Ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον (Λόρδος Βύρων) στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη (1823)
Μέρος Α’
Απόσπασμα από το ημερολόγιο του για την άφιξη στην Κεφαλονιά και την επίσκεψη στην Ιθάκη
Το 2021 θα πρέπει να τιμήσουμε την ιστορία μας, τους ήρωες και τον λαό μας αλλά και τους φιλέλληνες, ειδικά για την τοπική μας ιστορία, τον «Λόρδο Βύρωνα». Μέσα από τα γραπτά του ίδιου και των φίλων του που τον συνόδευαν (θα διαβάσουμε αποσπάσματα από τα γραπτά τους για το ταξίδι και την παραμονή σε Κεφαλονιά-Ιθάκη σε μετάφραση), βλέπουμε ότι η ολιγόμηνη παραμονή του στα νησιά μας (σχεδόν 5 μήνες) ήταν πολύ περισσότερο από απλή επίσκεψη. Εδώ το έργο του, η συμβολή του στον σκοπό στον οποίο αφιερώθηκε, τον ίδιο σκοπό των Ελλήνων, ήταν ουσιαστική.
Παρότι είναι γνωστός ως «Λόρδος Βύρων» (1788-1824) νομίζω είναι πιο πρέπων να τον αναφέρουμε με το όνομα του, καθώς θαυμάστηκε επειδή ήταν ποιητής, θαυμαστής του πολιτισμού, της ιστορίας και της ελευθερίας και όχι επειδή είχε τίτλο ευγενείας. Επίσης ενώ Λόρδοι Μπάιρον μπορεί να έχουν υπάρξει πολλοί, ο ποιητής και φιλέλληνας ήταν ένας, ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον (George Gordon Byron). Όταν ο Γκόρντον έγραφε «Αν είμαι ποιητής το οφείλω στον αέρα της Ελλάδας» δεν έλεγε όλη την αλήθεια, δεν έγινε ποιητής στην Ελλάδα, απλώς αυτή φαίνεται πως κέρδισε έναν ακόμη θαυμαστή που την εξύμνησε και αυτός έτυχε να είναι ένας ποιητής.
Ο Γκόρντον και η αρπαγή γλυπτών του Παρθενώνα
Στο πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα μεταξύ Ιουλίου 1809 και Ιουλίου 1811, ως μέρος της μεγάλης περιήγησης του στην Μεσόγειο, Ισπανία (29 Ιουλίου 1809), Ιταλία, Μάλτα (31 Αυγούστου 1809), Αλβανία (11 Οκτωβρίου 1809), Τουρκία – Σμύρνη (5 Μαρτίου 1810), Έφεσο, Τροία, Κωνσταντινούπολη (13 Μαΐου 1810), Ελλάδα (26 Σεπτεμβρίου 1809 και 18 Ιουλίου 1810), επισκέφθηκε την Αθήνα και την Πελοπόννησο και φυσικά τα αρχαία μνημεία τους. Ο Γκόρντον, επισκεπτόμενος την Ακρόπολη έγινε μάρτυρας της απογύμνωσης του Παρθενώνα (αλλά και άλλων μνημείων στην Ελλάδα) από τον Έλγιν, διαδικασία που είχε ξεκινήσει από το 1801 και διήρκησε ως το 1812(!) και ήταν και αυτός Σκωτσέζος.. «αυτό που δεν έκαναν οι Γότθοι, το έκαναν οι Σκώτοι» γράφτηκε κάτω από το χαραγμένο όνομα του Έλγιν στον Παρθενώνα. Εντελώς ειρωνικά, όταν τον Απρίλιο 1811 αναχώρησε για την Αγγλία, μέχρι την Μάλτα ταξίδεψε με το εμπορικό πλοίο «Ύδρα» (“Hydra”) το οποίο μετέφερε τα τελευταία φορτία των γλυπτών, χωρίς να το μάθει ποτέ. Το ίδιο έτος έγραψε το ποίημα «Η Κατάρα της Αθηνάς» (“The Curse of Minerva”, σύνδεσμος: https://hellopoetry.com/poem/4299/the-curse-of-minerva/), μια κραυγή απέχθειας και διαμαρτυρίας, στο οποίο εκφράζει την αποστροφή του για την αρπαγή των ιστορικών και καλλιτεχνικών θησαυρών της Ελλάδας από τον Έλγιν. Στίχοι από το ποίημα:
«…Απ’ του Τούρκου τη μανία γλίτωσα και του Βανδάλου, μα η χώρα σου έναν κλέφτη μου ‘χει στείλει πιο μεγάλο. Κοίτα, άδειος ο ναός μου, κατοικία ρημαγμένη, και στοχάσου τι μιζέρια είναι γύρω απλωμένη…»
Μετά από αυτό το ταξίδι έγραψε τα πρώτα δύο άσματα από το αφηγηματικό ποίημα «Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» (“Childe Harold’s Pilgrimage”, canto Ι,ΙΙ) όπου εξέφραζε τον θαυμασμό του για τον πολιτισμό, το οποίο όταν εκδόθηκε τον έκανε διάσημο και αγαπητό. Είναι εκεί που γράφει ότι «Ακόμα και τα κύματα αρνήθηκαν να γίνουν συνένοχοι της ιεροσυλίας του», αναφερόμενος στο ναυάγιο στα Κύθηρα του πλοίου «Μέντωρ» (+1802), ενός από αυτά που μετέφεραν αυτές τις αρχαιότητες στην Βρετανία και εκεί κατέκρινε έντονα τον Έλγιν για τις πράξεις του.
Το τελευταίο ταξίδι στην Ελλάδα (και η επίσκεψη στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη)
Στις 14 Ιουλίου 1823 ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον αναχωρεί από την Γένοβα με το μπρίκι «Ηρακλής» (“Hercules”) με προορισμό την Ελλάδα, και σκοπό να υποστηρίξει τον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία.
Όσο έμεινε στην Κεφαλονιά δεν έγραψε λογοτεχνικά έργα (παρά ελάχιστη ποίηση ίσως όταν βρισκόταν στο Μεσολόγγι), αλλά αφοσιώθηκε στον ελληνικό σκοπό της ανεξαρτησίας.. όπως είπε: «Η ποίηση, πρέπει να καταλαμβάνει μόνο τον αδρανή. Σε πιο σοβαρές υποθέσεις θα ήταν γελοία.» Στην Κεφαλονιά έγραψε μόνο επιστολές για επικοινωνία με τους αγωνιστές Έλληνες, φίλους του και φιλέλληνες, και το «Ημερολόγιο στην Κεφαλονιά» μεταξύ 19 Ιουλίου και 7 Δεκεμβρίου 1823.
Όμως ουσιαστικά στην Κεφαλονιά είναι που προετοίμασε την δράση του, υποδέχτηκε εκπροσώπους των αγωνιστών, απέστειλε φάρμακα και λοιπές προμήθειες στον στόλο και τα στρατεύματα, υποστήριξε και χρηματοδότησε πρόσφυγες από την υπόλοιπη Ελλάδα, με λίγα λόγια εδώ έστησε το «στρατηγείο» του και συνέβαλε στον αγώνα, μέχρι να θυσιαστεί και ο ίδιος αργότερα στο Μεσολόγγι.
Στο Αργοστόλι (3 Αυγούστου – 6 Σεπτεμβρίου 1823)
Στις 3 Αυγούστου αποβιβάζεται στην Κεφαλονιά όπου και παραμένει για τους επόμενους μήνες έως τις 29 Δεκεμβρίου. Έως τις 6 Σεπτεμβρίου διέμενε στο πλοίο και κατόπιν στα Μεταξάτα ωσότου αναχώρησε για το Μεσολόγγι. Δυο μέρες μετά την άφιξη του συναντά τον επίσης φιλέλληνα βρετανό συνταγματάρχη Νάπιερ (Colonel Napier).
Στην Ιθάκη (11-17 Αυγούστου 1823), Αγ.Ευφημία, Σάμη
Επισκέπτεται (με παρέα τους Gamba, Bruno, Browne, Trelawny, από τα γραπτά των οποίων θα διαβάσουμε αποσπάσματα σε επόμενα άρθρα) την Αγία Ευφημία (“Saint Eufemia”) για να περάσει τον χρόνο του όπως αναφέρει, πηγαίνοντας με μουλάρια από τα βουνά μέσα τους χειρότερους δρόμους που είχε δει για χρόνια, και από εκεί περνά στην Ιθάκη μεταξύ 11 και 17 Αυγούστου. Στην Ιθάκη όπου μάλιστα έδωσε ποσό 250 δολαρίων για τους πρόσφυγες που είχαν βρει καταφύγιο εκεί από την ηπειρωτική Ελλάδα, επισκέπτονται την «Αρεθούσα Κρήνη» νότια από το Βαθύ στις 13 Αυγούστου 1823 και την «Σχολή Ομήρου» στο βόρειο τμήμα του νησιού στις 14 του μήνα.
Αφού γυρίζουν στην Κεφαλονιά, πάνε στο μοναστήρι της Σάμης (“monastery of Samos”) για διανυκτέρευση και την επόμενη μέρα πίσω στο Αργοστόλι, αυτή την φορά από καλύτερους δρόμους..
Όσο βρίσκεται εδώ και αυτό γίνεται όλο και πιο γνωστό, τον προσεγγίζουν από όλη την Ελλάδα για χρηματική βοήθεια, ενώ ο ίδιος αποφασίζει να καθυστερήσει την μετάβαση του στην ηπειρωτική χώρα λόγω διενέξεων μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων.
Στα Μεταξάτα (6 Σεπτεμβρίου – 29 Δεκεμβρίου 1823)
Σχετικά με την διαμονή του, επειδή μέχρι εκείνη την στιγμή στο Αργοστόλι διέμεναν μέσα στο πλοίο και ο καπετάνιος ήθελε να απομακρυνθεί από την περιοχή για ασφάλεια, στις 6 Σεπτεμβρίου ο Τζωρτζ μετακομίζει σε κατοικία στα Μεταξάτα. Στις 30 Σεπτεμβρίου λαμβάνει νέα που τον στεναχωρούν και σταματά να γράφει στο ημερολόγιο ενώ στις 5 Οκτωβρίου σεισμοί συγκλονίζουν το χωριό. Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο ο George Finlay και άλλοι φιλέλληνες καταφθάνουν και γίνονται προετοιμασίες για αναχώρηση με προορισμό την ηπειρωτική Ελλάδα. Στις 29 Δεκεμβρίου ο Τζορτζ αναχωρεί με δύο σκάφη από την Κεφαλονιά με ενδιάμεσο σταθμό στις 30 Δεκεμβρίου την Ζάκυνθο.
Ξημερώματα της 31 Δεκεμβρίου 1823, το μικρό, ευέλικτο σκάφος (τύπου mistico) στο οποίο επιβαίνει ο Τζορτζ Γκόρντον, γλιστρά κάτω από την πρύμνη ενός τουρκικού και καταφεύγει σε έναν ορμίσκο όπου κρύβεται ωσότου το τουρκικό απομακρυνθεί, ενώ το μεγαλύτερο σκάφος που μεταφέρει προμήθειες συλλαμβάνεται και οδηγείται στην Πάτρα. Τελικά ο Γκόρντον φθάνει στον Αστακό (τότε ονομαζόμενος Δραγαμέστος, “Dragomestre”), ενώ στις 4 Ιανουαρίου 1824 βρίσκεται στο Μεσολόγγι όπου συναντά τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.
Ακολουθεί το πρώτο μέρος του ημερολογίου του που αφορά την άφιξη του στην Κεφαλονιά και μια πολυήμερη επίσκεψη στην Ιθάκη (μετάφραση: Τηλέμαχος Μπεριάτος):
«Ημερολόγιο Κεφαλονιάς, 1823-1824» Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον, 19 Ιουνίου – 7 Δεκεμβρίου 1823
“Cephalonia Journal, 1823-1824” George Gordon Byron, June 19th – December 7th 1823
“June 19, 1823
The dead have been awakened – shall I sleep?
The World’s at war with tyrants – shall I crouch?
The harvest’s ripe – and shall I pause to reap?
I slumber not; the thorn is in my Couch;
Each day a trumpet soundeth in mine ear,
Its echo in my heart…”
« Μεταξάτα, Κεφαλονιά, 28 Σεπτεμβρίου 1823
Στις 16 νομίζω Ιουλίου, αναχώρησα από τη Γένοβα (Genoa) με το αγγλικό μπρίκι «Ηρακλής» (“Hercules”) – κυβερνήτης Jno. Scott – στις 17 του μήνα σφοδροί άνεμοι προκαλούσαν σύγχυση και απειλούσαν με τραυματισμούς τα άλογα που μεταφέρονταν στο πλοίο – κινήσαμε με θάρρος για το ίδιο λιμάνι – όπου παραμείναμε 24 ώρες περισσότερο και μετά ξαναβγήκαμε στη θάλασσα – κάναμε στάση στο Λιβόρνο (Leghorn) – και συνεχίσαμε το ταξίδι μας μέσα από τα στενά της Μεσσήνης (Messina), για την Ελλάδα – περνώντας έξω από την νήσο Έλβα (Elba) στην Κορσική – τις Αιολίδες νήσους (Lipari islands) συμπεριλαμβανομένης της Στρόμπολης (Stromboli), Σικελίας, Ιταλία και άλλα – γύρω στις 4 Αυγούστου αγκυροβολήσαμε έξω από το Αργοστόλι (Argostoli), στο κύριο λιμάνι του νησιού της Κεφαλονιάς.
Εδώ είχα κάποια προσδοκία να μάθω από τον “Capt. Β” (Edward Blaquiere) που ήταν απεσταλμένος από την κυβερνητική επιτροπή στο Λονδίνο, προς την προσωρινή κυβέρνηση του Μοριά (Morea) αλλά μάλλον προς έκπληξη μου έμαθα ότι ήταν στον δρόμο της επιστροφής – αν και στα τελευταία του γράμματα από τη χερσόνησο αφού εξέφρασε μια ανήσυχη επιθυμία να έρθω χωρίς καθυστέρηση, δήλωνε περαιτέρω ότι σκόπευε να παραμείνει στη χώρα προς το παρόν. Έκτοτε, έλαβα διάφορα γράμματα από αυτόν, σταλμένα στη Γένοβα που διαβιβάστηκαν στα Νησιά – εν μέρει εξηγώντας την αιτία της απροσδόκητης επιστροφής του – και επίσης (σε αντίθεση με την προηγούμενη γνώμη του) ζητώντας μου να μην προχωρήσω ακόμη στην Ελλάδα για διάφορους λόγους, κάποιους από αυτούς σημαντικούς. Έστειλα ένα σκάφος στην Κέρκυρα με την ελπίδα να τον βρω ακόμα εκεί αλλά είχε ήδη αναχωρήσει για την Ανκόνα (Ancona). Στο νησί της Κεφαλονιάς ο συνταγματάρχης Charles Napier (Κάρολος Νάπιερ), στρατιωτικός διοικητής και ο συνταγματάρχης Duffie του 8ου Συντάγματος του Βασιλέως που αποτελούσε την φρουρά. Μας υποδέχτηκαν και οι δύο κύριοι – και μάλιστα όλοι οι αξιωματικοί καθώς και οι πολίτες με την μεγαλύτερη καλοσύνη και φιλοξενία – που αν δεν το αξίζαμε – ακόμα ελπίζω ότι δεν έχουμε κάνει τίποτα για να το στερηθούμε – και συνεχίστηκε αμείωτη – ακόμη και αφού η λαμπρότητα της νέας γνωριμίας έχει εξαντληθεί από συχνή επαφή.
Εδώ μάθαμε αυτό που από τότε είχε επιβεβαιωθεί – ότι οι Έλληνες ήταν σε κατάσταση πολιτικής διαφωνίας μεταξύ τους – ότι ο Μαυροκορδάτος είχε απαλλαχθεί ή είχε παραιτηθεί, το οποίο είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα, και ότι ο Κολοκοτρώνης δεν ξέρω με τι ή ποιανού κόμμα ήταν υπέρτερο στον Μοριά. – Οι Τούρκοι ήταν ισχυροί στην Ακαρνανία (Acarnania) και αλλού και ο τουρκικός στόλος εφάρμοζε ναυτικό αποκλεισμό στην ακτή από το Μεσολόγγι (Missolonghi) ως την Γλαρέντζα (Chiarenza) – και ακολούθως στο Ναβαρίνο (Navarino) – Ο ελληνικός στόλος από την έλλειψη μέσων ή άλλες αιτίες παρέμεινε στο λιμάνι στην Ύδρα (Hydra) – Ψαρά (Ipsara) και Σπέτσες (Spezia) και απ’ ότι είναι σίγουρα γνωστό μπορεί να είναι εκεί ακόμη. Ως μάλλον αντίθετο προς τις προσδοκίες μου, δεν είχα πληροφορίες από την Πελοπόννησο (Peloponnesus) – και επίσης επειδή είχα να λάβω επιστολές από την Αγγλία από την Επιτροπή (προφανώς εννοεί την επιτροπή υποστήριξης του Ελληνικού Αγώνα) αποφάσισα να παραμείνω εντωμεταξύ στα Ιόνια Νησιά – ειδικά επειδή ήταν δύσκολο να αποβιβαστώ στην απέναντι ακτή χωρίς να διακινδυνεύσω κατάσχεση του πλοίου και των περιεχομένων του – το οποίο φυσικά ο καπετάνιος Scott αρνήθηκε να κάνει – εκτός αν θα του εγγυόμουν πλήρη αποζημίωση της πιθανής ζημίας του.
Για να περάσουμε τον χρόνο μας είχαμε κάνει μια μικρή εκδρομή πέρα από τα βουνά στην Αγία Ευφημία (Saint Eufemia), από χειρότερους δρόμους απ’ ότι συνάντησα ποτέ κατά την διάρκεια κάποιων ετών ταξιδιών σε τραχιά μέρη. Στην Αγία Ευφημία ξεκινήσαμε για την Ιθάκη (Ithaca) και κάναμε περιήγηση σε αυτό το όμορφο νησί, ως ταιριαστό φόρο τιμής στην Τρωάδα (χερσόνησος της μικρασιατικής ακτής όπου βρισκόταν η Τροία), την οποία είχα επισκεφτεί αρκετά χρόνια πριν. Η φιλοξενία του Knox δεν ήταν σε καμία περίπτωση κατώτερη από εκείνη των στρατιωτών φίλων μας της Κεφαλονιάς. Αυτός ο κύριος με την κυρία Κ. Και μερικούς από τους φίλους τους μας οδήγησαν στην Αρεθούσα Κρήνη (fountain of Arethusa) – που μόνη της θα άξιζε το ταξίδι – αλλά το υπόλοιπο νησί δεν είναι κατώτερο σε ελκυστικότητα για τους φυσιολάτρες – τις τέχνες και την παράδοση τα αφήνω στους αρχαιοδίφες – και έτσι καλά έχουν προσπαθήσει αυτοί οι κύριοι να διευθετήσουν τέτοια ερωτήματα, που όπως αμφισβητείται η ύπαρξη της Τροίας (Troy), έτσι και η Ιθάκη (η «Ομηρική Ιθάκη») δεν έχει γίνει ακόμη αποδεκτή. Αν και ο μήνας ήταν Αύγουστος μας είχαν προειδοποιήσει να μην ταξιδεύουμε κάτω από τον Ήλιο, όπως κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εμπειρίας μου ποτέ δεν υπέφερα από τη ζέστη όσο βρισκόμουν σε κίνηση, δεν ήμουν πρόθυμος να χάσω τόσες πολλές ώρες της ημέρας λόγω λίγο πολύ μιας ηλιαχτίδας και παρόλο που η παρέα μας ήταν μάλλον πολυάριθμη, κανένας δεν υπέστη ασθένεια ή ταλαιπωρία όπως φαινόταν, αν και ένας από τους υπηρέτες (ένας Νέγρος) δήλωσε ότι ήταν τόσο ζεστά όσο στις Δυτικές Ινδίες. Είχα αφήσει πίσω στο πλοίο το θερμόμετρο μας, έτσι δεν μπορούσα να ξέρω την ακριβή θερμοκρασία. Επιστρέψαμε στην Αγία Ευφημία και παρακάμπτοντας την πήγαμε στο μοναστήρι της Σάμης στο απέναντι μέρος του κόλπου και συνεχίσαμε την επόμενη μέρα στο Αργοστόλι από έναν καλύτερο δρόμο απ΄ ότι το μονοπάτι προς την Αγία Ευφημία. Το ταξίδι στην ξηρά έγινε με μουλάρια… »
(η συνέχεια στο επόμενο μέρος)
Τηλέμαχος Μπεριάτος
Ιανουάριος 2021
(είναι ελεύθερη η αναδημοσίευση όλου ή μέρους αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναφέρεται ο δημιουργός)
Πηγές:
1. Συλλογή γραπτών του Λόρδου Βύρωνα με επιμέλεια του Peter Cochran (“Byron’s writings in Greece, 1823-4 edited by Peter Cochran”)
Εικόνες:
1. Πορτραίτο του George Gordon Byron από τον Richard Westall, 1813
2. Σελίδα από το χειρόγραφο του «Ημερολόγιο Κεφαλονιά» του Τζορτζ Γκόρντον (6ος Βαρώνος Βύρων), Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας, μέσω kingscollections.org
