Κάθε χρόνο την περίοδο αυτή είναι σε εξέλιξη η προετοιμασία των νηπίων για την ομαλή μετάβασή τους στην επόμενη βαθμίδα της εκπαίδευσης, το Δημοτικό Σχολείο. Κάνοντας μια προσπάθεια να εξηγήσουμε τον όρο «μετάβαση» θα λέγαμε πως αφορά σε μια πολύπλοκη διαδικασία, κατά την οποία στην προκειμένη περίπτωση το παιδί εγκαταλείπει το οικείο περιβάλλον του Νηπιαγωγείου και μετακινείται στο καινούργιο περιβάλλον του Δημοτικού Σχολείου, ενώ παράλληλα από νήπιο καλείται να αναλάβει έναν ωριμότερο ρόλο ως μαθητής/τρια. Η μετάβασή αυτή αποτελεί μία από τις πιο κρίσιμες περιόδους της παιδικής ηλικίας και σηματοδοτεί ιδιαίτερα έντονες αλλαγές τόσο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού, όσο και στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον του, εκθέτοντάς το σε μια μεγάλη ποικιλία γνωστικών, συναισθηματικών και κοινωνικών αλλαγών και απαιτήσεων, τις οποίες καλείται να διαχειριστεί.

Τα παιδιά τελειώνοντας το Νηπιαγωγείο νιώθουν ανάμεικτα συναισθήματα, μερικά από τα οποία είναι το άγχος, η αγωνία, η ανυπομονησία, ο ενθουσιασμός, η περιέργεια και ο φόβος σχετικά με την αλλαγή της βαθμίδας. Οι υποχρεώσεις τους πρόκειται να αλλάξουν και το περιβάλλον θα είναι διαφορετικό ως προς τις προηγούμενες εμπειρίες τους, τόσο σε σχέση με τη διαμόρφωση και την οργάνωση του χώρου και του λειτουργικού πλαισίου, όσο και με τα πρόσωπα ή τους συνομηλίκους του, καθώς και το αυστηρά δομημένο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Οι αλλαγές μεταξύ των δύο βαθμίδων προϋποθέτουν την αλλαγή της συμπεριφοράς αφενός των ίδιων των παιδιών, αφετέρου  των γονέων τους, καθώς αμφότεροι οφείλουν να προσαρμοστούν στους κανόνες λειτουργίας του Δημοτικού Σχολείου.

Πολλές φορές οι γονείς των παιδιών αυτής της ηλικιακής ομάδας έχουν λίγο-πολύ μια ανησυχία για το εάν τα παιδιά τους είναι έτοιμα να μεταβούν στο Δημοτικό Σχολείο ή εάν θα τα καταφέρουν στην Α΄ Δημοτικού. Με άλλα λόγια έρχονται αντιμέτωποι με το ερώτημα εάν τα παιδιά τους έχουν την σχολική ετοιμότητα για να φοιτήσουν στο Δημοτικό. Με τον όρο σχολική ετοιμότητα αναφερόμαστε στη συνολική ωριμότητα που διαθέτει ένα παιδί (σωματική, πνευματική, γνωστική, συναισθηματική, κοινωνική), πράγμα που απαντά στο ερώτημα αν είναι έτοιμο να φοιτήσει στην Α΄ Δημοτικού. Εκτός από την κατάλληλη ηλικία, το παιδί πρέπει να έχει αποκτήσει συγκεκριμένες δεξιότητες στην προσχολική ηλικία, έτσι ώστε να είναι σε θέση να αναπτύξει νέες δεξιότητες και γνώσεις όταν μεταβεί στο Δημοτικό και ακολούθως να ανταποκριθεί επαρκώς στις ανάγκες και τις απαιτήσεις του σχολείου.

Εύλογα, λοιπόν, ένας γονιός θα αναρωτηθεί «Τι πρέπει να ξέρει το παιδί μου για να πάει στην Α΄ Δημοτικού;», «Είναι έτοιμο για την Α΄ Δημοτικού;». Παρακάτω θα παρουσιαστεί μία ενδεικτική λίστα ορισμένων βασικών δεξιοτήτων ανά τομείς ανάπτυξης, τις οποίες ένα παιδί θα έπρεπε να έχει κατακτήσει ολοκληρώνοντας την προσχολική εκπαίδευση, τόσο μέσα από το οικογενειακό, όσο και από το σχολικό του περιβάλλον.

• Αυτοεξυπηρέτηση. Το παιδί θα πρέπει να μπορεί να αυτοεξυπηρετείται τόσο σε θέματα προσωπικής υγιεινής και αυτονομίας στη χρήση της τουαλέτας, όσο και σε απλές δεξιότητες της καθημερινότητας π.χ. το άνοιγμα του μπουκαλιού, η τακτοποίηση των προσωπικών του αντικειμένων μέσα στη σχολική του τσάντα κ.ά.
• Προφορικός λόγος και επικοινωνία. Είναι σημαντικό το παιδί στην ηλικία των 6 ετών να έχει ικανοποιητικά ανεπτυγμένο λόγο σε φωνολογικό, μορφολογικό, συντακτικό, σημασιολογικό και πραγματολογικό επίπεδο. Αναλυτικότερα, πρέπει να μπορεί να εκφράζεται προφορικά και ο λόγος του να είναι κατανοητός, αρθρώνοντας σωστά όλους τους ήχους της γλώσσας, να έχει ικανοποιητικό λεξιλόγιο το οποίο να χειρίζεται με ευχέρεια, να χρησιμοποιεί σωστά τους συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες, να διατυπώνει κατανοητές προτάσεις, να μπορεί να μεταφέρει ή να διηγηθεί πληροφορίες που είδε, άκουσε και έζησε με σωστά δομημένο λόγο έχοντας αρχή, μέση και τέλος.
• Συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη. Το παιδί θα πρέπει να μπορεί να δουλεύει είτε ανεξάρτητα είτε σαν μέλος μιας ομάδας, να αναπτύσσει φιλίες με συνομηλίκους, να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες, να μπορεί να αναγνωρίζει και να εκφράζει ποικιλία συναισθημάτων (χαρά, έκπληξη, λύπη, θυμός, φόβος κ.α.), να συνεργάζεται με τους δασκάλους ή τους συνομηλίκους του ακολουθώντας κοινωνικούς κανόνες, να μοιράζεται αντικείμενα, να περιμένει τη σειρά του χωρίς να διακόπτει, να μπορεί να λύσει απλά πρακτικά προβλήματα της καθημερινότητας, να έχει υπομονή και να ζητάει βοήθεια όποτε τη χρειάζεται.
• Προαναγνωστικές, Προγραφικές και Προμαθηματικές δεξιότητες. Το παιδί ολοκληρώνοντας την προσχολική του εκπαίδευση θα πρέπει να είναι σε θέση να κατανοεί ότι οι λέξεις έχουν νόημα, ότι διαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά και από πάνω προς τα κάτω, θα πρέπει να μπορεί να συντονίζει το μάτι με το χέρι κατά τη γραφή, να αναγνωρίζει τα γράμματα του αλφάβητου, να τα γράφει, να συνδέει ήχους με γράμματα και συλλαβές, να γράφει σωστά το όνομα και το επίθετό του με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα. Ακόμα, το παιδί θα πρέπει να μπορεί να αναγνωρίζει και να γράφει τους αριθμούς τουλάχιστον μέχρι το 10, να απαριθμεί αντικείμενα, να αναγνωρίζει και να σχεδιάζει τα βασικά γεωμετρικά σχήματα, να ταξινομεί, να ομαδοποιεί και να συγκρίνει διάφορα αντικείμενα ανάλογα με το μέγεθος, την ποσότητα ή το βάρος τους.
• Γενικές γνώσεις. Το παιδί θα πρέπει να είναι σε θέσει να δίνει βασικές πληροφορίες για το που μένει, την οικογένεια του, το περιβάλλον του και τα γεγονότα της ζωής του, να μπορεί να επιλέγει και να χειρίζεται τα κατάλληλα εργαλεία και υλικά σε κατασκευές, χαρτοκοπτική, χειροτεχνίες και ζωγραφιές, να είναι σε θέση να συζητάει για διάφορα θέματα, να κάνει ερωτήσεις για να λάβει πληροφορίες για ζητήματα τα οποία δεν γνωρίζει, να γνωρίζει τα χρώματα, να έχει σωματογνωσία, να μπορεί να προσανατολίζεται στο χρόνο και στο χώρο.

Θα ήταν σημαντικό να σκεφτούμε ότι στην περίπτωση που κάποιο παιδί δεν έχει κατακτήσει ορισμένες από τις παραπάνω δεξιότητες, αυτό δε συνεπάγεται ότι δεν μπορεί να προχωρήσει στην Α΄ Δημοτικού. Από την άλλη πλευρά, εάν ένα παιδί στερείται των περισσοτέρων από τα παραπάνω, τότε υπάρχει η πιθανότητα να μην μπορέσει να ανταποκριθεί στις μετέπειτα σχολικές του υποχρεώσεις και η σχολική του επίδοση να είναι χαμηλή, μία κατάσταση που θα επιφέρει ως αποτέλεσμα ενδεχόμενη άρνηση για το σχολείο, απείθαρχη συμπεριφορά, ψυχοσωματικά ζητήματα ή και άλλες συναισθηματικές δυσκολίες. Είναι εξίσου σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας ότι στην περίπτωση που οι δυσκολίες είναι μεγάλες, τότε θα πρέπει να υπολογίσουμε και το ενδεχόμενο της επαναφοίτησης του παιδιού στο νήπιο, καθώς είναι προτιμότερο ένα παιδί να επαναφοιτήσει στο νήπιο, παρά να προχωρήσει στην Α΄ Δημοτικού και να βιώσει εκεί την αποτυχία. Έτσι, το νήπιο θα έχει το χρόνο να κατακτήσει δεξιότητες και γνώσεις και να φτάσει στο επίπεδο που η σχολική ετοιμότητα ορίζει, παρά να κινδυνέψει η γενικότερη μαθησιακή εξέλιξη του και να επηρεαστεί αρνητικά η ψυχολογία του.

Συνεπώς, στην περίπτωση που είτε ως γονιός, είτε ως εκπαιδευτικός εντοπίσουμε έγκαιρα τις δυσκολίες ενός παιδιού, τότε καλό θα ήταν να αναζητηθεί η αιτιολογία και ο ακριβής τους προσδιορισμός ώστε να δρομολογηθεί και η ενδεδειγμένη παρέμβαση. Το Κέντρο Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (ΚΕΣΥ) πραγματοποιεί εκπαιδευτικές αξιολογήσεις σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Στην υπηρεσία μπορούν να απευθυνθούν οι γονείς ακόμα κατά τη διάρκεια φοίτησης στο Νηπιαγωγείο ή ακόμα και πριν από την έναρξή φοίτησής τους στο προνήπιο, προκειμένου να αξιολογηθεί το παιδί και να προταθεί η κατάλληλη εκπαιδευτική υποστήριξη από τη διεπιστημονική ομάδα της υπηρεσίας.

Κωνσταντίνα Στεφανίδου

Νηπιαγωγός του Κ.Ε.Σ.Υ. Κεφαλληνίας