Γράφει ο Ανδρέας Καππάτος

Ιστορική εισαγωγή:

Όλοι μας έχουμε ακουστά για αυτό το τόσο εμβληματικό στρατιωτικό έργο, που έγινε γνωστό κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, θα ξεκινήσουμε από τις 26 Μαΐου 1916, όπου Γερμανοί και Βούλγαροι εισβάλουν στην Ανατολική Μακεδονία και το Οχυρό Ρούπελ παραδόθηκε στις βουλγαρικές δυνάμεις, χωρίς καμιά προσπάθεια άμυνας. Σημειωτέων ότι το Οχυρό Ρούπελ άνηκε στη Γραμμή Μεταξά, μια σειρά υπόγειων και επίγειων οχυρών που εκτεινόταν κατά μήκος των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων. Ο κύριος σκοπός της “Γραμμής Μεταξά” ήταν η άμυνα της Ελλάδας κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, σε περίπτωση εχθρικής εισβολής. Αργότερα θεωρήθηκε ότι τα οχυρώματα εκείνα δεν ήταν αρκετά ισχυρά. Αποφασίστηκε, λοιπόν, να κατασκευαστούν περαιτέρω οχυρώσεις, όχι μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή αλλά και σε όλο το μήκος των βορείων ελληνικών συνόρων. Ο προγραμματισμός ολοκληρώθηκε το 1935 , οι εργασίες άρχισαν στην Κερκίνη το 1936 και ολοκληρώθηκαν το 1939. Στην περιοχή της «Γραμμής Μεταξά» δόθηκε ο κύριος αγώνας της Ελλάδας στον Β Π.Π., γνωστός ως «Μάχη των Οχυρών».

Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ:

Την υλοποίηση του μεγαλόπνοου αυτού σχεδίου ανέλαβε η Διοίκηση Φρουρίου Θεσσαλονίκης, που την εποχή εκείνη αποτελούσε μεγάλο σχηματισμό, η οποία και συγκρότησε ειδική «Επιτροπή Μελετών Οχύρωσης» στην οποία συμμετείχαν τοπογράφοι, γεωγράφοι, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, με συμμετοχή και άλλων στρατιωτικών μονάδων, όπως του Μηχανικού. Σημαντική ήταν και η συνεισφορά του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, μιας και οι επιστήμονές του συνέβαλαν σημαντικά με την τεχνογνωσία τους. Υποδειγματική ήταν και η συνεισφορά των αξιωματικών-μηχανικών, που με τις γνώσεις τους βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό τους εργολάβους και τους εργάτες για την κατασκευή του Ρούπελ. Η οργανωτική ικανότητα και ο προγραμματισμός του όλου έργου (κοινώς «project management» ) εκ μέρους των στρατιωτικών μηχανικών ήταν αξιοσημείωτη. Ο κάθε «Αξιωματικός Έργου» επιλεγόταν προσεκτικά: η τεχνογνωσία του, οι διευ¬θυντικές και οικονομολογικές του ικανότητες, (αλλά κυρίως η εμμονή στο καθήκον), ήταν από τα πιο θεμελιώδη χαρακτη¬ριστικά. Για την κατασκευή του συγκεκριμένου έργου, δαπανήθηκαν 1,5 δισεκατομμύριες δραχμές.

Η κατασκευή εμπεριείχε υπόγειες σήραγγες που περιλάμβαναν επιμέρους επίγεια οχυρά συγκροτήματα, με:

• παρατηρητήρια,
• πυροβολεία και πολυβολεία,
• χειρουργείο και φαρμακείο,
• μαγειρεία
• Διοικητήριο
• Θάλαμοι Αξ/κών και οπλιτών
• Τηλεφωνικό κέντρο-Διαβιβάσεις
• Αποθήκες τροφίμων
• Χώρους υγιεινής
• Πάσης φύσεως αποθήκες
• Συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, φωτισμού και αερισμού
• κ.λπ. κλπ.

Κατασκευαστικά στοιχεία:

Κατά την κατασκευή του έργου, χρησιμοποιήθηκε μεγάλη ποσότητα θηραϊκής γης, όπου κατά την ανάμειξή της με το σκυρόδεμα, έδινε στο τελικό έργο τεράστια αντοχή. Η αντοχή ήταν τέτοια, όπου όλο το οχυρό άντεξε και παρέμεινε (σχεδόν) άθικτο κατά τους εναέριους και χερσαίους βομβαρδισμούς των Γερμανών, κατά τη διάρκεια των μαχών. Βασική απαίτηση για τον σχεδιασμό και την τοποθέτηση τσιμέντου ήταν για κάθε cm2 της επιφάνειας, να αντέχει πίεση 625 kg (=6,13 kN) , προκειμένου να παραμείνει άθικτο το επιφανειακό έργο σε περίπτωση βομβαρδισμών. Επιπλέον, για το πάχος των τοιχωμάτων, χρησιμοποιήθηκαν: 400 kg τσιμέντο μέχρι 1,40 m και 650 kg τσιμέντο από 1,40 m μέχρι το 1,80 m. Σε κάποια σημεία, το πάχος των τοιχωμάτων έφτανε μέχρι και τα 2,50 m.

Σημαντική καινοτομία αποτέλεσε το «Ινωπλισμένο Σκυρόδεμα» (Fiber Reinforced Concrete)-καινοτομία προερχόμενη από την επιτροπή των καθηγητών του Ε.Μ.Π. και 2 αξιωματικών του Μηχανικού του Στρατού, περίπου 30 χρόνια πριν τη σύλληψή του στην Ευρώπη και στην Αμερική. Η συγκεκριμένη καινοτομία, προβλέπει τοποθέτηση ράβδων χάλυβα πολύ μικρής διατομής, διατεταγμένοι και στις 3 διαστάσεις, πυκνώς διατεταγμένοι και «ασυνδέτως ιστάμενοι».

Τα βασικά υλικά και ποσότητες (προσεγγιστικά) που χρησιμοποιήθηκαν, είναι τα εξής:

Υλικά
(στο σύνολό τους) Ποσότητα
Οπλισμένο σκυρόδεμα 108.000 m3
Μη-οπλισμένο σκυρόδεμα 68.000 m3
Μήκος εξωτερικών υδραγωγείων 74 km
Μήκος εσωτερικών υδραγωγείων 14 km
Συνολικό μήκος τηλεφωνικών γραμμών εκτός οχυρών 1.216 km
Mήκος τηλεφ. γραμμών εντός των οχυρών 70 km (περίπου)
Μήκος σωλήνων ύδρευσης 88 km
Mήκος ανάπτυξης συρματοπλέγματος 90 km
Ποσότητα τσιμέντου 66.000 τόνοι
Ποσότητα σιδήρου οπλισμού σκυροδέματος 12.000 τόνοι
Μήκος υπόγειων στοών 24 km
Μήκος υπόγειων καταφυγίων – θαλάμων 13 km
Ακόμη, ως έργα υποδομής, έχουμε τα εξής:
Διάνοιξη νέων οδών 115 km
Αξιοποίηση και επισκευή παλαιών οδών 92 Km
Εκσκαφές επιφανειακών έργων 16 km3
Εκσκαφές υπογείων έργων 291 km3
Εκσκαφές οδοποιίας 927 km3

Για την πραγματοποίηση του τεράστιου αυτού έργου, δούλεψαν εργάτες από τα νησιά και την Νότιο Ελλάδα. Αξίζει να τονισθεί ότι ο προγραμματισμός και η κατασκευή του όλου έργου πραγματοποιήθηκε με άκρα μυστικότητα. Για την υλοποίηση του έργου, εργάστηκαν και αρκετοί τεχνίτες ως επιπλέον εργατικό δυναμικό (πχ εργολάβοι, εργάτες-τεχνίτες, μηχανικοί). Σημειώνεται ακόμα ότι η μεταφορά των εργατών προς τα οχυρωματικά εργοτάξια γινόταν βράδυ, προκειμένου να μην υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα να διαρρεύσει η πληροφορία για κατασκευή του συγκεκριμένου οχυρού. Χρειάστηκαν σχεδόν 3.000.000 ημερομίσθια(!!!)

Η διαρρύθμιση των διαδρόμων ήταν τέτοια, ώστε να σχηματίζουν «ζικ-ζακ», προκειμένου να «σπάει» ο θόρυβος των πολυβόλων, και ο ίδιος θόρυβος να φτάνει πιο εξασθενημένος στα αυτιά των οπλιτών και να αποτρέπονται τυχόν προβλήματα ακοής. Ακόμη, στο τέλος των διαδρόμων, ήταν τοποθετημένο και ένα πολυβόλο, κάτι που όπως αποδείχθηκε στη συνέχεα, προκάλεσε αρκετές απώλειες των Γερμανών οπλιτών, που εισέρχονταν μέσα στο οχυρό. Επιπρόσθετα, μέσα στα πλαίσια σχεδιασμού των κύριων οχυρών, είχε καθοριστεί η διπλή βολή-στο ίδιο σημείο- από πυροβόλο 220 mm. Ακόμη, η μελέτη προβλέπει και τους τρόπους δράσης διατρητικού βλήματος στα επίγεια και υπόγεια έργα. Ξεχωριστό αντικείμενο μελέτης αποτέλεσε και η διαμόρφωση ανοιγμάτων βολ΄ξς.

Τέλος, η «Γραμμή Μεταξά» αποτελούταν από 21 οχυρά, είχε μήκος 155 km και ξεκινούσε από τις Σέρρες και κατέληγε στην Κομοτηνή.

Μετά την συνθηκολόγηση, ο υποστράτηγος Schneider (επικεφαλής Γερμανικής Επιτροπής μελέτης της οχύρωσης) θα περπατήσει επί έναν μήνα την Οχυρωματική Γραμμή, θα γράψει ότι τα οχυρά αυτά είχαν πετύχει το βέλτιστο σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη σχετική οχυρωματική Γραμμή στην Ευρώπη.