Οι Κεφαλλήνες στη Φιλική Εταιρεία και στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα: Η δράση του Κολοκοτρώνη σώζεται μέσα από τα γράμματα ενός κεφαλλήνα πλοιάρχου
Γράφει η Χαραλαμπία Καρούσου -Τσελέντη
Η Φιλική Εταιρεία ρίχνει τους σπόρους της στα Ιόνια Νησιά: οι Κεφαλλήνες στους πρωταγωνιστές.
Η Φιλική Εταιρεία ιδρύεται το 1814 και αποτελεί «όργανο» με το οποίο ο ελληνισμός θα θέσει τις βάσεις δημιουργίας ενός ανεξάρτητου κράτους, αλλά το κυριότερο, να ενισχύσει την ανάγκη για αναβίωση των αρχών και των αξιών του πολιτισμού του. Την ανάγκη για τη δημιουργία δημόσιας ελληνικής ιστορίας.
Οι ιδρυτές της Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, Εμμανουήλ Ξάνθος και Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, θα μυήσουν σταδιακά σε αυτήν πλούσιους εμπόρους, εφοπλιστές των νησιών, πλοιάρχους, και “καραβοκυραίους”, μεσοαστούς, οπλαρχηγούς και προύχοντες, από τους οποίους λαμβάνουν και χρηματική βοήθεια. Σημαντικός πυλώνας της ανάπτυξης του δικτύου της Φιλικής, είναι η μύηση των ιερέων, ενώ επεκτείνεται επίσης, σταδιακά σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Η επιρροή της Φιλικής Εταιρείας, δεν θα περιοριστεί στην οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα, στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα και στις μεγάλες πόλεις του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας του σουλτάνου αλλά θα επεκταθεί και στο χώρο του απόδημου ελληνισμού, όπου, εξάλλου, θα βρει τα σημαντικότερα ερείσματα του.
Από την πρώτη στιγμή, τα Επτάνησα θα καταστούν πραγματικό “φυτώριο” της Φιλικής Εταιρείας και θα διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στο επίπεδο του μυητικού της έργου, όσο και στο επίπεδο της οργανωτικής της δομής. Αυτή η πρώτου μεγέθους θέση που κατέχουν τα Ιόνια νησιά στην ιστορία της Φιλικής, οφείλεται σε τρεις βασικούς λόγους: στην τοπική ιστορία τους, στη γεωστρατηγική τους θέση και στην ύπαρξη σε αυτά μιας οικονομικά και πολιτικά πανίσχυρης «ελληνικής αριστοκρατίας», εντελώς διαφορετικής από αυτήν του Φαναρίου ή των γαιοκτημόνων του κεντρικού κορμού της Πελοποννήσου, που από την αρχή συστρατεύτηκε με την εθνικοαπελευθερωτική ιδέα της Φιλικής Εταιρείας.
Για τη Φιλική Εταιρεία λοιπόν, τα Ιόνια νησιά αποτελούσαν φυσιολογικά μια “πρώτη γραμμή” του μετώπου της: η ιστορία τους τα έκανε δεκτικά στα φιλελεύθερα και εθνικοαπελευθερωτικά μηνύματα της, η γεωστρατηγική τους σημασία διευκόλυνε αφάνταστα το οργανωτικό έργο της, η αριστοκρατία τους αποτελούσε ένα πολύτιμο οικονομικό αλλά και πολιτικό στήριγμα.
Για την μύηση και τη δράση του Θ. Κολοκοτρώνη πληροφορούμαστε από ένα γράμμα ενός Κεφαλλήνα:
Ο Θ. Κολοκοτρώνης, μυείται στη Ζάκυνθο και ξεκινά τη δράση του εμφυσώντας την φλόγα της επανάστασης σε Ζακυνθινούς και Κεφαλλήνες.
Ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης σημειώνει στα απομνημονεύματα του:
“Την εταιρείαν μου την είπε ο Πάγκαλος. Έπειτα επέρασε ο Αριστείδης και ο
Αναγνωσταράς με έφερε γράμματα από την εταιρεία, και τότε άρχισα να
κατηχώ και εγώ διαφόρους εις τη Ζάκυνθο, Κεφαλονιά και διαφόρους
Καπεταναίους Σττετζιώτικων καραβιών και Υδραϊκών”.
Αυτή την πληροφορία την διασώζει ο Κεφαλλήνας πλοίαρχος Ιωάννης Σβορώνου Μιχαήλ, μέσα από επιστολή του προς τον Παναγιώτη Τανγαρόν (το ρωσικό λιμάνι Ταϊγάνι). Το Τανγαρόγ, όπου βρίσκεται ο αποδέκτης του γράμματος του Κεφαλλήνα πλοιάρχου, είχε καταστεί κέντρο της Φιλικής Εταιρείας εξαιτίας της μεγάλης εμπορικής κίνησης του λιμανιού του.
Ο Ι. Σβορώνος γράφει:
«Σας είναι γνωστόν, φίλε μου, και από πολλά γράμματα ότι μεταχειρίζομαι το
επάγγελμα του θαλασσίου καπετάνιου και λείπω τρία χρόνια από την πατρίδα
μου Κεφαλληνία και τώρα έφθασα από την Πόλη εδώ στη Ζάκυνθο και μέλλει
να απεράσω στην πατρίδα μου. Όμως ήξευρε, φίλε, ότι είμαι 27 χρονών
άνθρωπος και τις ζημίες, οπού με ακολούθησαν εφέτος, ποτές δεν τις
εδοκίμασα από τον ξεπεσμό του σιταριού. Ερχόμενος εδώ πληροφορήθηκα
από το φίλο μου Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ότι ο αυτού ευρισκόμενος κοινός
φίλος μας κύριος Χαραλαμπάκης από τις διάφορες δυστυχίες εφαλήρισε και
ευρίσκεται εις μεγάλην δυστυχίαν και απελπισίαν. Λοιπόν, παρακινούμενος
από την πολυχρόνιον πιστήν φιλίαν μας, έδωσα του ιδίου Κολοκοτρώνη
τάλλαρα πέντε, δια να του στείλω να βοηθηθή και πάλιν θέλει τον βοηθήσω με
όλην μου την δύναμιν και ζέσιν. Και ούτω μένω και χαιρέτα μού τους και
υγίαινε».
Μέσα από τις συνθηματικές εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν οι μυημένοι, στην αλληλογραφία τους, βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο Κεφαλλονίτης πλοίαρχος κατηχήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και έδωσε στον “κατηχητή” του Κολοκοτρώνη τη συνδρομή του από πέντε τάλληρα.
Εξαιτίας της κοινοποίησης «Προς την εν Πελοποννήσω υπερτάτην Γερουσίαν και Προσωρινήν της Ελλάδος Διοίκησιν»
που έκανε ο Έφορος και Διοικητής «της εν Ταγανρόγ Εταιρείας των Φιλικών» Παύλος Ζαραβίνος σχετικά με τη «γενομένη συνδρομή από τρους κατοίκους και τους παρευρισκομένους ώδε Έλληνας» στην περίοδο 3 Μαρτίου 1821 – 1 Ιανουαρίου 1822 σε ασήμι, είμαστε σε θέση να ξέρουμε ότι ο αριθμός των Κεφαλλονιτών Φιλικών ήταν πολύ μεγάλος.
Οι γνωστοί Κεφαλλήνες μυημένοι της Φιλικής:
Αρκετοί γνωστοί μυημένοι Κεφαλλήνες όπως φαίνεται στη παρακάτω λίστα, δεν δήλωναν ως τόπο μόνιμης κατοικίας στη Κεφαλονιά, ενώ πρόκειται για άτομα που έχουν λάβει υψηλή μόρφωση. Επίσης, αρκετοί Κεφαλλήνες εταιριστές, είχαν μυηθεί κατά την παραμονή τους στα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνισμού τα οποία επισκέπτονταν για τις εμπορικές τους υποθέσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον ονομαστικό κατάλογο των Φιλικών που παραθέτει ο Ι. Φιλήμων στο έργο του «Ιστορικόν Δοκίμιον περί της Ελληνικής Επαναστάσεως» αναφέρονται 28 Κεφαλλήνες από τους οποίους 23 φέρονται μυημένοι έκτος Κεφαλονιάς: 15 στην Κωνσταντινούπολη, 2 στο Ισμαήλιο, 2 στο Κισνόβιο και από ένας στην Κυδωνιά, την Πάτρα, το Ρένιο και το Ιάσιο.
Στη Κεφαλονιά επίσης, υπήρχαν μυημένοι είτε από ιερείς είτε από μέλη που ταξίδευαν στην Κεφαλονιά.
Στον “Κατάλογο των μελών της Φιλικής Εταιρείας εκ του αρχείου Σέκερη” του Β. Μέξα, αναφέρονται οκτώ αποδεδειγμένοι Κεφαλλήνες, μεταξύ των οποίων και ο Ι. Σβορώνος του οποίου η επιστολή προς το Τανγαρόγ αναφέρθηκε παρπάνω.
Από αυτούς οι τρεις μυήθηκαν στη Ζάκυνθο:
Αρ. 115: “Νικόλαος Μυλωνάς, Κεφαλληνεύς, Ρωσικός κόνσολος Χίου,
χρόνων 42. Δια του Παναγιώτη Αναγνωστοπούλου, α’ Οκτωβρίου 1818,
Κωνσταντινούπολις”.
Αρ. 366: “Κωνσταντίνος Κυράγγελος, Κεφαλληναίος, χρόνων 36. Δια του
Αριστείδη Παπά, 5 Ιουλίου 1819, Σμύρνη”.
Αρ. 369: “Κωνσταντίνος Βαλλιάνος Πρεπής, χρόνων 54. Δια του Νικολάου
Καλύβα, Ζάκυνθος”.
Αρ. 370: “Μαρής Μεταξάς, Αντρίτζης, Κεφαλληναίος, ιππεύς, χρόνων 40. Δια
Διονυσίου Ρώμα, 14 Ιουλίου 1819.
Αρ. 386: “Γεράσιμος Σβορώνος, Κεφαλληναίος, προεστώς Σάμου, χρόνων 50.
Δια Αριστείδου Παπά, α ‘Αυγούστου 1819, Σάμος”.
Αρ. 437: Ιωάννης Σβορώνος του Μιχαήλ, Κεφαλληναίος, πλοίαρχος, χρόνων
27. Δια Θεοδ. Κολοκοτρώνη, 10 Δεκεμβρίου 1819, Ζάκυνθος”.
Αρ. 407: Γεράσιμος Πιτζιμάνος, Κεφαλληναίος, αρχιτέκτων, χρόνων 30, 16
Ιουνίου 1820, Κωνσταντινούπολις”.
Αρ. 513: Μεταξάς Βαλλιάνος του Γερασίμου, εκ Κεφαλληνίας, ναυτικός,
χρόνων 40. Δια του κ. Βαντώρου αφιερώνει τον εαυτό του και το καράβι του,
Νοεμβρίου 14 1820, Κωνσταντινούπολις.”
Η συμμετοχή των Κεφαλλήνων στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα είναι έντονη και προκύπτει από την ανάγκη να εκφράσουν την ελληνική τους ταυτότητα.
Το εθνικοαπελευθερωτικό σύνθημα «ελευθερία ή θάνατος», το όραμα στις σκλαβωμένες καρδιές που ήχησε συλλογικά το 1821 από τον πυρήνα της επανάστασης στη Πελοπόννησο, αποτελούσε ένα συγκροτημένο και χρόνια οργανωμένο κάλεσμα. Είναι η κορύφωση ενός οράματος ελευθερίας, που αναπτύσσεται και ενισχύεται μέσα από τη δράση των Φιλικών και από τις και τις θυσίες του υπόδουλου ελληνισμού. Τα ένοπλα κινήματα ξεσηκωμού, δεν παύουν σε όλη την μακροχρόνια περίοδο των κατακτήσεων στην υπόδουλη παλαιά «ελληνορωμαϊκή αυτοκρατορία». Και όσο οι επαναστάσεις καταπνίγονταν, τόσο μεγαλύτερη δόξα έπαιρναν οι αγωνιστές. Γίνονταν θρύλοι, ήρωες, προάγγελοι του μεγαλύτερου εθνικού ξεσηκωμού που ακολούθησε. Όλοι οι Έλληνες, οι υπόδουλοι, οι Έλληνες των παροικιών, από τα τέλη του 17ου αιώνα, αρχίζουν να εκδηλώνουν εντονότερα, την επιθυμία της δημιουργίας ενός αυτόνομου ελληνικού κράτους.
Στα Επτάνησα και δη στη Κεφαλονιά, η συλλογική μνήμη της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας διατηρείται ζωντανή και διψά να ενωθεί και να γίνει ο σπόρος μιας νέας Ελλάδας. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός αφήνει το μοναδικό του στίγμα στην Άσσο, ενώ ο Ηλίας Μηνιάτης ξεσηκώνει και αφυπνίζει μέσα από τη ρητορική του. Προτρέπει για αγάπη και ομόνοια ώστε να επιτύχει ο αγώνας. Ο ληξουραίος ιεροκήρυκας δεν ρητορεύει σε θεωρητικές αλήθειες αλλά πιστεύει, διακηρύττει και προσεύχεται για την απελευθέρωση.
Οι Κεφαλλήνες συμμετέχουν ενεργά από την πρώτη στιγμή σε ένοπλα απελευθερωτικά κινήματα . Ήδη από το 1684, δύο χιλιάδες Κεφαλλήνες με επικεφαλείς τον Άννινο, Μεταξά και Πινιατώρο, πολεμούν μαζί με τους Πολωνούς και τους Ρώσους ενάντια στους Τούρκους. Το 1770, στα Ορλοφικά, χίλιοι Κεφαλλήνες πολιορκούν την Πάτρα. Η δημιουργία της «πολιτείας των επτά νησιών» έως το 1807, θεμελιώνει την ανάγκη της ελευθερίας για τους επτανήσιους θρησκευτικά, πνευματικά, κοινωνικά και πολιτικά.
Οι Κεφαλλήνες γίνονται μέλη της φιλικής εταιρείας και λαμβάνουν από τον Α. Υψηλάντη μεγάλο σεβασμό αλλά και θέσεις ευθύνης στον αγώνα. Η μάχη του Λάλα αλλά και του Πέτα στην οποία οι Κεφαλλήνες διαθέτουν οπλισμό και πυροβολικό, εδραιώνουν την κεφαλληνιακή ψυχή να φωνάξει ότι είναι και θα είναι για πάντα ελληνική. Η δράση του ληξουραίου πλοιάρχου Α. Σφαέλου, τον κάνουν τον πρώτο ναύαρχο του επαναστατικού στόλου.
Η κεφαλληνιακή ψυχή βρίσκεται και πρωτοστατεί με τους αγωνιστές. Μαχόμενοι και άμαχοι Κεφαλλήνες, προσφέρουν στον αγώνα παρά τις πιέσεις των Άγγλων που χαρακτηρίζουν εγκληματίες όσους παίρνουν μέρος στην επανάσταση και κυνηγούν όλα τα επαναστατικά σώματα που έχουν βρει καταφύγιο στα Επτάνησα. Συνολικά, η Κεφαλονιά δεν έγινε μόνο κοιτίδα για την επανάσταση αλλά αποτέλεσε και σημαντικό μέτοχο, ως μέλος του ελληνικού «μετώπου» που αποζητούσε και πίστευε στην εθνική του παλιγγενεσία.
Βιβλιογραφία:
Κ. Στεφανάτου, η συμβολή της Εφτανήσου στους εθνικούς αγώνες, Κεφαλονιά και Ιθάκη, δίμηνη έκδοση Αδελφότητας Κεφαλλήνων και Ιθακησίων Πειραιώς, Μάρτιος- Απρίλιος 1978.
Δ. Μαλαφάντης, Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, περιοδικό ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Τόμος/Volume62, Τεύχος/Issue1, 2021ISSN: 2623-3738.
Γιάννα Δημητρίου, O εορτασμός της εθνικής επετείου στα Ιόνια Νησιά την περίοδο του Ιονίου Κράτους (1850-1864), περί ιστορίας , 10, ιόνιος εταιρεία ιστορικών μελετών, Κέρκυρα 2021.
Ντυρίε, Εβελίν,Ο επτανησιακός μυστικός εταιρισμός πριν και κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας: μέσα του 18ου αιώνα-1830, διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Αθήνα 1999.
Άνθιμου Μαζαράκη ιερέως, Βιογραφίαι των ενδόξων ανδρών της νήσου Κεφαλληνίας, Βιβλιοθήκη ιστορικών μελετών, εκδόσεις Καραβία, Αθήνα 1999.
