Είναι γνωστό ότι η θάλασσα στην απεραντοσύνη της κρύβει πολλά μνημεία της ιστορίας, αλλά κάποια από αυτά είναι περισσότερο απρόσμενα από άλλα. Ξεχασμένα στα βάθη της θάλασσας …και της ιστορίας, τα αεροσκάφη που καταλήγουν στο βυθό αποτελούν επισκέπτες ενός ξένου σε αυτά κόσμου, και χαρακτηρίζονται έντονα από αυτήν την αντίθεση, ενώ μια καταβύθιση πλοίου στη θάλασσα θεωρείται αν μη τι άλλο φυσιολογικότερο. Για αυτό και τα ναυάγια αεροσκαφών πάντοτε ασκούσαν και ασκούν ιδιαίτερη γοητεία σε όσους τα επισκέπτονται.
Σύμφωνα με τις γνωστές σήμερα αναφορές και έρευνες που έχουν διεξαχθεί, στα θαλάσσια ύδατα γύρω από την Κεφαλονιά και την Ιθάκη υπάρχουν ίσως περισσότερα από 20 στρατιωτικά αεροσκάφη από την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κάποια από αυτά έχουν εντοπιστεί και ερευνηθεί, κάποια άλλα έχουν εντοπιστεί ως στόχοι ηχοβολιστικού συστήματος έρευνας βυθού, και άλλα έχουν απλώς καταγραφεί και επιβεβαιωθεί ως απώλειες (μέσω των επίσημων αναφορών των πληρωμάτων τους) και η θέση τους ακόμη δεν είναι γνωστή με ακρίβεια. Έως σήμερα έχουν ερευνηθεί από δύτες μόλις τρία ναυάγια αεροσκαφών της περιόδου, ενώ έχουν εντοπιστεί αναφορές που αφορούν τουλάχιστον 18 ακόμη.
Αεροσκάφη της Ιταλικής Βασιλικής Αεροπορίας (“Regia Aeronautica Italiana”)
Αυτά είναι τα περισσότερο σπάνια, καθώς η ιταλική αεροπορία, ειδικά στο Ιόνιο ήταν αναιμική. Διέθετε κυρίως υδροπλάνα με βάσεις ανεφοδιασμού στην Κέρκυρα αλλά και κάποια καταδιωκτικά, ενώ λόγω της προστασίας που παρείχε ο φυσικός λιμένας του Αργοστολίου τα υδροπλάνα μεταστάθμευαν συχνά στην Κεφαλονιά, κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων. Στοιχεία δίνονται από την αναφορά αποστολής βρετανικού αεροσκάφους με βάση στη Μάλτα, που εκτελούσε περιπολία στην περιοχή και εντόπισε το ιταλικό αεροσκάφος καταστρέφοντας το.
α) Ένα (1) τρικινητήριο υδροπλάνο αναγνώρισης και έρευνας/διάσωσης (πιθανότατα Cant Z.506B “Airone”) στον κόλπο του Αργοστολίου που χτυπήθηκε από βρετανικό αεροσκάφος κατά τη διάρκεια υδατοδρόμησης, τον Ιούνιο 1940.
Σύνδεσμος με περισσότερες πληροφορίες: http://aviationarchaeology.gr/?p=858
Αεροσκάφη της Γερμανικής Αεροπορίας (“Luftwaffe”)
Λόγω της ισχυρής ιταλικής αντιαεροπορικής άμυνας γύρω από το Αργοστόλι κατά την αντίσταση της μεραρχίας «Άκουι» (“33ª Divisione fanteria “Acqui”) αλλά και της ισχυρής παρουσίας συμμαχικών αεροσκαφών κατά την τελευταία περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα, στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη καταρρίφθηκε ένας αρκετά μεγάλος αριθμός γερμανικών αεροσκαφών (11 αεροσκάφη βάσει αναφορών). Στοιχεία δίνονται από τα αρχεία πολεμικών επιχειρήσεων της γερμανικής αεροπορίας και άλλες πηγές.
α) Έξι (6) Ελαφρά μονοκινητήρια βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως (Junkers Ju 87D “Stuka“) τα οποία καταρρίφθηκαν είτε από ιταλικά αντιαεροπορικά πυρά είτε από μηχανικές βλάβες, ενώ τουλάχιστον ένα από αυτά κατέπεσε στη θαλάσσα, τον Σεπτέμβριο του 1943.
β) Ένα (1) δικινητήριο βομβαρδιστικό (πιθανότατα Junkers Ju 88A-4) ανοιχτά των νότιων ακτών της Ιθάκης που κατέπεσε πιθανότατα τον Μάρτιο 1943. Το ναυάγιο είναι προσβάσιμο και έχει ερευνηθεί από δύτες.
Σύνδεσμος με περισσότερες πληροφορίες: http://aviationarchaeology.gr/?p=521
γ) Ένα (1) δικινητήριο βομβαρδιστικό (Junkers Ju88) ανοιχτά των ακτών της Κεφαλονιάς που κατέπεσε τον Ιούλιο 1944. Το ναυάγιο δεν έχει εντοπιστεί.
δ) Ένα (1) μονοκινητήριο αναγνωριστικό υδροπλάνο (Arado Ar 196) στην ευρύτερη περιοχή του Κόλπου του Αργοστολίου που χτυπήθηκε τον Σεπτέμβριο 1943. Το ναυάγιο δεν έχει εντοπιστεί.
ε) Δύο (2) τρικινητήρια μεταγωγικά αεροσκάφη (Junkers Ju 52) στην ευρύτερη περιοχή του Κόλπου του Αργοστολίου που χτυπήθηκαν τον Σεπτέμβριο 1943. Τα ναυάγια δεν έχουν εντοπιστεί.
Αεροσκάφη της Βρετανικής Βασιλικής Αεροπορίας (“Royal Air Force” – RAF)
Τα βρετανικά αεροσκάφη στην αρχή του πολέμου επιχειρούσαν αποκλειστικά από τη Μάλτα, κύρια και σημαντική βάση των Βρετανών στην κεντρική Μεσόγειο ενώ αργότερα οι σύμμαχοι απέκτησαν πρόσβαση σε αεροδρόμια και στην Κρήτη. Η ανάγκη ανακοπής των νηοπομπών του Άξονα που μετά το 1941 για να προστατευθούν κινούνταν έξω από τις δυτικές ακτές της Ελλάδας μακριά από την Μάλτα, απαίτησε πολλές και τακτικές εναέριες περιπολίες γύρω από τα νησιά του Ιονίου. Ο φυσικός λιμένας του Αργοστολίου και η ιταλική κάλυψη από τις οχυρωμένες θέσεις στους λόφους γύρω από τον Κόλπο, προσέλκυε τα ιταλογερμανικά πλοία που με τη σειρά τους προσέλκυαν τους επιθετικούς σχηματισμούς αεροσκαφών της βρετανικής αεροπορίας. Στοιχεία δίνονται από τις αναφορές των αποστολών της βρετανικής αεροπορίας.
α) Ένα (1) ελαφρύ δικινητήριο βομβαρδιστικό (Bristol Beaufighter TF Mk.X, No.603 Squadron RAF) στις ακτές της βόρειας Κεφαλονιάς που κατέπεσε τον Ιούλιο 1944. Το ναυάγιο έχει καταστραφεί στο μεγαλύτερο μέρος του όχι μόνο από την αρχική πρόσκρουση στην επιφάνεια, αλλά και από τις μεταπολεμικές προσπάθειες ανέλκυσης του πολύτιμου μετάλλου (αλουμίνιο) με χρήση εκρηκτικών, από τους κατοίκους. Το ναυάγιο είναι προσβάσιμο και έχει ερευνηθεί από δύτες.
Σύνδεσμος με περισσότερες πληροφορίες: http://aviationarchaeology.gr/?p=847
β) Ένα (1) ελαφρύ δικινητήριο βομβαρδιστικό (Bristol Beaufighter MkVI, No.19 Squadron SAAF – Αεροπορία της Νότιας Αφρικής) ανοιχτά των βόρειων ακτών της Ιθάκης, που κατέπεσε τον Σεπτέμβριο 1944. Το ναυάγιο βρίσκεται σε βαθιά νερά καθιστώντας το μη προσβάσιμο για καταδύσεις αναψυχής, αλλά έχει ερευνηθεί και ταυτοποιηθεί από δύτες.
γ) Δύο (2) ελαφρά δικινητήρια βομβαρδιστικά (Bristol Blenheim Mk.IV, No.107 Squadron RAF) στον Κόλπο του Αργοστολίου που κατέπεσαν τον Δεκέμβριο 1941 κατά τη διάρκεια επιδρομής σε νηοπομπή. Τα δύο αεροσκάφη παραμένουν ανεντόπιστα, ενώ το ένα από αυτά διαλύθηκε εν πτήση από αντιαεροπορικά πυρά σύμφωνα με τις διαθέσιμες αναφορές.
Σύνδεσμος με περισσότερες πληροφορίες: http://aviationarchaeology.gr/?p=1502
δ) Τρία (3) ελαφρά δικινητήρια βομβαρδιστικά/τορπιλοπλάνα (Bristol Beaufort Mk.II, Νο.86 Squadron RAF) ανοιχτά του νοτιοδυτικού άκρου της Κεφαλονιάς που κατέπεσαν τον Ιούλιο 1942 κατά τη διάρκεια επιδρομής σε νηοπομπή. Τα αεροσκάφη παραμένουν ανεντόπιστα.
Σύνδεσμος με περισσότερες πληροφορίες: http://aviationarchaeology.gr/?p=2249
ε) Δύο (2) ελαφρά δικινητήρια βομβαρδιστικά (Bristol Beaufighter TF Mk.X, Νο.252 Squadron RAF) ανοιχτά των ανατολικών ακτών της Κεφαλονιάς που κατέπεσαν τον Αύγουστο 1944 κατά τη διάρκεια περιπολίας. Τα αεροσκάφη παραμένουν ανεντόπιστα.
Σύνδεσμος με περισσότερες πληροφορίες: http://aviationarchaeology.gr/?p=2949
Ο προσδιορισμός της θέσης ενός αεροσκάφους σε πτήση με τον διαθέσιμο εξοπλισμό ναυτιλίας της εποχής (πριν την έλευση των επίγειων και δορυφορικών σταθμών αναφοράς θέσης) είχε πολλούς περιορισμούς στην ακρίβεια και ήταν δυσχερής στο χειρισμό. Αυτό αποτελούσε πρόβλημα που μεγεθυνόταν από τις υπάρχουσες απειλές σε συνθήκες πολεμικών επιχειρήσεων (παρουσία εχθρικών αεροσκαφών, πλοία επιφανείας με αντιαεροπορικό εξοπλισμό ή πυροβολαρχίες επίγειων αντιαεροπορικών όπλων στις ζώνες περιπολίας). Κατά συνέπεια τα στίγματα των θέσεων προσθαλάσσωσης ή συντριβής των αεροσκαφών που περιλαμβάνονται στις αναφορές των αεροπορικών επιχειρήσεων παρουσιάζουν είτε μικρή ακρίβεια είτε σημαντικό σφάλμα και μεγάλη απόκλιση. Επιπλέον τα αεροσκάφη λόγω της ελαφράς κατασκευής, του μεγέθους και ενδεχόμενης διάλυσης τους κατά την σύγκρουση με την επιφάνεια, αποτελούν μικρούς σχετικά στόχους επομένως ο εντοπισμός και η τεκμηρίωση αποτελούν μεγάλη πρόκληση για τους ερευνητές.
Εντοπισμένα ή μη, τα ναυάγια αποτελούν κεφάλαιο της ανθρώπινης ιστορίας, δείγμα της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου και εθνικό πόλο έλξης για δύτες – επισκέπτες του βυθού. Έχουν ανάγκη μελέτης, προστασίας αλλά και ανάδειξης αντίστοιχα με τα μνημεία της ξηράς, αλλιώς δεν αξιοποιείται αποτελεσματικά η ύπαρξη τους στον βυθό των θαλασσών μας. Μα υπάρχουν και εκείνα που δεν αποτελούν ιστορικά μνημεία αλλά ποντίζονται με σκοπό τη δημιουργία τεχνητών υφάλων οι οποίοι λειτουργούν ως βιότοποι πλήθους θαλάσσιων οργανισμών (για την αναβάθμιση πτωχών βυθών και τον εμπλουτισμό αλιευτικών πεδίων) αλλά και ως υποβρύχιοι πόλοι έλξης.
Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλές χώρες φροντίζουν για την δημιουργία τεχνητών υφάλων με κύριο σκοπό την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού, συγκεκριμένα επιλέγοντας αεροσκάφη που έχουν αποσυρθεί, ενδεικτικά: η Βουλγαρία το 2011 πόντισε στη Μαύρη Θάλασσα πρώην κυβερνητικό πολιτικό αεροσκάφος «Tupolev Tu-154», η Τουρκία το 2016 στο ανατολικό Αιγαίο πολιτικό αεροσκάφος «Airbus A300», ενώ η Ιορδανία το 2017 στον Κόλπο της Άκαμπα στην Ερυθρά Θάλασσα πρώην στρατιωτικό αεροσκάφος «Lockheed C-130 Hercules». Ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα των τεχνητά προκλημένων ναυαγίων είναι ότι προετοιμάζονται (με καθαρισμό από τοξικές για το περιβάλλον ουσίες και διάνοιξη επιπλέον ανοιγμάτων για ενίσχυση της ασφάλειας των δυτών) και τοποθετούνται (σε ρηχά και προστατευμένα νερά) κατόπιν προσεκτικού σχεδιασμού για την βελτιστοποίηση της συνεισφορά τους στο περιβάλλον, την αλιεία και τον τουρισμό.
Τηλέμαχος Μπεριάτος
Αυτοδύτης 3 αστέρων CMAS
