Μια άκρως ενδιαφέρουσα αναφορά στο σπήλαιο Αγγαλάκι και συνεπώς στο χωριό μας κάνει ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης σε αυτοτελές απόσπασμα από το βιβλίο του «Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του Ελληνικού λαού» με τίτλο «Οι εκκλησίαις των παλαιών Ελλήνων». Συγκεκριμένα αναφέρει το εξής:

Εις την Σάμη είναι μερικές τρύπες άπατες, ως η Μελισσάνη, τα Αγκαλάκια, οι Άγιοι Θεόδωροι. Εκεί ήσαν τον παλαιόν καιρό χτισμένες εκκλησίες των Ελλήνων, αλλά εβούλιαξαν, και από τότε συνάζονται εις αυτές οι διαβόλοι. Δι’ αυτό, άμα θέλει να βλαστημήσει κανείς λέει: «Να σε πάρουν ούλοι οι διαβόλοι από τη Μελισσάνη» ή «από τα Αγκαλάκια».

Πρόκειται για ένα δίτομο έργο που εκδόθηκε το 1904 και το οποίο ανέδειξε τον Πολίτη σε έναν από τους μεγαλύτερους λαογράφους διεθνώς, καθώς εμφανίζει τη λαογραφία μέσα από τα κείμενά του ως μια εξελιγμένη συγκριτική επιστήμη, με στόχο τη μελέτη και την ερμηνεία των λαϊκών εκδηλώσεων που αποτελούν συνέχεια ή διαδοχή κοινωνικών δεδομένων που προηγήθηκαν σε παλαιότερα βιώματα του ελληνικού λαού, όπως εύστοχα παρατηρεί σε άρθρο του ο καθηγητής λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Μηνάς Αλεξιάδης.

Μέσα από αυτή τη σύντομη αλλά γλαφυρή περιγραφή του Πολίτη, αποτυπώνονται οι δεισιδαιμονίες και ο φόβος που διακατείχε τους ανθρώπους της εποχής για τα ανεξερεύνητα τότε σπήλαια και βάραθρα, αλλά και τους μύθους και δοξασίες που τα συνόδευαν. Βέβαια έχει ενδιαφέρον στο απόσπασμα και η αναφορά στην ύπαρξη παλαιών εκκλησιών. Πιθανολογούμε πως πρόκειται για τα αρκετά ξωκλήσια που υπήρχαν προσεισμικά στην περιοχή μας, όπως αυτά των Αγίων Θεοδώρων, της Αγίας Ελεούσας, του Σωτήρα Χριστού, του Αγίου Ανδρέα, των Αγίων Αποστόλων και των Αγίων Αναργύρων, με τα τρία πρώτα να έχουν δώσει το όνομά τους στα γνωστά βάραθρα. Μάλιστα στο εκκλησάκι του Σωτήρα ή των Σωτήρων όπως το έλεγαν οι παλαιότεροι συγχωριανοί μας, υπήρχαν δύο μεγάλες πέτρες που σύμφωνα με την παράδοση η μια έκρυβε από κάτω της χρυσάφι και η άλλη φίδια!

Υπενθυμίζουμε ότι το 1904 που ο Νικόλαος Πολίτης έγραψε το βιβλίο του και ανέφερε μεταξύ άλλων για τις εκκλησίες των παλαιών Ελλήνων, είχαν ήδη παρέλθει 40 χρόνια από την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, μόλις ξεκινούσε ο Μακεδονικός αγώνας και τα προσεισμικά ασφαλώς Πουλάτα που είχαν 572 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 1896, υπάγονταν Διοικητικά στον Δήμο Σάμης.

Πηγή: poulatakefalonias.gr