Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Ατόμων με Αναπηρία, η οποία καθιερώθηκε το 1992 με απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ και τιμάται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου.
Είναι δεδομένο ότι τα «εμποδιζόμενα άτομα», κατηγορία πολιτών αλλά και επισκεπτών στην οποία περιλαμβάνονται και τα άτομα με αναπηρία (ΑμεΑ), αντιμετωπίζει καθημερινά δυσχέρειες στην αυτόνομη διαβίωση και διακίνηση λόγω ελλείψεως υποδομών, κατάλληλων διαμορφώσεων σε κτίρια δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και κοινόχρηστους χώρους στον Νομό μας. Συγκεκριμένα, η μακροχρόνια έλλειψη επαρκών υποδομών διακίνησης και πρόσβασης σε κοινόχρηστους χώρους και κτίρια του Δημοσίου εκ των οποίων αναφέρονται ενδεικτικά: δημοτικά καταστήματα που στεγάζουν υπηρεσίες που υποδέχονται πολίτες για διεκπεραίωση υποθέσεων τους (ουσιαστικά όλα τα κτίρια γραφείων), κτίρια πολιτιστικών δραστηριοτήτων (π.χ. Δημοτικό θέατρο), δημιουργεί αξεπέραστα προβλήματα στην καθημερινότητα συμπολιτών μας με κινητικά και άλλα προβλήματα. Δεν θα έπρεπε καν να χρειάζεται να προσδιορίσουμε την σωματική ή διανοητική κατάσταση τους και να μιλάμε για αυτή την μερίδα ανθρώπων, καθώς αυτό είναι στην ουσία αντίθετο στο θεμελιώδες δικαίωμα της ίσης μεταχείρισης, με την έννοια του διαχωρισμού των πολιτών της χώρας μας ή επισκεπτών-πολιτών της Ε.Ε. ή άλλων χωρών.
Μια πόλη οφείλει να εξασφαλίζει ανεμπόδιστη, αυτόνομη και ασφαλή διακίνηση στους κατοίκους της, είτε έχουν μόνιμες ή προσωρινές κινητικές δυσκολίες, είτε όχι. Εκτός από τις δύο κατηγορίες ατόμων με αναπηρίες που επηρεάζονται περισσότερο (άτομα με κινητικές δυσκολίες -ΑΜΚ- και με οπτικές αναπηρίες), εμποδιζόμενα άτομα μπορεί να είναι οι ηλικιωμένοι, οι εγκυμονούσες ή μητέρες με βρεφικά καρότσια, τα παιδιά. Ωστόσο ο κάθε πολίτης μπορεί να βιώσει προσωρινά κινητικές δυσκολίες λόγω ενός μικροατυχήματος. Άτομο με αναπηρίες δεν είναι μόνο εκείνο που έχει κινητικές αναπηρίες αλλά και εκείνο που έχει τύφλωση/προβλήματα όρασης, κώφωση/προβλήματα ακοής, νοητική αναπηρία ή διανοητική ασθένεια. Επίσης εμποδιζόμενα άτομα μπορεί να είναι άτομα τρίτης ηλικίας, άτομα με προσωρινές αναπηρίες ή ασυνήθεις σωματικές διαστάσεις. Η Προσβασιμότητα αφορά ένα μεγάλο ποσοστό του συνολικού πληθυσμού, ενδεικτικά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) υπολογίζει ότι 15% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει κάποιας μορφής αναπηρία. Ένα εμποδιζόμενο άτομο το οποίο μπορεί να έχει δυσκολίες όχι απαραίτητα κινητικές, πρέπει να έχει ίση πρόσβαση στις μεταφορές, στην πληροφόρηση, στην εξυπηρέτηση: Να έχει τη δυνατότητα να κινείται ανεμπόδιστα σε όλη την πόλη, στα πεζοδρόμια και στα δημόσια κτίρια, να μπορεί να πληροφορείται τις δράσεις των τοπικών αρχών και τα κοινωνικά δρώμενα, χωρίς να νιώθει ότι άμεσα ή έμμεσα δεν αναγνωρίζεται η ισότητα των δικαιωμάτων του, ενώ η συμπεριφορά των δημόσιων λειτουργών ή των συμπολιτών απέναντί του να μην διαφέρει σε σχέση με αυτή προς τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Η Εθνική νομοθεσία έχει μακρά ιστορία στα θέματα Προσβασιμότητας και έχει συμμορφωθεί με την Κοινοτική νομοθεσία αλλά και τις Διεθνείς συμβάσεις, στα πλαίσια της συμμετοχής της χώρας μας σε διεθνείς οργανισμούς. Ενδεικτικά αναφέρονται εδώ:
Στο Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 21, παρ. 6 – Αναθεώρηση 2008) προβλέπεται ότι «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας».
Στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ευρωπαίου Πολίτη (άρθρα 25,26) αναφέρεται ότι «Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή», ενώ η Ελλάδα έχει ενσωματώσει και κυρώσει αποφάσεις και συμβάσεις όπως ο Ν.2430 «Υιοθέτηση παγκόσμιου προγράμματος δράσης και κανόνων ίσων ευκαιριών για ΑμεΑ των Ηνωμένων Εθνών» (ΦΕΚ 156 Α’/10-7-1996) και η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών της 13-12-2006.
Ο Ν.1577/1985 «Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός (Γ.Ο.Κ.)» (άρθρο 29) επέβαλε την ύπαρξη πρόσβασης σε όλα τα νέα κτίρια, ενώ ο Ν.2831/2000 «Τροποποίηση του Ν.1577/1985» (ΦΕΚ 140 Α’/2000) (άρθρο 28 «ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ΑμεΑ») καθιέρωσε την υποχρέωση ύπαρξης πρόσβασης και στα υφιστάμενα κτίρια με χρήση συνάθροισης κοινού, μεταξύ άλλων, για τα υφιστάμενα κτίρια μία τουλάχιστον είσοδος (και για τα νέα η κύρια είσοδος) να είναι προσβάσιμη ενώ οι υπόλοιπες να έχουν χειρολισθήρες, να υπάρχει επισήμανση ακμών σκαλοπατιών, να γίνεται εφαρμογή αντιολισθητικών δαπέδων κλπ. Επίσης σε όλους τους κοινόχρηστους χώρους του κτιρίου να υπάρχουν κατάλληλες διαδρομές ελάχιστου πλάτους 1,30μ. ελεύθερες εμποδίων και οδηγοί όδευσης τυφλών, κάλυψη υψομετρικών διαφορών με κεκλιμένα επίπεδα κατάλληλης κλίσης, χειρολισθήρες και έντονες χρωματικές διαφορές, ανελκυστήρες κατάλληλης διαμόρφωσης (ελάχιστες διαστάσεις 1,10μ.x1,40μ. με θύρα πλάτους 0,85μ.) όταν περιλαμβάνονται κοινόχρηστοι χώροι σε άλλους ορόφους, άπλετος φωτισμός κλπ. Ακόμη θα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον μία θέση στάθμευσης (Θ.Σ.) αυτοκινήτων ΑμεΑ κοντά στην είσοδο κάθε τέτοιου κτιρίου όπως και ανεμπόδιστη κίνηση από την Θ.Σ. έως την είσοδο του κτιρίου (με τις κατάλληλες ελάχιστες απαιτούμενες διαστάσεις 3,50μ.x5,00μ.).
Οι παραπάνω διατάξεις συμπληρώνονται με τις: Απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ αρ. οικ. 52487/16-11-2001 «Ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ΑμεΑ σε υφιστάμενα κτίρια» (ΦΕΚ 18 Β’/2002) και Απόφαση ΥΠΕΚΑ αριθ. 52907/28-12-2009 «Ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ΑμεΑ σε κοινόχρηστους χώρους των οικισμών που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών» (ΦΕΚ 2621 Β’/2009) που επιβάλουν προδιαγραφές στην διαμόρφωση των λειτουργικών χώρων των υφιστάμενων κτιρίων που στεγάζουν υπηρεσίες του Δημοσίου, Ν.Π.Δ.Δ., Ν.Π.Ι.Δ., ευρύτερου δημίσιου τομέα, Ο.Τ.Α., κοινωφελείς οργανισμούς, τράπεζες, κτίρια συνάθροισης κοινού, και κοινόχρηστων χώρων.
Σύμφωνα και με την Εγκύκλιο Α.Π οικ. 42382/16-7-2013 ΥΠΕΚΑ «Γενικές κατευθύνσεις εφαρµογής θεσµικού πλαισίου για την Μελέτη Προσβασιµότητας», επισημαίνεται ότι η µεθοδολογία σχεδιασµού αποβλέπει στην δηµιουργία αλυσίδας πρόσβασης, µε προσβάσιµες συγκοινωνίες, πεζοδρόµια ή πεζοδρόµους και θέσεις στάθµευσης αναπηρικών αυτοκινήτων κοντά στις προσβάσιµες εισόδους των κτιρίων ή των εξυπηρετήσεων. Επομένως έχει προβλεφθεί ότι η ανάγκη μέριμνας για την διαμόρφωση του περιβάλλοντος, πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και όχι αποσπασματική, αλλιώς δεν επιτυγχάνει τον σκοπό της. Επίσης ο σχεδιασμός πρέπει να είναι καθολικός, δηλαδή να μεριμνά για τις τρεις βασικές μορφές ανθρώπινης δραστηριότητας: την διακίνηση, την επικοινωνία και την πληροφόρηση.
Τηλέμαχος Μπεριάτος, MSc
Διπλ. Πολιτικός-Δομοστατικός Μηχανικός, μέλος ΤΕΕ
