Γράφει ο Ηλίας Μπεριάτος*
Δημοσιεύτηκε ο νόμος (4685/20) για τον εκσυγχρονισμό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Ωστόσο, φαίνεται ότι ο όρος “εκσυγχρονισμός” έχει χάσει το νόημά του όπως εξάλλου και ο ταλαιπωρημένος όρος “μεταρρύθμιση”. Προβαίνουμε σε αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις που μάλλον απορρυθμίζουν…
Και έτσι, αντί να βελτιώσουμε το θεσμικό πλαίσιο στα αναγκαίαμόνο σημεία και να προχωρήσουμε σεπρογράμματαυλοποίησης, αλλάζουμε διαρκώς,ατάκτως και χωρίς αξιολόγηση τη νομοθεσία, συχνά πριν καν την εφαρμόσουμε,δημιουργώντας θεσμικό χάος. Επίσης, φτιάχνουμε θεσμικά εργαλείααλλάστη συνέχεια τα εγκαταλείπουμε στη τύχη τους (τα παραδείγματα πολλά).
Αυτό περίπουσυμβαίνει και με το θέμα τηςπροστασίας της φύσης.Ανάμεσα στις διατάξεις του νέουνόμουείναι και η κατάργηση των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ). Ενός εργαλείου, που η πολιτεία δεν το στήριξε όσο και όταν έπρεπε και τώρα το καταργεί χωρίς να εισακούσει τιςαπόψειςπολλών και σοβαρών περιβαλλοντικών οργανώσεων της χώρας.Επειδήπροσωπικά έχω συμβάλειστη δημιουργίατου θεσμού των ΦΔΠΠ στην Ελλάδα,θεωρώ υποχρέωσή μουνα επιχειρήσω κάποιεςεπισημάνσεις.
Για να δούμε την αποτελεσματικότητα του συστήματος που προτείνει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), θα πρέπει να περιμένουμε αρκετά.Εκείνο όμως το οποίο βλέπουμε τώρα, είναι η φιλοσοφία του συστήματος. Γιατί και αν ακόμα έχει κάποιο αποτέλεσμα, αυτό δεν θα έχει το απαραίτητοκοινωνικό, πολιτικό και οικολογικό αντίκρισμα. Με τη φιλοσοφία αυτού του συστήματος, υπάρχει διαφωνία, γιατί ακριβώς δεν στηρίζεται στηναποκεντρωτική λογικήη οποία συνήθως ακολουθείται διεθνώς στο θέμα αυτό.
Πράγματι, για το σωστό σχεδιασμό και τη διαχείριση των ΠΠ πρέπει να εξασφαλίζεται η τοπικότητα, η συμμετοχή, η αποκέντρωση, η λειτουργικότητα, η ευελιξία. Και ακριβώς για το λόγο αυτό, οι ΦΔ πρέπει να έχουν θεσμική οντότητα και αυτονομία, δηλαδή νομική προσωπικότητα, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους φορείς πολλών άλλων«διαχειριζόμενων αντικειμένων»στη χώρα μας (π.χ. λιμάνια). Και φυσικά,κάτω από την ‘ομπρέλα’ του αρμόδιου υπουργείου περιβάλλοντος. Αντ’ αυτού προχωρούμε σε μια γραφειοκρατική και ονοματολογική ισοπέδωση. Οι ΦΔ δεν είναιμόνο τεχνοκρατικάσυμβούλια.Είναισύνθετεςοντότητεςγιατί η διοίκηση και διαχείριση των ΠΠ δεν είναι αμιγώς επιστημονικό έργο και άρα χρειάζεται η ουσιαστική -και όχι προσχηματική-συμμετοχή των κοινωνικών και παραγωγικών οργανώσεων.Οι νέες μονάδες και επιτροπές διαχείρισης δεν έχουν νομική υπόσταση ούτε και οικονομική διαχείριση. Ειδικά οι επιτροπές, μιμούνται τα κανονικά Διοικητικά Συμβούλια των ΦΔχωρίς να έχουν τηναναγκαία διοικητικήαυτοτέλεια και τις αντίστοιχες αρμοδιότητες.
Ο νέος κεντρικός Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) που αντικαθιστά τους ΦΔ,προσθέτει άσκοπα νέο‘διοικητικό βάρος’τη στιγμήπου στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας υπάρχουν:α)ΓενικήΓραμματεία φυσικού περιβάλλοντος, β)ΓενικήΔιεύθυνσηπεριβαλλοντικής πολιτικής γ) Διεύθυνσηδιαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος και βιοποικιλότητας, δ)Επιτροπή για τη φύση (υποχρεωτικήδομή λόγω της οδηγίας NATURA),της οποίας ο ρόλος …αναζητείταικαθώς και άλλες δομές. Ξεκινάμε λοιπόν…και πάλι από την αρχή,για να συγκροτήσουμε έναν ΟΦΥΠΕΚΑμε νέο Διοικητικό Συμβούλιο, Γενικό Διευθυντή, Διευθυντές,Τμηματάρχεςκαι στελέχη (μήπως για να αλλάξουμε τα πρόσωπα;) και μετά …να φτιάξουμε τις 24 μονάδες διαχείρισης (ΜΔΠΠ)και μετά …να συγκροτήσουμε τις συμβουλευτικές επιτροπές διαχείρισης των ΜΔΠΠκλπ. για να φθάσουμε κάποτε και στο στόχομας: τηδιαχείριση της φύσης!..
Το χειρότερο είναι ότιο ΟΦΥΠΕΚΑ αναλαμβάνει καιταπολύ γενικά και ‘βαριά’ ζητήματα της κλιματικής αλλαγής και της αειφόρου ανάπτυξης που αντιπροσωπεύουνσχεδόν όλες τις δράσεις του ΥΠΕΝ(κυριολεκτικά ένα υπουργείο…μέσα στο υπουργείο) και πουσυμπλέκονται αδόκιμα και αχρείαστα με το ειδικότερο θέμα των ΠροστατευόμενωνΠεριοχών. Επιπλέον,ακόμα κι’ αν δεχόμασταν την ανάγκη ύπαρξης ενός κεντρικού φορέα πέραν των υπαρχουσών κεντρικών δομών, αυτό δεν θα αναιρούσε τη δυνατότητα και τη σκοπιμότητα διατήρησηςτων υφιστάμενων φορέων διαχείρισης ως νομικών προσώπων.
Από την άλλη πλευρά και εστιάζοντας την κριτική μας στο περιεχόμενο των χωρικών διευθετήσεων, καθίσταται φανερό ότι η προτεινομένη ρύθμιση των ζωνών στις ΠΠ πάσχει μεθοδολογικά και ουσιαστικά ενώ διαπιστώνεται εννοιολογική σύγχυση μεταξύ των όρων ‘ζώνη’ ‘περιοχή’ και ‘χρήση γης’.Προβληματικά και τα περί χαρακτηρισμών των αντικειμένων προστασίας, των σχεδίων και μελετών καθώς και των μεταξύ τους σχέσεων ενώ γίνεται (ανάμεσα σε άλλες ορολογικές αστοχίες) αδόκιμη και καταχρηστική χρήση του όρου «διακυβέρνηση».
Συμπερασματικά, οι ΦΔ απαξιώθηκαναδικαιολόγητα μεέωλα επιχειρήματα τη στιγμή που μόνοι και αβοήθητοι και παρά τα προβλήματα τις αδυναμίες τους, έκαναν αξιόλογο έργο από το 2003. Αντί να αναληφθεί, από το ΥΠΕΝ, μια γενναία προσπάθεια υποστήριξης,αναβάθμισης και βελτίωσηςτου έτοιμουδικτύου των ΦΔ, αποδοθήκανσ’ αυτούς ευθύνες που δεν τους ανήκαν,για όλα τα κακώςκείμενατης προστασίας της φύσης στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα τη προσχηματική κατάργησή τους.
Κρίμα…
*Ο Ηλίας Μπεριάτος είναι ομότιμος καθηγητής χωροταξικού- περιβαλλοντικού σχεδιασμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
