Του Γεράσιμου Γαλανού
Το καρναβάλι στην Παλική και στο Ληξούρι χρονολογείται από πολύ παλιά. Έχει αρχαίες διονυσιακές καταβολές, μέσα δε στο ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο του Νησιού και διαμορφωμένο από αποικισμούς και εποικισμούς διατηρήθηκε στα χωριά, ενώ στην πόλη από ανάγκη άλλαξε κάπως το χαρακτήρα.
Στα χρόνια που παρουσιάζονται οι Ενετοί στο νησί, το καρναβάλι στην παλιά του συνέχεια θα παραμείνει ζωντανό στα χωριά και στους κατοίκους των, δηλαδή στον απλό λαό. Στις πόλεις που κυριαρχούσαν οι αστοί και οι άρχοντες το καρναβάλι θα μπολιαστεί με νέα στοιχεία δυτικής προέλευσης. Αυτά είναι οι Γκιόστρες, που ήταν πρώτα βυζαντινοί και έπειτα δυτικοί ιππικοί αγώνες. Οι αγώνες αυτοί παίζονταν στα «καρναβάλια των ευγενών» και στα χρόνια της Αγγλοκρατίας έγιναν θέαμα ολοχρονικά. Στα χρόνια των Άγγλων θα διαδοθούν οι Καντρίλιες και οι Λαντσιέρες, χοροί αξιωματικών της Δύσης.
Το καρναβάλι στα χωριά θα διατηρήσει το λαϊκό του χαρακτήρα και θα προστεθούν σε αυτό, με πολύ καλή αφομοίωση, σκηνές από Κρητικά δράματα και άλλα έργα του Επτανησιακού πολιτισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι προτιμούσαν τη σκηνή από την κονταρομαχία από τον Ερωτόκριτο ή κάποια ρομαντική σκηνή από λαϊκό θεατρικό έργο.
Η μορφή του καρναβαλιού στα χωριά εστιαζόταν σε διασκεδάσεις που γίνονταν σε ξέφωτα και σε ομορφοπελέκητα αλώνια. Οι πρωτεργάτες του καρναβαλιού ήσαν συνήθως οι χορευτές και σε αυτούς έπεφτε το βάρος να διαμορφώσουν την όλη καρναβαλική διασκέδαση. Φορούσαν φουστανέλα είτε άσπρη είτε με πολλά χρωματιστά μαντήλια, γιλέκο πλουμιστό και στολισμένο με πολλά κοσμήματα και στα πόδια χρωματιστές κάλτσες με διάφορα κουδούνια . Οι γυναίκες ντυμένες με το γιλέκο και τη μακριά φούστα τους αλλά και το κεφαλομάντηλο συμμετείχαν στις χορευτικές εκφράσεις του καρναβαλικού χορού. Φαίνεται, πως σε μεγάλο μέρος το καρναβάλι που διατηρήθηκε στα χωριά είχε επίδραση από την υπόλοιπη Ελλάδα, λόγω που πολλοί Έλληνες κυνηγημένοι από τους Τούρκους κατάφυγαν στα Επτάνησα και ιδίως στην Κεφαλλονιά, φέρνοντας μαζί τους τις παραδόσεις τους.
Στόλιζαν με δάφνες και μυρτιές το αλώνι του χωριού και διασκέδαζαν με ατέλειωτους χορούς. Την πρώτη θέση στους χορούς την είχαν οι Κεφαλλονίτικοι ρυθμοί, ακολουθούσαν τα συρτά και τα καλαματιανά και στα τελευταία χρόνια μπήκαν και οι ευρωπαϊκοί χοροί, βαλς, ταγκό και φοξ- άγγλε. Βέβαια, δεν έλλειπαν οι Καντρίλιες και οι Λαντσιέρες, που οι χωριάτες τις χόρευαν στα σαλόνια των αρχόντων με δικό τους ταπεραμέντο.
Για το Ληξουριώτικο καρναβάλι υπάρχει η παλιά γραπτή μαρτυρία που αφορά σε μονόφυλλο του 1888, όπου ο τότε Δήμαρχος Άγγελος Ιακωβάτος καλεί τους Ληξουριώτες να γλεντήσουν το καρναβάλι τους με κόσμιο τρόπο και όχι με διονυσιακές υπερβολές που φαίνεται ότι μέχρι τότε γινόταν.
Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες, ότι τόσο ο αξιόλογος καλλιτέχνης και αγιογράφος του Ληξουρίου Ρόκος Ξυδάχτυλος, όσο και ο μεγάλος τροβαδούρος Τζώρτζης Δελλαπόρτας έκαναν μάσκαρες που έμειναν ονομαστές.
Σε μία από αυτές, οι Ληξουριώτες, σατίρισαν την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορου Κολόμβου. Σε αυτή την περίπτωση Κολομβία, δηλαδή Αμερική ονομάστηκε το Ληξούρι. Η μεγάλη καρναβαλική ομάδα χωρίστηκε σε δυο μέρη για να σκηνοθετήσει όσο γινόταν καλά την παράσταση. Αυτοί που ήταν στο Ληξούρι ντύθηκαν ιθαγενείς μαύροι και Ινδιάνοι, ενώ αυτοί που θα έρχονταν με πλοία από τη θάλασσα, ήταν η παρέα του Κολόμβου. Η μασκαράτα αυτή άφησε εποχή και ήταν καθ’ όλα πετυχημένη με αποτέλεσμα να ονομαστεί το Ληξούρι Κολομβία και οι κάτοικοί του Κολόμβοι ή Κολομπαίοι .
Συνέχισαν να οργανώνουν καρναβάλια οι Ληξουριώτες και ιδιαίτερα καρναβαλικούς χορούς κατά τις αρχές του 20ου αιώνα. Πρωτοστατούσε η Φιλαρμονική Σχολή Ληξουρίου και φυσικά δεν έλλειπαν οι Καντρίλιες και Λαντσιέδες.
Το 1927 παρέα του Κωστή Δελλαπόρτα θα παρουσιάσει στο Αργοστόλι μια καταπληκτική μασκαρία με θέμα τον Βασιλέα του Σιάμ. Η οργάνωση και η άψογη εμφάνιση των Ληξουριωτών θα αποσπάσει το πρώτο βραβείο και θα αφήσει αξέχαστη εικόνα η οποία και συζητιόταν για πολλά χρόνια.
Το καρναβάλι στο Ληξούρι ανδρώθηκε μέσα στο πνεύμα της παρέας και της ταβέρνας. Από παλιά ο χώρος της ταβέρνας και διαφόρων μαγαζιών ήταν τόπος συνάντησης και μέσα σε αυτούς τους χώρους γεννιόνταν οι ιδέες και έπαιρναν τις αποφάσεις να τις υλοποιήσουν. Έτσι γεννήθηκε και η αριέττα και η λαϊκή καντάδα μέσα σε αυτούς τους χώρους, δηλαδή μαζί με τα πειράγματα και τα άλλα σατιρικά δρώμενα, που για διασκέδαση και εσωτερική ανάγκη δημιουργούσαν οι Ληξουριώτες.
Ιδιαίτερα στα μεταπολεμικά χρόνια που η ανάγκη για επικοινωνία ήταν μεγάλη, οι παρέες συναντιόνταν πέρα από τις δουλειές τους στις ταβέρνες και μαζί με το τραγούδι και τις ιστορίες που έλεγαν, σκάρωναν πειράγματα που απετέλεσαν τη βάση για το μετέπειτα καλό καρναβάλι του Ληξουριού.
Στην όλη αυτή κοινωνική κατάσταση που μεταπολεμικά επικρατούσε και στις δύσκολες οικονομικές δυσχέρειες, οι Ληξουριώτες που πάντα διατηρούσαν και τον έντονο σατιρικό χαραχτήρα τους, παρουσιάστηκαν μια σειρά από κωμικούς, οι οποίοι πρωταγωνίστησαν και δημιούργησαν τα επόμενα καρναβάλια.
Μέχρι το 1960 το μεταπολεμικό καρναβάλι είχε ένα χαρακτήρα παρεΐστικο, αλλά ήταν γεμάτο ζωντάνια και κέφι. Το 1960 , είναι χρονιά που οι πρωταγωνιστές κωμικοί και άλλοι φίλοι της παρέας των όπως και νέοι δραστήριοι του Ληξουριού, θα κάμουν ένα καρναβάλι οργανωμένο, ένα καρναβάλι που θα χαράξει την αρχή μιας δεκαετίας που θα χαρακτηρίσει το Ληξούρι ως πατρίδα του Καρναβαλιού.
Ο βασιλιάς καρνάβαλος τη δεκαετία αυτή, παίρνει θέμα και ως συνήθως -μιμείται ή γίνεται- κάποιο σημαίνον πρόσωπο, που έρχεται απ’ έξω και κατακτά την πόλη. Τον υποδέχονται οι Ληξουριώτες από τη θάλασσα με τιμές και αξιώσεις και υπόσχεται στην πόλη να κάμει πολλά καλά. Οι πρωταγωνιστές κωμικοί θα χρησιμοποιήσουν τον καρνάβαλο για κέφι και διασκέδαση, αλλά και να περάσουν κάποιο μήνυμα για καλύτερη ζωή. Ωστόσο, με οργανωμένη παρουσίαση, χωρίς να τους λείψει ποτέ το αυθόρμητο και το πηγαίο θα «παίζουν» σκηνές από γάμο ή κηδεία , πράγμα που γινόταν από παλιά να σατιρίζονται τέτοιες στιγμές της ζωής.
Βασικοί πρωταγωνιστές ήταν το λεγόμενο «Τρίο Στατάμ» : Ηλίας Δημοσθένους Μηνιάτης, Νικολός Ποταμιάνος, Λέανδρος Σοφιανός, Νικολάκης Παγώνης. Φυσικά και άλλοι πολλοί που άφησαν εποχή.
Στα μετασεισμικά αυτά καρναβάλια με τους μεγάλους πρωταγωνιστές, οργανώθηκαν και τα σχολεία και άλλες ομάδες όπως, η Βαλλιάνειος Επαγγελματική Σχολή, οι χορευτικοί σύλλογοι και πάντα πρώτη η Φιλαρμονική Σχολή της πόλης.
Βέβαια, το νέο Ληξούρι είχε αφήσει πίσω τα στενοκάντουνά του και η νέα τότε πόλη είχε άνετους δρόμους και έτσι παρουσιάζονται καρναβαλικές κατασκευές, άρματα.
Τα άρματα αυτά φτιαγμένα με μεράκι και λεπτοδουλειά πιστοποιούσα πως το καρναβάλι στο Ληξούρι είχε γίνει βίωμα, αναγκαία έκφραση και μέρος του πολιτισμού.
Οι Ληξουριώτες δεν έκαναν και δεν κάνουν καρναβάλι από συνήθεια, αλλά συνεχίζουν να κάνουν καρναβάλι γιατί το είχαν και το έχουν στο αίμα τους. Είναι μέρος του πολιτιστικού τους είναι, και τους χαρακτηρίζει το πνεύμα τους και τη διάθεσή τους, να σκορπούν γέλιο και χαρά.
Μέσα στην χειμερινή περίοδο υπάρχει αυτή η ανάγκη για να επικοινωνήσουν και να δείξουν αυθόρμητα πως δεν ζουν χωρίς τη σάτιρα και το πείραγμα.
Βούλιαζε το Ληξούρι από κόσμο, όταν είχε καρναβάλι γιατί ήξεραν πως οι πρωταγωνιστές του θα τους δικαιώσουν.
Η καλή οργάνωση βασιζόταν στη δουλειά πολλών. Η Οικονομική Επιτροπή βοηθούσε για το καλύτερο και η κατασκευαστική από ράφτες και ξυλουργούς και τεχνίτες, προσέφεραν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους. Είχαν όλοι ένα σκοπό, να πετύχει το καρναβάλι και να το χαρούν.
Κι όταν δεν είχαν λεφτά ή ήταν δύσκολα τα οικονομικά τότε, όπως μία χρονιά (1966) έβγαιναν με μία κασελέτα από εκκλησία και μάζευαν χρήματα για τον «Άγιο Καρνάβαλο». Μόνο στο Ληξούρι συνέβη αυτό το γεγονός, της αγιοποίησης του Καρναβάλου
Το καρναβάλι στο Ληξούρι συνεχίζει να διατηρεί το δυναμικό του παρόν και να χαρακτηρίζεται ένα καρναβάλι Παγκεφαλληνιακό. Βασίζει τη δύναμή του και τη συνέχειά του στη σάτιρα και στο πείραγμα, αλλά και στη συμμετοχή όλων.
Επίσης, μαζεύει και συμμετοχές από το υπόλοιπο νησί, αφού ξέρουν πως το Ληξούρι θα κάνει πάντα κάτι καλό.
Από το 1995 επί Δημαρχεία Σπύρου Καστιβέλη μπήκε σε άλλους ρυθμούς, επενδύθηκε με λατινοαμερικάνικους ήχους. Παρ’ όλα αυτά η έντασή του κεφιού όλο και κορυφώνεται και το σατιρικό και πειρακτικό στοιχείο δεν λείπει ποτέ.
Το Καρναβάλι στο Ληξούρι είναι προσωπική υπόθεση όλων. Είναι συνέχεια της παλιάς παράδοσης και του τοπικού πολιτισμού. Παρέχει τη διασκέδαση και το κέφι σε εποχική περίοδο δύσκολη, και συγχρόνως καταφέρνει να γίνει πόλος έλξης για τους τουρίστες και τους υπόλοιπους Κεφαλλονίτες.
Η αναγκαιότητα να συνεχιστεί αμείωτο και πάντα πρώτο στο νησί πηγάζει από τη συνέχεια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς , που καλύπτει τον εσωτερικό μας κόσμο.
Και περνώντας η μεγάλη πομπή από το άγαλμα του Ανδρέα Λασκαράτου, του λέμε πως εμείς οι νέοι Ληξουριώτες μείναμε πιστοί στη σάτιρα που αυτός μας δίδαξε!.
Βιβλιογραφία –πηγές
Δημ. Σωτ. Λουκάτος, «Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης», εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1985
Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη: μονόφυλλο Ν. 30 «Προς τους κατοίκους του Δήμου Ληξουρίου»
Κεφαλλονίτικη Εφημερίδα «Τα Νέα», 20/3/28, 10/ 4/28, 20/4/28
Επίσης στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν από τη φωτογραφική και αρχειακή συλλογή «Ληξουριώτικο Καρναβάλι» του Γεράσιμου Σωτηρίου Γαλανού
