Το καλοκαίρι του 2013, ο Στέφανο Πιραΐνο περπατούσε κατά μήκος της ακτογραμμής της Ούστικα, ενός μικρού νησιού στις ακτές της Σικελίας, όταν εντόπισε μια ξεβρασμένη μέδουσα. Έσκυψε και την έσπρωξε. Στη συνέχεια, σε μια στιγμή, πήρε ένα κομμάτι από τη μέδουσα και το έβαλε στο στόμα του. Ήταν αλμυρή, τραγανή από τον Ήλιο.

«Ήταν πολύ νόστιμη» θυμάται ο Στέφανο Πιραΐνο, ζωολόγος και εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σαλέντο στο Λέτσε της Ιταλίας, συμπληρώνοντας: «Ήταν η πρώτη φορά που έτρωγα μία».
Έπειτα από λίγες ημέρες, τα κεντριά τους απενεργοποιούνται, εξηγεί ο Στέφανο Πιραΐνο. Παρ’ όλα αυτά, αποτρέπει οποιονδήποτε από το να τρώει μέδουσες κατευθείαν από τη θάλασσα, επειδή οι ωμές μέδουσες περιέχουν βακτηριακούς παθογόνους μικροοργανισμούς που μπορούν να προκαλέσουν τροφική δηλητηρίαση – αν και στην περίπτωσή του τα όποια βακτήρια θα έπρεπε να έχουν σκοτωθεί από την υπεριώδη ακτινοβολία του Ήλιου.

Παρ’ όλα αυτά, ο Στέφανο Πιραΐνο είναι υπέρμαχος του να βλέπουμε περισσότερα ασπόνδυλα στο μενού ενός εστιατορίου, σύμφωνα με το BBC. Αυτή είναι μια δυνατότητα που οι ερευνητές εξετάζουν λόγω των αποδεκατισμένων ψαριών και της αυξανόμενης παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης.

Το πρόβλημα με τις μέδουσες

Πρόσφατα, υπήρξαν πολυάριθμες αναφορές για μεγάλη και ξαφνική αύξηση του αριθμού των μεδουσών. Αυτές οι πληθυσμιακές εκρήξεις ανατρέπουν την ισορροπία των οικοσυστημάτων στους ωκεανούς και έχουν τη δυνατότητα να βλάψουν τη βιοποικιλότητα και να μειώσουν τον αριθμό των ψαριών.

Εάν δεν δράσουμε για να περιορίσουμε την τρέχουσα ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των μεδουσών, ο ωκεανός θα μετατραπεί από ένα οικοσύστημα στο οποίο κυριαρχεί η βιοποικιλότητα των ψαριών σε ένα οικοσύστημα που θα κυριαρχείται από μέδουσες, όπως έχει προειδοποιήσει μια ερευνητική εργασία που δημοσιεύθηκε το 2009 στο περιοδικό Trends in Ecology & Evolution.

Η θεωρία αυτή, ωστόσο, αμφισβητείται έντονα, καθώς ορισμένοι επιστήμονες λένε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για την παγκόσμια αύξηση του αριθμού των μεδουσών. Για παράδειγμα, μια μακροχρόνια ανάλυση από το 2012 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS) διαπίστωσε ότι δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για αύξηση του αριθμού των μεδουσών και πρότεινε ότι οι πληθυσμοί τους μπορεί να υφίστανται κύκλους ταλάντωσης που διαρκούν περίπου 20 χρόνια.

Εντούτοις, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αύξηση του αριθμού των μεδουσών παρατηρείται όλο και πιο συχνά σε ορισμένες τοποθεσίες και μπορεί να υπάρχουν σοβαρές συνέπειες για τη θαλάσσια – και την ανθρώπινη – ζωή. Έτσι, αν οι μέδουσες μπορούν να αποτελέσουν τέτοια απειλή για τους ωκεανούς μας και την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, τότε γιατί δεν τις τρώμε;

Οι μέδουσες αναπαράγονται εξαιρετικά γρήγορα. Ορισμένα είδη έχουν ακόμα και σχεδόν… αθάνατες ιδιότητες: Η μέδουσα Turritopsis Nutricula μπορεί να αποφύγει τον θάνατο μετατρεπόμενη σε μια λιγότερο ώριμη εκδοχή της (γνωστή ως πολύποδας) όταν τραυματιστεί. Ο πολύποδας αυτός μπορεί, στη συνέχεια, να παράγει πανομοιότυπα αντίγραφα του εαυτού του, οπότε η μέδουσα θα μπορούσε θεωρητικά να ζει επ’ άπειρον.

Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα της ακραίας προσαρμοστικότητας και ανθεκτικότητας των μεδουσών, οι οποίες υπάρχουν εδώ και 500 εκατομμύρια χρόνια. Οι μέδουσες μπορούν να περιμένουν μέχρι να δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες αναπαραγωγής, καθώς βρίσκονται στον πυθμένα του ωκεανού για χρόνια στην κατάσταση του πολύποδα, ωριμάζουν και αναπαράγονται μόνο όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες.

Οι μέδουσες είναι, επίσης, σε θέση να επωφεληθούν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που βλάπτουν άλλα είδη θαλάσσιας ζωής. Οι μέδουσες χρειάζονται πολύ λίγο οξυγόνο για να επιβιώσουν. Ως αποτέλεσμα αυτού, σε αντίθεση με άλλες θαλάσσιες μορφές ζωής, οι μέδουσες μπορούν να ευδοκιμήσουν σε ύδατα που πλήττονται από γεωργικές απορροές, οι οποίες μειώνουν τα επίπεδα οξυγόνου στο θαλασσινό νερό.

Δυστυχώς, όταν οι μέδουσες ευδοκιμούν, μπορεί να υπάρξουν επιπτώσεις. Μόλις οι μέδουσες μετακινηθούν σε μια περιοχή, είναι δύσκολο για άλλα είδη να αποικίσουν ξανά, ακόμα και όταν τα επίπεδα οξυγόνου επανέλθουν στο φυσιολογικό – οι μέδουσες λατρεύουν να τρώνε τις προνύμφες ψαριών.

Η καταστροφή του θαλάσσιου οικοσυστήματος
Είναι δύσκολο να προβλεφθεί ακριβώς πώς θα συμπεριφέρονται οι μέδουσες σε ένα θερμότερο κλίμα, επειδή δεν υπάρχουν πολλά ιστορικά δεδομένα γι’ αυτές, εξηγεί ο Μόντι Γκράχαμ, διευθυντής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας στην Αγία Πετρούπολη.

«Πριν από μερικές δεκαετίες, κανείς δεν έδινε πραγματικά προσοχή στις μέδουσες, αλλά οι μέδουσες είναι πολύ ευαίσθητες στους κλιματικούς κύκλους. Έτσι, κατ’ επέκταση, θα είναι πολύ ευαίσθητες και στις μακροπρόθεσμες κλιματικές αλλαγές» ανέφερε χαρακτηριστικά ο Μόντι Γκράχαμ.
Ιστορικά, οι μέδουσες διατηρούνταν υπό έλεγχο από θαλάσσια αρπακτικά, όπως τα θαλασσοπούλια, οι θαλάσσιες χελώνες, τα ψάρια και οι φάλαινες. Ωστόσο, οι πληθυσμοί των θηρευτών τους έχουν μειωθεί εξαιτίας ενός συνδυασμού παραγόντων όπως η υπεραλίευση, η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση και η απώλεια ενδιαιτημάτων.

Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι μέδουσες έχουν προκαλέσει καταστροφές στους πληθυσμούς των ψαριών, καθώς και στις βιομηχανίες αλιείας και τουρισμού, για να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα. Μάλιστα, το 2007, ολόκληρη η ιρλανδική βιομηχανία σολομού εξαλείφθηκε από εκατομμύρια μέδουσες που κάλυπτε 26 τετραγωνικά χιλιόμετρα και βάθος 10,7 μέτρων, όπως είχε αναφέρει τότε το BBC. Πλημμύρισαν τα κλουβιά των σολομών εκτροφής, σκοτώνοντας περισσότερα από 100.000 ψάρια.

Στην Ιαπωνία, οι ψαράδες παρατηρούν μεγάλους πληθυσμούς μεδουσών Nomura κάθε χρόνο από το 2002. Τα είδη αυτά φτάνουν σε διάμετρο τα 2 μέτρα και ζυγίζουν έως και 220 κιλά. Έχουν καταστρέψει τα παράκτια μέσα διαβίωσης, κοστίζοντας δισεκατομμύρια γιεν στην ιαπωνική αλιευτική βιομηχανία.

«Απλά φάτε τις μέδουσες»

Η θάλασσα παρέχει σημαντικό ποσοστό των πρωτεϊνών που καταναλώνει η ανθρωπότητα. Το 2020, η αλιεία δέσμευσε περίπου 112 εκατομμύρια τόνους υδρόβιων οργανισμών σύμφωνα με τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO). Καθώς η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα αυξάνεται, παραμένουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τον εφοδιασμό μας σε τρόφιμα.

Ορισμένοι επιστήμονες, όπως ο Στέφανο Πιραΐνο, πιστεύουν ότι μια λύση είναι να διευρύνουμε τους ουρανίσκους μας. Προτείνει ότι, δεδομένου ότι ο κόσμος έχει ανάγκη από βιώσιμους διατροφικούς πόρους, ένας τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι να προσπαθήσουμε να ενσωματώσουμε νέα τρόφιμα στις παραδοσιακές συνταγές και στην τοπική κουζίνα.

«Ενδεχομένως να ήρθε η ώρα να προσθέσουμε ένα νέο στοιχείο στο δικό μας μενού: Τις μέδουσες» δήλωσε χαρακτηριστικά ο Στέφανο Πιραΐνο.
Η μέδουσα καταναλώνεται ήδη σε όλη την Ασία, αλλά σπάνια προσφέρεται σε κάποιο εστιατόριο στη Δύση. Στην Κίνα, οι μέδουσες καταναλώνονται για περισσότερα από 1.000 χρόνια, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2013 στο περιοδικό Agricultural Sciences, με τη σαλάτα από μέδουσες να αποτελεί δημοφιλή λιχουδιά. Δεν είναι μόνο πλούσιες σε πρωτεΐνες, αλλά τα μικροφύκη μέσα στα κύτταρα ορισμένων μεδουσών είναι πλούσια σε λιπαρά οξέα. Η πρακτική αυτή δεν έχει επικρατήσει αρκετά στον δυτικό κόσμο, αλλά ορισμένα εστιατόρια ωθούν τους πελάτες τους να αγκαλιάσουν το… άγνωστο.

Σε ένα εντυπωσιακό πιάτο, η μέδουσα κοσμεί το πιάτο τυλιγμένη γύρω από μια γαρίδα, μαζί με χαβιάρι και χρένο. Είναι ένας «πολύ προσιτός τρόπος» για να απολαύσει κανείς τις μέδουσες, λέει ο Κόρεϊ Λι, ιδρυτής του εστιατορίου «Benu», στο Σαν Φρανσίσκο. Ο ίδιος οποίος κατάγεται από τη Νότια Κορέα και μεγάλωσε τρώγοντας μέδουσες. Μάλιστα, ισχυρίστηκε ότι ήταν κάτι που ήθελε να μοιραστεί με τους θαμώνες του εστιατορίου, το οποίο ήταν «νόστιμο και υποτιμημένο». Η μέδουσα σερβίρεται σε διάφορες μορφές από τότε που ο Κόρεϊ Λι άνοιξε το εστιατόριο τριών αστέρων Michelin το 2010.

«Η ωκεάνια γεύση προσφέρει μια έντονη αντίθεση και αλατότητα στην πλούσια και ζελατινώδη σούπα, ενώ η υφή της θυμίζει την υφή ψημένου κομματιού από βοδινό κρέας», εξήγησε ο Κόρεϊ Λι.

Μόνο 11 είδη μεδουσών μπορούν να καταναλωθούν από ανθρώπους

Ωστόσο, οι μέδουσες δεν αποτελούν βιώσιμη άμεση υποκατάσταση των ψαριών ή άλλων πηγών πρωτεΐνης, όταν εξετάζεται τι είναι καλύτερο για το περιβάλλον. Είναι αλήθεια ότι η διεύρυνση των ουρανίσκων μας ώστε να συμπεριλάβουμε εναλλακτικές πηγές πρωτεϊνών είναι ζωτικής σημασίας για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με έκθεση του Boston Consulting Group (BCG) που δημοσιεύθηκε το 2021, αλλά οι μέδουσες μπορεί να μην είναι η απάντηση.

Πρώτον, οι μέδουσες αποτελούνται κατά 95% από νερό, ενώ το υπόλοιπο 5% περιέχει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Η αναλογία θρέψης προς μάζα σημαίνει ότι είναι μια αρκετά αναποτελεσματική πηγή πρωτεΐνης.

«Η κατανάλωσή τους απαιτεί πολύ μεγάλη προσπάθεια» τόνισε ο Μόντι Γκράχαμ, συμπληρώνοντας: «Υπάρχει πολλή ενέργεια που δαπανάται κατά τη διαδικασία ακριβώς επειδή είναι τόσο υδαρή. Επίσης, δεν είναι όλες οι μέδουσες υπέροχες ώστε κάποιος να μπορέσει να τις φάει».
Άλλωστε, δεν τρώγονται όλα τα είδη μεδουσών – μόλις 11 είδη από τα πάνω από 2.000 παγκοσμίως έχουν χαρακτηριστεί ως κατάλληλα για κατανάλωση από τους ανθρώπους.

«Πιθανόν να έχουν μεγαλύτερη χρησιμότητα ως είδος κολλαγόνου παρά ως πρωτεΐνη καθαυτή», είπε ο Τζόναθαν Χούτον, ανώτερος λέκτορας Θαλάσσιας Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Queen’s του Μπέλφαστ στη Βόρεια Ιρλανδία, προσθέτοντας: «Σίγουρα, όμως, όχι ως αντικατάσταση των ψαριών».
Υπάρχουν ήδη αρκετές εταιρείες που χρησιμοποιούν τις μέδουσες ως υποκατάστατο του κολλαγόνου αγελάδας και χοίρου, το οποίο χρησιμοποιείται συχνά σε ιατρικές θεραπείες για τον άνθρωπο.

Οι ωκεανοί είναι σε δεινή κατάσταση

Το γεγονός παραμένει ότι, παρά την τεράστια κατανάλωση μεδουσών σε όλη την Ασία, ο μεγάλος πληθυσμός τους παραμένει ένα σημαντικό ζήτημα.

Ο Μόντι Γκράχαμ επισημαίνει ότι η κατανάλωση μεδουσών μπορεί να άρει κάποια από την πίεση που ασκείται στους πληθυσμούς των ψαριών, αλλά δεν θα λύσει τα βαθύτερα αίτια της έξαρσης του πληθυσμού των μεδουσών, που αποτελεί δείκτη του τι συμβαίνει στους ωκεανούς μας, τονίζοντας το εξής: «Εάν αφαιρέσετε τα ψάρια από ένα οικοσύστημα, οι μέδουσες τείνουν να τα πηγαίνουν πολύ καλά».

Μάλιστα, οι μέδουσες ευδοκιμούν στις συνθήκες που δημιουργεί ο άνθρωπος. Συγκεκριμένα, η υπεραλίευση, τα θερμότερα νερά, η ρύπανση και η παράκτια ανάπτυξη παρέχουν ιδανικές συνθήκες για την ευδοκίμηση των μεδουσών. Το γεγονός ότι υπάρχουν περισσότερες μέδουσες, αναμφισβήτητα δείχνει απλώς ότι οι ωκεανοί μας βρίσκονται σε δεινή κατάσταση.

Οι πληθυσμοί των μεδουσών – μακροπρόθεσμα – είχαν πάντα φυσικές διακυμάνσεις, επειδή καθοδηγούνται από τους φυσικούς κλιματικούς κύκλους. Πάντως, σύμφωνα με τον Μόντι Γκράχαμ, «το ερώτημα είναι ποιες ανθρωπογενείς αλλαγές θα αναγκάσουν την πορεία των οικοσυστημάτων να αλλάξει για πάντα;».

«Αυτό που πρέπει, επίσης, να αλλάξει είναι η στάση μας απέναντι στα τρόφιμα» ανέφερε, τέλος, ο Κόρεϊ Λι, συμπληρώνοντας: «Δεν είμαι θαλάσσιος βιολόγος, αλλά αν οι άνθρωποι αρχίσουν να καταναλώνουν μέδουσες με την ίδια τάση που καταναλώνουμε άλλες θαλασσινές τροφές, υποθέτω ότι θα υπάρξουν και αρνητικές συνέπειες».

Πηγή: ieidiseis.gr