Ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον (Λόρδος Βύρων) στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη (1823)

Μέρος Β’

Απόσπασμα από το ημερολόγιο του για την παραμονή στην Κεφαλονιά πριν αναχωρήσει για Μεσολόγγι  

«Δεν ήρθα εδώ να ενταχθώ σε μια φατρία αλλά σε ένα έθνος»

(“I did not come here to join a faction but a nation”)

Το 2021 θα πρέπει να τιμήσουμε την ιστορία μας, τους ήρωες και τον λαό μας αλλά και τους φιλέλληνες, ειδικά για την τοπική μας ιστορία, τον «Λόρδο Βύρωνα». Μέσα από τα γραπτά του ίδιου και των φίλων του που τον συνόδευαν (θα διαβάσουμε αποσπάσματα από τα γραπτά τους για το ταξίδι και την παραμονή σε Κεφαλονιά-Ιθάκη σε μετάφραση), βλέπουμε ότι η ολιγόμηνη παραμονή του στα νησιά μας (σχεδόν 5 μήνες) ήταν πολύ περισσότερο από απλή επίσκεψη. Εδώ το έργο του, η συμβολή του στον σκοπό στον οποίο αφιερώθηκε, τον ίδιο σκοπό των Ελλήνων, ήταν ουσιαστική.

Παρότι είναι γνωστός ως «Λόρδος Βύρων» (1788-1824) νομίζω είναι πιο πρέπων να τον αναφέρουμε με το όνομα του, καθώς θαυμάστηκε επειδή ήταν ποιητής, θαυμαστής του πολιτισμού, της ιστορίας και της ελευθερίας και όχι επειδή είχε τίτλο ευγενείας. Επίσης ενώ Λόρδοι Μπάιρον μπορεί να έχουν υπάρξει πολλοί, ο ποιητής και φιλέλληνας ήταν ένας, ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον (George Gordon Byron). Όταν ο Γκόρντον έγραφε «Αν είμαι ποιητής το οφείλω στον αέρα της Ελλάδας» δεν έλεγε όλη την αλήθεια, δεν έγινε ποιητής στην Ελλάδα, απλώς αυτή φαίνεται πως κέρδισε έναν ακόμη θαυμαστή που την εξύμνησε και αυτός έτυχε να είναι ένας ποιητής.

Ακολουθεί το δεύτερο μέρος του ημερολογίου του που αφορά την παραμονή του στην Κεφαλονιά μετά την επιστροφή του από την Ιθάκη (μετάφραση: Τηλέμαχος Μπεριάτος):

«Ημερολόγιο Κεφαλονιάς, 1823-1824» Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον, 19 Ιουνίου – 7 Δεκεμβρίου 1823

(“Cephalonia Journal, 1823-1824” George Gordon Byron, June 19th – December 7th 1823)

«…Μερικές μέρες μετά την επιστροφή μας άκουσα ότι υπήρχαν επιστολές για μένα στην Ζάκυνθο αλλά υπήρξε σημαντική καθυστέρηση πριν οι Έλληνες στους οποίους είχαν παραδοθεί τις προωθήσουν καταλλήλως, και ήμουν επί μακρόν υπόχρεος στον συνταγματάρχη Νάπιερ που τις ανέκτησε για μένα – τι προκάλεσε τον δισταγμό ή την καθυστέρηση δεν εξηγήθηκε ποτέ. Έμαθα από τις πηγές μου στην Αγγλία το αίτημα της επιτροπής ότι θα ενεργούσα ως εκπρόσωπος τους δίπλα στην Ελληνική Κυβέρνηση και θα αναλάμβανα την σωστή διάθεση και παράδοση ορισμένων προμηθειών κτλ. κτλ. που αναμένεται να φθάσουν με πλοίο που δεν έχει φτάσει ακόμη μέχρι σήμερα (18 Σεπτεμβρίου).

Λίγο μετά την άφιξη μου, πήρα με δική μου αμοιβή ένα σώμα σαράντα Σουλιωτών υπό τους αρχηγούς Φωτομαρά, Τζαβέλα και Δράκο (Photomara, Giavella, Drako) και πιθανότατα θα είχα αυξήσει τον αριθμό τους αλλά δεν τους βρήκα αρκετά ενωμένους μεταξύ τους σε τίποτε άλλο παρά στην αύξηση των απαιτήσεων τους, αν και είχα δώσει ένα δολάριο ανά άτομο περισσότερο κάθε μήνα απ’ ότι θα μπορούσαν να λάβουν από την Ελληνική Κυβέρνηση και ήταν άποροι τη στιγμή που τους πήρα τα πάντα. Είχα επίσης δεχτεί την απαίτηση τους και τους πλήρωσα ένα μήνα προκαταβολικά. Όμως, πιεζόμενοι πιθανώς από τους εμπόρους που είχαν καταστήματα με τους οποίους συνήθιζαν να συναλλάσσονται με πίστωση, έκαναν διάφορες απόπειρες σε αυτό που μου φάνηκε εκβιασμός, έτσι τους κάλεσα όλους μαζί δηλώνοντας την άποψη μου για την υπόθεση – αρνούμενοι να το αντιμετωπίσουν με εμένα – αλλά τους πρόσφερα αμοιβή ενός μηνός ακόμη και το κόστος της μετάβασης τους στην Ακαρνανία (Acarnania), όπου μπορούσαν τώρα εύκολα να πάνε καθώς ο τουρκικός στόλος είχε φύγει και ο αποκλεισμός είχε αρθεί. Αυτό έγινε αποδεκτό από αυτούς και πήγαν. Προέκυψε κάποια δυσκολία για την ανάκτηση των όπλων τους από την Επτανησιακή κυβέρνηση αλλά αυτό κάποια στιγμή επιλύθηκε και τώρα είναι με τους συμπατριώτες τους στην Αιτωλία (Etolia) ή την Ακαρνανία.

Επίσης μετέφερα στον διοικητή της Ιθάκης το ποσό των 250 δολαρίων για τους πρόσφυγες εκεί, και είχα μεταφέρει στην Κεφαλονιά μια οικογένεια Μοραϊτών (Moriote) που βρίσκονταν στην μεγαλύτερη ανάγκη και τους παρείχα ένα σπίτι και αξιοπρεπή υποστήριξη υπό την προστασία των κυρίων Κοργιαλένειων (Corgialegno), πλούσιοι έμποροι του Αργοστολίου στους οποίους είχα προταθεί από τους ανταποκριτές μου. Έκανα να γραφτεί μια επιστολή προς τον μάρκο Μπότσαρη (Marco Bozzari), τον προσωρινό διοικητή ενός στρατιωτικού σώματος στην Ακαρνανία – για τον οποίο είχα λάβει συστατικές επιστολές. Η απάντηση του ήταν ίσως η τελευταία που υπέγραψε ή υπαγόρευσε γιατί σκοτώθηκε εν δράσει την μέρα μετά την ημερομηνία της – με τον χαρακτήρα ενός καλού στρατιώτη και αξιότιμου άνδρα που δεν συνυπάρχουν πάντα, μάλιστα ούτε ξεχωριστά.

Επίσης προσκλήθηκα από τον Κόμη Μεταξά (Count Metaxa) τον Κυβερνήτη του Μεσολογγίου, να πάω εκεί, αλλά στην παρούσα κατάσταση ήταν απαραίτητο να έχω κάποια επικοινωνία με την υπάρχουσα κυβέρνηση σχετικά με την δική τους άποψη για το που θα μπορούσα να είμαι, αν όχι πιο χρήσιμος, σε κάθε περίπτωση λιγότερο ενοχλητικός. Καθώς δεν ήρθα εδώ για να ενταχθώ σε μια φατρία αλλά σε ένα έθνος – και να ασχοληθώ με έντιμους ανθρώπους και όχι με κερδοσκόπους ή καταχραστές (κατηγόριες ανταλλάσονταν καθημερινά από τους Έλληνες μεταξύ τους), θα απαιτήσει πολλή περίσκεψη για να αποφύγω να φανώ κι εγώ θιασώτης – και το θεωρώ το πιο δύσκολο – καθώς έχω ήδη λάβει προσκλήσεις από περισσότερα από ένα από τα διαφιλονικούμενα μέρη – πάντα με το πρόσχημα ότι αυτοί είναι οι πραγματικά αγνοί σε προθέσεις. Σε τελική ανάλυση κάποιος δεν θα έπρεπε να απελπιστεί, αν και μέχρι στιγμής όλοι οι ξένοι με τους οποίους έχουμε συναντηθεί μεταξύ των Ελλήνων, πηγαίνουν ή έχουν ήδη επιστρέψει αηδιασμένοι. Όποιος πηγαίνει στην Ελλάδα για την ώρα θα πρέπει να το κάνει όπως πήγε η κα. Fry στο Newgate (σ.σ. παραπομπή στο ποίημα του ιδίου “Don Juan”), όχι με την προσδοκία να συναντήσει κάποια ιδιαίτερη ένδειξη προϋπάρχουσας ακεραιότητας – αλλά με την ελπίδα ότι ο χρόνος και η καλύτερη μεταχείριση θα αναμορφώσει τις παρούσες ληστρικές και λωποδυτικές τάσεις που ακολούθησαν την εκδίκαση στο Ανώτερο Δικαστήριο (της Νήσου του Μαν, “General Gaol Delivery”, αναφορά στο ανωτέρω ποίημα).

Όταν τα άκρα των Ελλήνων είναι λίγο λιγότερο πιασμένα από το δέσιμο τεσσάρων αιώνων, δεν θα βαδίσουν τόσο πολύ «σαν να ‘χαν δεσμά στα πόδια τους». Προς το παρόν οι αλυσίδες είναι πράγματι σπασμένες, αλλά οι σύνδεσμοι εξακολουθούν να τους βαρύνουν – και τα «Κρόνια» (σ.σ. γιορτή του θεού Κρόνου κατά την οποία οι δούλοι μπορούσαν να χλευάσουν τους αφέντες τους χωρίς να τιμωρηθούν, με αντιστροφή ρόλων) είναι ακόμη πολύ πρόσφατα για να μετατρέψουν τον Σκλάβο σε εγκρατή Πολίτη. Το χειρότερο από αυτά είναι ότι (για να χρησιμοποιήσουμε μια χονδροειδή αλλά την μόνη έκφραση που δεν θα υπολείπεται της αλήθειας) είναι τέτοιοι ψεύταροι, δεν υπήρξε ποτέ τέτοια ανικανότητα για αλήθεια, αφότου στον Παράδεισο η Εύα είπε ψέματα. Ένας από αυτούς διαπίστωσε σφάλμα την άλλη μέρα με την αγγλική γλώσσα – επειδή είχε τόσο λίγες αποχρώσεις για το Ελάττωμα – ενώ ένας Έλληνας μπορεί να διαμορφώσει ένα Όχι σε Ναι και αντίστροφα, που από τις ολισθηρές ιδιότητες της γλώσσας του αυτή η υπεκφυγή μπορεί να συνεχισθεί σε κάθε βαθμό και να αφήσει ακόμη μια χαραμάδα μέσα από την οποία η ψευδορκία μπορεί να εισχωρήσει χωρίς να γίνει αντιληπτή. Αυτή ήταν η έκφραση του ίδιου του κυρίου και πρέπει να αμφισβητηθεί μόνο γιατί στα λόγια του Συλλογισμού «Τώρα ο Επιμενίδης ήταν Κρητικός» (σ.σ. βλέπε το «Λογικό παράδοξο του Επιμενίδη» στο ποίημα του «Μίνως»). Αλλά μπορεί να τροποποιηθεί ξανά και ξανά.

30 Σεπτεμβρίου (1823)

Αφού παρέμεινα εδώ για λίγο καιρό αναμένοντας νέα από την Ελληνική Κυβέρνηση, εκμεταλλεύτηκα την ευκαιρία που οι κύριοι “B” (Browne) και “T” (Trelawny) προέβησαν στην Τριπολιτσά (Tripolitza) και ακολούθως στην αναχώρηση του τουρκικού στόλου, για να γράψω σε εκείνο το ενεργό τμήμα του νομοθετικού σώματος. Ο σκοπός μου δεν ήταν μόνο να λάβω κάποιες ακριβείς πληροφορίες ώστε να μπορέσω να μεταβώ στο μέρος όπου θα μπορούσα να είμαι αν όχι πιο ασφαλής, τουλάχιστον πιο χρήσιμος, αλλά να έχω την ευκαιρία να κρίνω την πραγματική κατάσταση της υπόθεσης τους. Εν τω μεταξύ ακούω από τον Μαυροκορδάτο (Mavrocordato) και τον αρχιεπίσκοπο της Ύδρας, ο τελευταίος καλώντας με σε εκείνο το νησί, ο πρώτος υπαινίσσεται ότι θα ήθελε να με συναντήσει εκεί ή αλλού.

17 Οκτωβρίου 1823

Το ημερολόγιο μου διακόπηκε απότομα και δεν είχε ξαναρχίσει νωρίτερα γιατί την ημέρα της τελευταίας ημερομηνίας έλαβα μια επιστολή από την αδελφή μου Augusta, που εκδήλωσε την ασθένεια της κόρης μου, και δεν είχα τότε την καρδιά να συνεχίσω. Στην συνέχεια, είχα ακούσει μέσω του ίδιου καναλιού ότι ήταν καλύτερα και δεδομένου ότι είναι καλά – αν είναι έτσι – για μένα όλα είναι καλά. Αλλά παρόλο που το έμαθα στις αρχές Σεπτέμβρη, δεν ξέρω γιατί, δεν έχω συνεχίσει το ημερολόγιο μου αν και έχουν συμβεί πολλά πράγματα από τότε που θα αποτελούσαν ενδιαφέρουσα καταγραφή σε αυτό. Δεν ξέρω γιατί το ξαναρχίζω ακόμη και τώρα, εκτός του ότι στεκόμενος στο παράθυρο του διαμερίσματος μου σε αυτό το πανέμορφο χωριό – την ήρεμη αλλά δροσερή γαλήνη ενός όμορφου και διαυγούς φεγγαρόφωτος που καταυγάζει τα Νησιά, τα Βουνά, την Θάλασσα – με ένα μακρινό περίγραμμα του Μοριά ιχνηλατόμενου μεταξύ του διπλού Γαλάζιου των κυμάτων και των ουρανών – με καθησυχάζουν αρκετά για να μπορώ να γράψω, το οποίο (όσο δύσκολο μπορεί να φαίνεται για κάποιον που έχει γράψει τόσα δημόσια – να απέχω) είναι, και ήταν πάντα για μένα, μια ανάθεση, επώδυνη. Θα μπορούσα να μαζέψω μαρτυρίες αν ήταν απαραίτητο – αλλά η γραφή μου είναι αρκετή – είναι κάποιου που σκέφτεται πολύ, ραγδαία, ίσως βαθιά – αλλά σπάνια με ευχαρίστηση. Αλλά «Προς τα εμπρός!» (“En Avant!”). Οι Έλληνες προοδεύουν στην κοινή προκοπή τους, αλλά διαφωνούν μεταξύ τους. Θα είμαι πιθανότατα θλιβερά, υποχρεωμένος να προσχωρήσω σε μια από τις παρατάξεις – τις οποίες μέχρι στιγμής έχω σφόδρα αποφύγει, με την ελπίδα να τις ενώσω προς το κοινό συμφέρον.

Ο Μαυροκορδάτος εμφανίστηκε επιτέλους με την Υδραίικη Μοίρα (Idriote Squadron) σε αυτές τις θάλασσες (η οποία εμφάνιση δύσκολα θα είχε πραγματοποιηθεί αν δεν είχα δεσμευτεί να πληρώσω διακόσιες χιλιάδες πιάστρα (10 πιάστρα στο δολάριο είναι η ισοτιμία στην ηπειρωτική Ελλάδα) και ξεκίνησε τις επιχειρήσεις κάπως επιτυχώς, αλλά όχι πολύ συνετά. Δεκατέσσερα (κάποιοι λένε δεκαεπτά) ελληνικά πλοία επιτέθηκαν σε ένα τούρκικο σκάφος με 12 κανόνια και το κέρδισαν. Αυτό δεν είναι και Θαλάσσιες Θερμοπύλες (σ.σ. αντίστοιχο της δοξασμένης περίφημης μάχης) αλλά είναι κάτι, βρήκαν επί του πλοίου 50.000 δολάρια – ένα ποσό πολύ εξυπηρετικό για τις σημερινές τους ανάγκες – αν χρησιμοποιηθεί σωστά. Ωστόσο, αυτό το λάφυρο συνέβη στα όρια της Ουδετερότητας στην ακτή της Ιθάκης, και οι Τούρκοι (λέγεται) καταδιώχθηκαν στην ακτή – και μερικοί σφαγιάστηκαν. Όλα αυτά μπορεί να περιέχουν ένα ζήτημα σωστού και λάθους με τον όχι πολύ ανεκτικό Τόμας Μέιτλαντ (Thomas Maitland, Κυβερνήτης των Ιονίων Νήσων), ο οποίος δεν είναι πολύ ικανός να διακρίνει το ένα ή το άλλο. Έχω μεταβιβάσει το παραπάνω ποσό με την σημείωση να πληρωθεί η εν λόγω Μοίρα (σ.σ. ομάδα πολεμικών πλοίων) – δεν είναι πολύ μεγάλο, αλλά είναι διπλάσιο από αυτό με το οποίο ο Ναπολέων ο Αυτοκράτορας των Αυτοκρατόρων, ξεκίνησε την εκστρατεία του στην Ιταλία, withal – vide – Las Cases – passim vol.1 (τόμος πρώτος).

Οι Τούρκοι έχουν αποσυρθεί από το Μεσολόγγι – κανείς δεν ξέρει γιατί – αφού άφησαν πίσω τους προμήθειες και πυρομαχικά σε σημαντικές ποσότητες, και η φρουρά δεν έκανε καμία εξόρμηση και κανένας για κανένα λόγο δεν αφιέρωσε προσπάθεια στο Μεσολόγγι εφέτος, αλλά βομβάρδισε το Ανατολικό (έναν οικισμό που θυμάμαι καλά έχω διασχίσει όλη αυτή την περιοχή με 50 Αλβανούς το 1809 συμπεριλαμβανομένου του Μεσολογγίου), κοντά στον Αχελώο – κάποιοι λένε ότι ο Vrioni Pacha έμαθε για εξέγερση κοντά στο Scutari, κάποιοι λένε ένα πράγμα, άλλοι λένε άλλο, από την πλευρά μου ήμουν σε επαφή με αλληλογραφία, με τους αρχηγούς και στις εξιστορήσεις τους δεν υπάρχει ομοφωνία.

Οι Σουλιώτες τόσο εκεί, εδώ και αλλού, έχοντας συμπαθήσει ή τουλάχιστον έχοντας δημιουργήσει ένα είδος γνωριμίας μαζί μου (καθώς έχω βοηθήσει τους ίδιους και τις οικογένειες τους σε όσα μπορούσα σύμφωνα με τις καταστάσεις) φαίνεται ότι είναι ανήσυχοι πως πρέπει να αναλάβω ως αρχηγός τους (αν μπορώ να το πω έτσι), θα προτιμούσα όχι προς το παρόν – επειδή υπάρχουν ήδη πάρα πολλές υποδιαιρέσεις και αρχηγοί – αλλά αν φανεί απαραίτητο δεδομένου ότι είναι παραδεκτό ότι αυτοί είναι οι καλύτεροι και γενναιότεροι ανάμεσα στους μαχητές επί του παρόντος, μπορεί να συμβεί, θα μπορούσα, θα έπρεπε ή θα υποστηρίξω ένα τέτοιο σώμα ανδρών, με την βοήθεια του οποίου νομίζω κάτι μπορεί να γίνει τόσο μέσα όσο και έξω από την Ελλάδα (γιατί υπάρχει χώρος για αυτό που πρέπει και για τα δύο) θα μπορούσα να τους συντηρήσω από τα δικά μου σημερινά μέσα (πάντα υποθέτοντας ότι το παρόν εισόδημα και οι πόροι μου είναι μόνιμα) δεν είναι πάνω από χίλιοι – και από αυτούς ούτε οι εξακόσιοι αληθινοί Σουλιώτες – αλλά τους επιτρέπεται να είσαι ίσοι (αυτό φαίνεται ως ψευτοπαληκαρισμός αλλά έχει πρόσφατα γραφτεί) ένας έως πέντε Ευρωπαίοι Μουσουλμάνοι και δέκα Ασιάτες όπως και να έχει είναι σε μεγάλη εκτίμηση και πολύ καλοί μου φίλοι.

Ένας στρατιώτης μπορεί να συντηρηθεί στην ηπειρωτική χώρα με 25 πιάστρα μηνιαίως (μάλλον καλύτερα από δύο δολάρια το μήνα), και να βρει την σίτιση του έξω από την χώρα – ή για τέσσερα δολάρια συμπεριλαμβανομένης της πληρωμής του για την σίτιση του, επομένως μεταξύ δύο και τριών χιλιάδων δολαρίων τον μήνα (και το δολάριο εδώ ανταλλάσσεται για 4 και 2 πένες αντί για 4 και 6 πένες – η τιμή στην Αγγλία) θα μπορούσα να συντηρήσω κάπου πεντακόσιους ή και χίλιους από αυτούς τους πολεμιστές για όσο είναι απαραίτητο – και έχω περισσότερους πόρους (υποθέτοντας ότι θα εξακολουθήσουν ως έχουν) απ’ ότι χρειάζεται για να γίνει αυτό, καθώς οι προσωπικές μου επιθυμίες είναι πολύ απλές (εκτός από τα άλογα καθώς δεν είμαι καθόλου καλός σαν πεζός) και το εισόδημα μου είναι σημαντικό για οποιαδήποτε χώρα εκτός της Αγγλίας (είναι ίσο με αυτό του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών – των Άγγλων υπουργών εξωτερικών ή του Γάλλου πρεσβευτή στην Βιέννη και των ανωτέρων δικαστηρίων, 150.000 φράγκα πιστεύω) και ελπίζω να πουλήσω ένα αρχοντικό σχεδόν 3.000.000 φράγκα περισσότερο, έτσι θα μπορούσα (με όσα πρέπει να αφαιρεθούν για πολεμικές χρήσεις επίσης) να διατηρήσω σε δράση μια αξιοσέβαστη ομάδα ή φυλή ή ορδή για κάποιο χρονικό διάστημα και, αφού δεν έχω κανένα κίνητρο να το κάνω, έχω την καλή θέληση προς την Ελλάδα, ελπίζω ως προτέρημα…»

Τηλέμαχος Μπεριάτος

Ιανουάριος 2021

(είναι ελεύθερη η αναδημοσίευση όλου ή μέρους αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναφέρεται ο δημιουργός)

Πηγές:

1. Συλλογή γραπτών του Λόρδου Βύρωνα με επιμέλεια του Peter Cochran (“Byron’s writings in Greece, 1823-4 edited by Peter Cochran”)

Εικόνες:

1. Λιθογραφία του Adam Friedel (Λονδίνο, 1826), Εθνικό Ιστορικό Μουσείο