Σε άμεσο κίνδυνο για πάσης φύσεως φθορά, ζημιά ή ακόμη και κλοπές, βρίσκεται εδώ και μήνες ο αρχαιολογικός θησαυρός των Αντικυθήρων, μετά την απροσδόκητη διακοπή των εργασιών ανασκαφής.
Στο επίκεντρο της εξαιρετικά ανησυχητικής αυτής εξέλιξης, βρίσκεται η διαμάχη γύρω από έναν ξένο αρχαιολόγο – ερευνητή, μέχρι πρότινος μέλους της επιστημονικής ομάδας που ερευνούσε το ναυάγιο, και ο οποίος με διάφορες κινήσεις επιχειρεί να οικειοποιηθεί την ανασκαφή και να την φέρει υπό την επίβλεψη ξένων φορέων και οργανισμών. Για το θέμα ωστόσο έχει ενημερωθεί η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, και σύντομα αναμένονται ενέργειες ώστε και να διαφυλαχθεί ο αρχαιολογικός χώρος, αλλά και να επιστρέψουν οι ανασκαφές σε ελληνικά χέρια.
Οι έρευνες στον υποθαλάσσιο χώρο των Αντικυθήρων είχαν ξεκινήσει ουσιαστικά με ανασκαφή από τον πασίγνωστο ωκεανολόγο Cousteau στη δεκαετία του ’70.
Από το 2012 και μετά ωστόσο υπό την επίβλεψη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπ.Πο. και με την εφαρμογή υπερσύγχρονων μεθόδων και μέσων (χάρη στη συνεργασία του Wood’s Hole Oceanographic Institute της Μασαχουσέτης) έγινε συστηματικά καταγραφή του ναυαγίου. Σύντομα ήρθαν στην επιφάνεια σπουδαία ευρήματα, όπως ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, με αποκορύφωμα το 2016, οπότε τα σκελετικά κατάλοιπα γυναικείας μορφής που ανελκύσθηκαν συμπεριλήφθηκαν στα 10 σημαντικότερα ευρήματα της χρονιάς.
Σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των ανασκαφών είχε η Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Αργώ ΑΕ η οποία είχε αναλάβει κάθε υποστηρικτική ενέργεια των υποθαλάσσιων ερευνών, από τη διαχείριση του ανθρωπίνου και τεχνικού δυναμικού μέχρι και τη συγκέντρωση των σημαντικών χορηγιών που προσφέρθηκαν. Να σημειωθεί ότι προϋπόθεση των χορηγιών ήταν η ανάδειξη και διεθνής προβολή των ευρημάτων μέσω οπτικοακουστικού υλικού και βέβαια η επιστημονική αρχειοθέτηση του υλικού προς όφελος της επιστημονικής έρευνας για τη χώρα.
Μέλος της Αργω ΑΜΚΕ, ήταν για χρόνια και ο υποβρύχιος αρχαιολόγος Brendan Foley, του σουηδικού Πανεπιστημίου Lund, ο οποίος είχε και κομβικό ρόλο στην ανασκαφή η οποία τελούσε υπό την επιστημονική εποπτεία της διευθύντριας Εναλίων Αρχαιοτήτων Αγγελικής Σίμωσι. Τον Φεβρουάριο του 2018, η μετάθεση της κυρίας Σίμωσι στην Εφορεία Ευβοίας (σ.σ. διατηρώντας όμως τον έλεγχο της συγκεκριμένης ανασκαφής) δίνει στον Brendan Foley την προσχηματική ευκαιρία να ακυρώσει την προγραμματισμένη από το 2017, ανασκαφική δραστηριότητα του 2018. Και παράλληλα να ζητήσει την συνδρομή στην έρευνα του Σουηδικής Αρχαιολογικής Σχόλης Αθηνών.
Τον περασμένο Μάιο ο Foley προχώρησε περισσότερο καταγγέλλοντας μονομερώς την Αργώ, θέτοντάς την σε εκκαθάριση (με εκκαθαριστή τον ίδιο…) και εκφράζοντας την πρόθεση για μεταβίβαση των περιουσιακών της στοιχείων (σε αυτά περιλαμβάνονται δικαιώματα σε εικόνες και εφευρέσεις) στο Σουηδικό Ινστιτούτο, ή το Πανεπιστήμιο Lund, ιδρύματα που δεν έχουν σχέση με υποθαλάσσιες έρευνες. Αντιδρώντας οι άλλοι εταίροι της Αργώ, στρέφονται κατά του Foley ζητώντας την απομάκρυνσή του από το ρόλο του εκκαθαριστή, ενώ ζητούν προσωρινά μέτρα για την προστασία του υλικού, ώστε να μην τεθεί υπό τον δικό του έλεγχο. Περιέργως, όμως τα μέτρα δεν γίνονται δεκτά…
Σε κάθε περίπτωση γίνεται προφανές ότι υπάρχει απόπειρα οικειοποίησης του προγράμματος της έρευνας όσο και –κυρίως- των επιστημονικών αποτελεσμάτων της, από την πλευρά των ξένων συνεργατών της, οι οποίοι προώθησαν εντέχνως το τελευταίο διάστημα σε αρμόδια fora και την άποψη ότι η μη συμμετοχή τους στις έρευνες θα οδηγήσει αναγκαστικά και τη διακοπή της!
Στο θέμα παρενέβη και ο Δήμαρχος Κυθήρων, Ευστράτιος Χαρχαλάκης, ο οποίος σε κατεπείγουσα επιστολή του προς την Λυδία Κονιόρδου, σημειώνει σχετικά ότι «η προσπάθεια οικειοποίησης της έρευνας από πρόσωπα που σαφέστατα δεν μπορούν να θεωρηθούν αναντικατάστατα μας δημιουργεί μεγάλο προβληματισμό». Ο Δήμαρχος τονίζει την εθνική σημασία της έρευνας του Ναυαγίου των Αντικυθήρων και ζητά από την υπουργό να προχωρήσει στις ενέργειες που απαιτούνται για να προστατευθούν τα συμφέροντα του κράτους, αλλά αι να συνεχιστεί απρόσκοπτα η έρευνα, η οποία σημειωτέον, έχει άδεια από την Εφορεία έως και το 2019.
Στο μεταξύ, και εν αναμονή των κινήσεων του Υπ.Πο., το ναυάγιο, που βρίσκεται σε βάθος 55 μέτρων, παραμένει ευάλωτο. Τόσο απέναντι σε πιθανές φθορές από την απουσία της επιστημονικής διαχείρισης του, όσο και στο ενδεχόμενο αρπαγής ευρημάτων που δεν έχουν ανελκυσθεί. Και αυτό καθώς το βάθος είναι σχετικά μικρό και η προσέγγισή του, ευχερής, από αρχαιοκαπήλους που έχουν «εστιάσει» την περιοχή μετά τις ανακοινώσεις για τα νέα ευρήματα. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο η κα Σίμωση σε επιστολή της ζήτησε και ειδική «σωστική αναγνωριστική υποβρύχια έρευνα» λίγων ημερών για να εξεταστεί η κατάσταση του ναυαγίου, από δύτες του Λιμενικού Σώματος που είναι διαθέσιμοι.
Σε κάθε περίπτωση οι ξένοι συνεργάτες της ανασκαφής, πέρα από τις «περίεργες» κινήσεις τους δεν φρόντισαν να επωφεληθεί ούτε η χώρα, ούτε και οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπ.Πο από μια σειρά πλεονεκτήματα που θα μπορούσαν να αποκομίσει η πατρίδα μας, όπως η παροχή ειδικής εκπαίδευσης στα στελέχη της Υπηρεσίας Εναλίων Αρχαιοτήτων, αλλά και στο καταδυόμενο προσωπικό. Επίσης δεν τήρησαν συμβατικές τους υποχρεώσεις απέναντι στις προβλεπόμενες διαδικασίες. Έτσι, δεν υπήρξε καμία επιστημονική δημοσίευση η προβολή της αρχαιολογικής έρευνας από την πλευρά τους, όπως δεν υπήρξε και καμιά συνδρομή στις εγκαταστάσεις και το προσωπικό της ΕΕΑ. Αντίστοιχα δεν παρουσιάστηκε κατανομή του επιστημονικού έργου. Αντίθετα οι ξένοι συνεργάτες της ανασκαφή επέμειναν εξ αρχής στη χρήση αλλοδαπών επιστημόνων και στις εργασίες συντήρησης των ευρημάτων, δηλαδή σε έναν τομέα στον οποίο η χώρα μας διαθέτει τεράστια εμπειρία.
Παράγοντες κοντά στην έρευνα του Ναυαγίου, σημείωναν ότι σε αυτό το περιβάλλον, η δράση του Brendan Foley, η δικαστική του διαμάχη με τους έλληνες εταίρους του και η διάλυση της Αργώ, καθιστά τη συνέχιση των ερευνών υπό τις «υπάρχουσες» συνθήκες παντελώς αναξιόπιστη. Άλλωστε ο ίδιος έχει απωλέσει ήδη και τη συνδρομή σημαντικών χορηγών, χωρίς την οποία η συνέχιση των ανασκαφών είναι αδύνατη. Κατά τους ίδιους κύκλους η «επιλογή» πρέπει είναι η έρευνες να συνεχιστούν από «ελληνικά χέρια» υπό την διεύθυνση της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, με τη συνδρομή του άρτιου επιστημονικού προσωπικού της και τη συνδρομή ελληνικών Πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και ιδρυμάτων, ώστε να προστατευθεί το «εθνικό κεφάλαιο» των Αντικυθήρων.
