Φέτος είναι η 38η επέτειος της πυρηνικής καταστροφής στην ουκρανική πόλη Τσέρνομπιλ. Ας θυμηθούμε λίγα μόνο γεγονότα, τα οποία παρέχουν ορισμένες ενδείξεις της κλίμακας, της έκτασης και των διαστάσεων της τραγωδίας.
Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, η έκρηξη του αντιδραστήρα 4 στον σταθμό πυρηνικής ενέργειας στο Τσέρνομπιλ είχε ως αποτέλεσμα τη μόλυνση έκτασης σε ακτίνα 500 χλμ. από τη μονάδα παραγωγής ενέργειας. Υψηλές ποσότητες ραδιενεργών ουσιών έφτασαν μέχρι τη Σκανδιναβία, την κεντρική και νότια Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος. Περίπου 335.000 άτομα μετεγκαταστάθηκαν σε άλλα μέρη και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Έρευνες της εταιρείας προστασίας από την ακτινοβολία καταδεικνύουν ότι μέχρι σήμερα πάνω από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πεθάνει από τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της τήξης του πυρηνικού αντιδραστήρα ενώ πολλοί συνεχίζουν να υφίστανται (τις συνέπειες) της ακτινοβολίας στην υγεία με τη μορφή της ασθένειας και του θανάτου από καρκίνο.
Η τραγωδία του Τσέρνομπιλ κατέδειξε την αδυναμία και την απερισκεψία των τότε αρχών στην Ουκρανία, οι οποίες προσπάθησαν να αποκρύψουν από τον κόσμο την καταστροφή και την κλίμακα της.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουμε βρεθεί στα πρόθυρα τήξης πυρηνικού αντιδραστήρα αρκετές φορές μετά το Τσέρνομπιλ και πολύ πριν από τη Φουκουσίμα. Το Forsmark, το Paks, όπως και το εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας Brunsbüttel στη Γερμανία είναι καλά παραδείγματα. Ωστόσο, όταν συμβαίνουν ατυχήματα σε αυτές τις εγκαταστάσεις, οι ζημιές στο περιβάλλον και την ανθρώπινη και ζωική υγεία δεν σταματούν στα σύνορα της εκάστοτε χώρας.
Εάν ένα ζήτημα έχει επιπτώσεις που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα, τότε εμπεριέχει μια ευρωπαϊκή διάσταση, η οποία απαιτεί επίσης μια ευρωπαϊκή αρμοδιότητα.
Η Ευρώπη έχει ένα μερίδιο ευθύνης, διότι το ζήτημα της πυρηνικής ασφάλειας δεν είναι θέμα εθνικής κυριαρχίας, αλλά μάλλον θέμα ευρωπαϊκής ευθύνης. Σ’ αυτήν την πυκνοκατοικημένη ήπειρο, κάθε εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας έχει συνέπειες για τις γειτονικές χώρες.
Επί του παρόντος, πάνω από 140 πυρηνικοί σταθμοί λειτουργούν στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και πάνω από 190, οι περισσότεροι υπέργηροι, στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Απαιτείται το υψηλότερο δυνατό επίπεδο ασφάλειας στην Ευρώπη, και όχι μόνο έρευνες για τις φυσικές καταστροφές. Σε τελική ανάλυση, η ασφαλέστερη επιλογή είναι η σφαιρική στρατηγική εξόδου από τα πυρηνικά. Πρέπει επίσης να αντιμετωπιστεί το σοβαρό ζήτημα των πυρηνικών αποβλήτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το έδαφος της οποίας δέχεται το ήμισυ περίπου των πυρηνικών εναποθέσεων – χρησιμοποιώ σκόπιμα ενεστώτα, «δέχεται» – πρέπει να κοιτάξει τα δικά της συμφέροντα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Οι διεθνείς συνέπειες που, ως διεθνής κοινότητα, υπόκειται, δεν περιορίζονται σε καμία περίπτωση στην επικράτεια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και τη Ρωσία.
Το Τσέρνομπιλ παραμένει η χειρότερη μη στρατιωτική πυρηνική καταστροφή στην ιστορία. Είναι σημαντικό να αντλήσουμε διδάγματα από τις διαδοχικές καταστροφές που αφορούν την πυρηνική ενέργεια και την πυρηνική ασφάλεια ώστε να μην εξακολουθήσει να αποτελεί μακροχρόνιο ζήτημα για πολλές γενεές.
Δρ. Σπυρίδων Α. Θεοτοκάτος
