησιωτικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

1. Δημιουργία ομάδων εργασίας στις οποίες να συμμετέχουν Στελέχη των Τραπεζών (ή της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών) και των νησιωτικών επιμελητηρίων για να σχεδιαστούν χρηματοδοτικά προγράμματα που θα ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες ιδιαίτερες ανάγκες των νησιών. Για παράδειγμα για τις τουριστικέ επιχειρήσεις δημιουργία χρηματοδοτικού προϊόντος για την παροχή ρευστότητας κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών με περίοδο χάρητος αποπληρωμής μέχρι το τέλος της τουριστικής περιόδου.
2. Άμεση συνεργασία με το ΕΤΕΑΝ για την επανάληψη και βελτίωση του προγράμματος χρηματοδότησης των νησιωτικών τουριστικών επιχειρήσεων και την επέκτασή του και σε άλλες μορφές νησιωτικών επιχειρήσεων.
3. Συνεργασία των νησιωτικών επιμελητηρίων με το ΕΒΕΑ για την συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων επιχειρήσεων στο θεσμό των επιχειρηματικών αγγέλων με σκοπό την οικονομική τους ενίσχυση, την μεταφορά τεχνογνωσίας αλλά και την ενίσχυση των δικτύων συνεργασίας των νησιωτικών επιχειρήσεων με τις επιχειρήσεις της ηπειρωτικής Ελλάδας.
4. Συνεργασία των Τραπεζών και των κατά τόπους επιμελητηρίων για τη δημιουργία τακτικά επαναλαμβανόμενων ενημερωτικών προγραμμάτων για την ενημέρωση των νησιωτικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων με όλους τους πιθανούς τρόπους οικονομικής τους ενίσχυσης άμεσης ή έμμεσης (π.χ. εγγυήσεις) ώστε να διασφαλιστεί η διασπορά της σχετικής πληροφορίας σε όλους τους ενδιαφερόμενους και η πλήρης εκμετάλλευση από τους επαγγελματίες όλων των παρεχομένων χρηματοδοτικών εργαλείων.
5. Τέλος σε εφαρμογή της σχετικής πρότασης της Γνωμοδότησης «Νησιά χωρίς αποκλεισμούς – ECO/418» της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (παρ. 4.9.1) εντατική ενημέρωση του συνόλου των κατοίκων των νησιών για τις Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες ώστε να αποκτήσουν οι ίδιοι οι κάτοικοι την «ιδιοκτησία» των προσπαθειών αυτών ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά τους και ο αντίκτυπός τους στην πραγματική οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα των νησιών.