Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μέδουσα, το βιβλίο Τα φαντάσματα της Εθνικής Βιβλιοθήκης (152 σελ.) του Ακαδημαϊκού-Καθηγητή Χαράλαμπου Μ. Μουτσόπουλου, πρώην Προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, η οποία είναι Κληροδότημα του Παναγή Βαλλιάνου.
Παίρνοντας στα χέρια μου αυτό το τελευταίο βιβλίο του Μουτσόπουλου περίμενα ότι θα διάβαζα ακόμη ένα ενδιαφέρον βιβλίο πολιτικής παρέμβασης του συγγραφέα. Ιδιαίτερο κίνητρο αυτή τη φορά ήταν η περιέργειά μου για την τοποθέτησή του απέναντι στο θέμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης και το όραμα που υπηρέτησε κατά τη διάρκεια της εκεί θητείας του. Πολλώ μάλλον, επειδή κατά τη συγκεκριμένη περίοδο έγιναν σημαντικές παρεμβάσεις σ’ αυτό το χώρο.
Με μεγάλη μου έκπληξη, όμως, διαπίστωσα ότι αυτή τη φορά ο Μουτσόπουλος δεν περιορίζεται στη διατύπωση προσωπικών θέσεων με παραλήπτες τις επόμενες γενιές. Αντίθετα, επωμίζεται το βάρος της συλλογικής ευθύνης και καταθέτει ένα όραμα-απολογία στην ιστορία. Το βιβλίο είναι μια ιστορική μυθιστοριογραφία που δομείται πάνω σε μια φανταστική συζήτηση με τον Παναγή Βαλλιάνο, η δωρεά του οποίου κατέστησε εφικτή την ίδρυση της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Η απολογία, βέβαια, δεν αναφέρεται μόνο στις ανεκπλήρωτες προσδοκίες του δωρητή αλλά και στις απραγματοποίητες δυνατότητες του ελληνικού κράτους να αναπτύξει και να συντηρήσει –ως ώφειλε– έναν φορέα εφάμιλλο των εθνικών βιβλιοθηκών όλων των σύγχρονων κρατών. Ειδικά το δεύτερο τεκμηριώνεται με την παράθεση, στο τέλος του βιβλίου, των δημόσιων τοποθετήσεων του συγγραφέα. Αυτή ακριβώς η ένταξη των ολοκληρωμένων τεχνοκρατικών θέσεων του –που από μόνη της εντυπωσιάζει– σε ένα πλαίσιο ιστορικής ευθύνης υποδηλώνει την πολιτική διάσταση αλλά και την υπέρβαση του Μουτσόπουλου που αποτέλεσαν και τις προκείμενες της συνόλης επιστημονικής και δημόσιας παρουσίας του.
Υφολογικά, αυτό το τελευταίο βιβλίο του Μουτσόπουλου παρουσιάζει κάποιες αξιοσημείωτες διαφορές σε σχέση με τα προηγούμενά του. Ο Μουτσόπουλος μας είχε συνηθίσει σ’ έναν δημόσιο λόγο που πρόδιδε την επιστημονική προέλευση του συγγραφέα του· σε μια αφαιρετική αισθητική που τη χαρακτήριζε η αμεσότητα, η οικονομία του λόγου, η αυστηρή τεκμηρίωση, η λιτότητα και η ακριβορρημοσύνη. Σ’ αυτό το βιβλίο, όμως, ο λόγος του Μουτσόπουλου «μαλακώνει». Η χαρακτηριστική του αιχμηρότητα υποχωρεί μπροστά στο σεβασμό της εθνικής διάστασης του αντικειμένου κι αφήνει την ανάδειξη των χαρακτηριστικών της φυλής να «πατήσει» πάνω στα τεχνοκρατικά δεδομένα. Ακόμη κι ο ίδιος υποχωρεί, μ’ ένα αδιόρατο δέος, σ’ ένα ρόλο «νυχτοφύλακα». Κυριολεκτικά, μάθημα συνειδητότητας!
Για άλλη μια φορά, βέβαια, ο Μουτσόπουλος δείχνει ότι δεν ενδιαφέρεται για καταλογισμούς και για προσωπικές ευθύνες αλλά για τα κοινωνικά φαινόμενα και τις πολιτικές θέσεις κι αντιθέσεις. Παρά ταύτα, θα πρότεινα σ΄ όποιον τυχόν είχε κάποια εμπλοκή με το αντικείμενο του βιβλίου, να αποφύγει να το διαβάσει…
Άφησα τελευταίο ένα χαρακτηριστικό του βιβλίου που με συγκίνησε προσωπικά. Ο Μουτσόπουλος παραθέτει με εξαιρετική ακρίβεια και λεπτομέρεια την ιστορία της οικογένειας των Βαλλιάνων κι αναδεικνύει με γλαφυρότητα τα γνωρίσματα της κεφαλλονίτικης ράτσας. Γι’ αυτόν και μόνο το λόγο, αυτό το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί απ’ όλους τους Κεφαλονίτες.
Τασος Γερμενης
