Του Γεράσιμου Γαλανού
Κατά πως ανέβαινες τη ανηφοριά στα Ραζάτα πριν 10 χρόνια, κάπου δεξιά του δρόμου, υπήρχε μια πινακίδα που ενημέρωνε τον κάθε περαστικό, πως στην περιοχή υπήρχε ένας βαρελάς, ο μπάρμπα –Σπύρος Αντωνίου Βουτσινάς από τα Φάρσα.
Το επάγγελμα του Βαρελά ή Βαρελοποιού ή Βαγενά το είχε μάθει λόγω της οικογενειακής επιχείρησης που είχαν οι πρόγονοί του, ο παππούς του Βαγγέλης και ο πατέρας του Αντώνης. Είχαν βαρελοποιείο στο Αργοστόλι, στη Σιτεμπόρων το οποίο διατηρήθηκε περίπου έως το 1960. ‘Έφτιαχναν όλα τα είδη των βαρελιών, κρασοβάρελα, σταφιδοβάρελα, σκίτσες, ορνέλες, τυροβάρελα, βουτσέλες, κάδους καρδάρες και άλλα.
Τα παλιά βαρελάδικα απέναντι από τα ΚΤΕΛ
Τα βαρέλια ποικίλουν στο ξύλο κατασκευής τους ανάλογα για τη χρήση που τα προόριζαν. Για το κρασί και τα ποτά ήταν δρύινα, από οξιά για το τυρί, από κέδρο και έλατο ή πεύκο για το νερό.
Ο Σπύρος Βουτσινάς συνέχισε την οικογενειακή επιχείρηση του βαρελοποιού, έχοντας το δικό του βαρελάδικο, στις βινάριες, στη Σιτεμπόρων, στην παραλία απέναντι από τα ΚΤΕΛ. Στα 2000 και μετά δεν έφτιαχνε πλέον βαρέλια, λόγω που η βιομηχανία εκτόπισε αυτό το επάγγελμα. Υπάρχουν τα πλαστικά και τα ανοξείδωτα μεταλλικά, μα και τα ξύλινα που χρησιμοποιούμε τα οποία έρχονται από την Γαλλία ή από αλλά κράτη κατασκευασμένα εκεί από μηχανοποιημένα βαρελοποιεία.
Συχνά ο μπάρμπα Σπύρος, ο μακαρίτης έλεγε αστειευόμενος την παροιμία «Οι μπουτιέροι και οι γαϊδάροι, ένα μήνα έχουν τη χάρη», δηλαδή θέλει να πει πως το επάγγελμα του ήταν εποχιακό. Ωστόσο, έλεγε τη γνώμη του για τα νέα βαρέλια που υπάρχουν στην αγορά, τα πλαστικά, ότι είναι ανθυγιεινά, λόγω που το πλαστικό φτιάχνεται από το πετρέλαιο. Ενώ, το ξύλινο βαρέλι, κρατά δροσερό το κρασί.
Τα ξύλα που χρησιμοποιούσαν στο νησί μας πριν λίγες δεκαετίες,
ήταν δρυς, εισαγόμενο από την Ευρώπη, που ήταν καλύτερης κατηγορίας και πιο ανθεκτικό, ενώ το ελληνικό ήταν κατώτερης ποιότητας. Χρησιμοποιούσαν όμως και το ξύλο καστανιάς που είναι καλό και σκληρό και γίνεται με αυτό γερό το βαρέλι, το έφερναν δε από την Ήπειρο.
Το επάγγελμα του βαρελοποιού, ωστόσο εξαρτιόταν από την παραγωγή της κάθε χρονιάς σε σταφύλια. Είχε δε και συνεργασία με τον σιδερά, ο οποίος του έφτιαχνε τα στεφάνια για να «δέσει» το βαρέλι του.
Πολλές σελίδες θα γιόμιζαν για να περιγράψουμε το πώς φτιάνεται ο κάθε τύπος του διαφορετικού βαρελιού. Ένα βαρέλι αποτελείται από τις σανίδες του, τις λεγόμενες δούγες που σχηματίζουν καμπυλωτό μέρος, το φούντι ή μπάζος, που είναι ο πάτος και τα στεφάνια. Τις δούγες τις έκαναν σχιστές, «τσεκουράτες», ποτέ με το πριόνι για να μην ανοίγουν τα αγγεία του ξύλου και όταν μπει ο μούστος αρχίσει να τρέχει.
Το σχήμα των βαρελιών ήταν κόλουρου κώνου, ώστε οι δούγες να κλειδώνουν στις στενά άκρα. Έπαιρνε την σκερπάνα του, η οποία είναι σαν κανονικό σκερπάνι με πολύ πλατιά και κυρτή κόψη για να μπορεί -να φάει – το ξύλο εκεί που χρειαζόταν. Ο πάτος κατασκευαζόταν από σανίδες που μεταξύ τους ήταν ενωμένες με δίμιτα καρφιά. Εσωτερικά καρφιά, ώστε να μην έρχεται σε επαφή το κρασί με το σίδερο. Χρησιμοποιούσε τον διαβήτη ή κουμπάσο για να σχεδιάσει το μπάζο του βαρελιού, δηλαδή τον πάτο. Έπειτα πλάνιζε τον κύκλο, ώστε οι σανίδες να έχουν το ίδιο πάχος.
Την περιφέρεια του πάτου πελεκούσε με την ταλιαδούρα για να πάρει το πάχος που έχει γίνει με τη γραδωτή στο εσωτερικό τοίχωμα του βαρελιού.
Από το μέγεθος του πάτου υπολόγιζε πόσο κρασί θα χωρούσε το βαρέλι.
Σειρά έχουν οι δούγες και η κατασκευή τους. Σε πολλά βαρελοποιεία οι δούγες, αλλά και άλλα υλικά για τα βαρέλια, «έρχονταν», τις αγόραζαν έτοιμες από τη Σερβία, όπως στη βαρελοποιεία του Τρομπέτα στο Ληξούρι.
Με την ταλιαδούρα ή πελέκι, ο τεχνίτης πελεκούσε τις δούγες στα τέσσερα σημεία τους έως να πάρουν ένα σχήμα οβάλ, στενότερες στα κεφάλια και πλατύτερες στα άκρα Έπειτα τις πήγαιναν στην πλάνη για να τις πλανίσουν. Ο σκοπός ήταν να τις πλανίσουν έτσι, ώστε όταν ήταν στη σειρά να εφάπτεται η μία δούγα με την άλλη και να μην αφήνουν κενά.
Ζέσταιναν τη δούγα στη μέση, λύγιζε εύκολα και αμέσως την έβαζε ανάμεσα σε καρφωμένα σε τοίχο παλούκια για να πάρει καθώς θα κρύωνε το σχήμα που ήθελε. Βασικά η σανίδα κύρτωνε και έτσι θα σχημάτιζε το κοίλο του βαρελιού, δηλαδή θα έκανε την κοιλιά μπακωτή. Αυτός ο τρόπος με το ζέσταμα και το κύρτωμα έπρεπε να γίνει για όλες οι δούγες, που αφού κρύωναν στα δυνατά αυτά καρφιά έπαιρναν το σχήμα του καμπυλωτού ξύλου και όλες μαζί πλάι η μία στην άλλη θα σχημάτιζαν το βαρέλι
Ο βαρελοποιός έβρισκε, έφτιαχνε ή αγόραζε, κατάλληλα στεφάνια ανάλογα με το πάχος που ήθελε να έχει το βαρέλι. Κάθε στεφάνι έχει και το δικό του όνομα. Το πάνω που έμπαινε στο βαρέλι λεγόταν κεφαλάρι, το δεύτερο σεκόντο, το τρίτο φινταμέντο, και το τέταρτο βραέρι. αν έβαζαν και άλλα στεφάνια αυτά δεν είχαν όνομα. Βέβαια τα στεφάνια τοποθετούνται συμμετρικά.
Σχεδόν όλοι οι βαρελοποιοί είχαν και βοηθούς γιατί είναι δύσκολο να τοποθετήσει μόνος του ένας όλα αυτά τα ξύλα μαζί με τα στεφάνια, δηλαδή να στήσει ένα βαρέλι.
Ανάμεσα στις δύο δούγες έβαζε ψαθί, όπως αυτό που χρησιμοποιούσαν οι καρεκλάδες, που με το βρέξιμο φούσκωνε και έκλεινε τα κενά. Έβαζε τον πάτο και χάραζε μια στρογγυλή αυλακιά στο κάτω μέρος της σανίδας ως υποδοχή για να στερεώνονται καλύτερα και να δένουν μεταξύ τους.
Έχοντας ένα στεφάνι στην αρχή για να γίνει το στήσιμο, τοποθετούσαν την πρώτη δούγα έπειτα δίπλα της η άλλη και συνέχιζαν να κολλούν τις δούγες ακολουθώντας το κυκλικό του στεφανιού και έτσι συμπληρώνονταν ο γύρος του βαρελιού.
Έβαζαν τα υπόλοιπα στεφάνια εκεί που ήταν απαραίτητα. Σε ορισμένα βαρελοποιεία είχαν το γαλβανισμένο υλικό του στεφανιού, το πήγαιναν στο αμόνι και με το ζουμπά ή τρυπητήρι αφού το είχαν μετρήσει έβαζαν τα πριτσίνια και έπειτα το τοποθετούσαν στο βαρέλι.
Στη συνέχεια τοποθετούσε το πρώτο στεφάνι έπειτα το δεύτερο και ακολουθούσαν και τα άλλα. Με το πίσω μέρος του στεφανιού χτυπούσε τα στεφάνια για κα πάρουν τη θέση τους.
Όταν έφτανε στο πάνω μέρος πριν καλά βάλει το τελευταίο στεφάνι έβαζε και τον άλλο πάτο και χτυπώντας το στεφάνι έσφιγγε, «δενόταν» το βαρέλι. Το βαρέλι ήταν έτοιμο. Τελευταία του έκανε μια τρύπα στο κάτω μέρος του μπάζου για να τοποθετήσει την κάνουλα. Στο πάνω μέρος από την κάνουλα άνοιγε το πύρο, που ήταν χρήσιμος για να δοκιμάζει το κρασί , χωρίς να ανοίγει το βαρέλι. Σε μια πλευρά του βαρελιού ανοιγόταν μια καλή τρύπα για να μπορεί να γεμίζει το βαρέλι.
Υπήρχε και ο τρόπος που έβαζαν το υπό κατασκευή βαρέλι με δυο στεφάνια μέσα σε ένα καζάνι με νερό που βράζει για δέκα περίπου λεπτά, για να αποκτήσουν τα ξύλα ευκαμψία. Με αυτό τον τρόπο διαμόρφωναν τις δούγες και έβαζαν επί πλέον στεφάνια αν ήταν αναγκαίο.
Ακολουθεί η διαδικασία του καπακιού, του πάνω μέρους του βαρελιού, που ο τεχνίτης βαρελοποιός με το κουμπάσο, θα διαιρέσει την περιφέρεια του αυλακιού του βαρελιού σε ίσα έλη μέρη και με αυτή την ακτίνα θα φτιάξει το καπάκι. Το καπάκι, το πάνω φούντι, είναι φτιαγμένο από σανίδες που ενώνονται μεταξύ τους με δίμιτες πρόκες και είναι αυτό που θα εφαρμόσει απόλυτα και θα σφραγίζει το βαρέλι.
Για να πετύχει αυτή η διαδικασία με το φούντι, θα χρησιμοποιήσει ο βαρελάς κοκκινάβαρι, (χρώμα κόκκινο), για να σημαδέψει καλύτερα τα όρια και να κόψει ότι είναι περιττό, με το κατάλληλο πριόνι, το λεγόμενο ξεγυριστάρι.
Αφού τελειώσει το βαρέλι για να γίνει όμορφο χρειάζεται το φινίρισμα, το οποίο γίνεται με μια στρογγυλή πλάνια. Με αυτήν παίρνονται οι κόστες και γίνεται λείο.
Στα τελευταία χρόνια από το 2000 και μετά, ο μπαρμπας -Σπύρος Βουτσινάς, αναλογιζόταν το παρελθόν, τα χρόνια τα δύσκολα, πως το επάγγελμά του πέρασε στη λήθη και χάθηκαν από το νησί μας οι βαρελάδες. Ηταν ο τελευταίος πριν 15 περίπου χρόνια. Είχε μείνει ο τελευταίος για να μας θυμίζει, σε όσους τον ζήσαμε όσα παλιά συνέβαιναν πριν λίγες δεκαετίες σε μια βιοποριστική πάλη για το μεροκάματο.
Το κείμενο είχε δημοσιευτεί το 2007 στο περιοδικό kefalonitismagazine
