Γράφει η Μαρία Χατζάρα

Ο σχολικός εκφοβισμός παραμένει ένα διάχυτο και βαθιά ριζωμένο ζήτημα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα παγκοσμίως, υπερβαίνοντας τα γεωγραφικά, πολιτιστικά και κοινωνικοοικονομικά όρια. Αυτό το άρθρο εμβαθύνει στην πολύπλευρη φύση του σχολικού εκφοβισμού, διερευνώντας τους ορισμούς του, τις διάφορες μορφές, τις υποκείμενες αιτίες, τις συνέπειες και τις πιθανές παρεμβάσεις. Μέσα από την βιβλιογραφία, αυτή η περιεκτική εξέταση επιδιώκει να ρίξει φως στην περίπλοκη δυναμική του εκφοβισμού στο σχολικό περιβάλλον.

Ορισμός του Σχολικού Εκφοβισμού

Πριν εμβαθύνουμε στην εκτενή βιβλιογραφία για τον σχολικό εκφοβισμό, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε με σαφήνεια τον ορισμό του. Ο σχολικός εκφοβισμός ορίζεται συνήθως ως μια επαναλαμβανόμενη και σκόπιμη επιθετική συμπεριφορά που πραγματοποιείται από ένα άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων που κατέχουν μεγαλύτερη δύναμη ή επιρροή πάνω στο θύμα, με στόχο να προκληθεί φόβος, πόνος ή αναστάτωση (Olweus, 1993). Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει μια σειρά συμπεριφορών, από τη σωματική επιθετικότητα έως τη λεκτική κακοποίηση και τη σχεσιακή χειραγώγηση.

Χαρακτηριστικά Σχολικού Εκφοβισμού

Υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που μπορούν να περιγράψουν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ένα εκ των οποίων είναι η πρόθεση του δράστη να βλάψει. Για παράδειγμα, οι φίλοι πειράζονται μεταξύ τους μεν αλλά δεν έχουν πρόθεση να ταπεινώσουν τον άλλο, οπότε δεν θεωρείται μορφή σχολικού εκφοβισμού, όταν ωστόσο το περιπαιχτικό ύφος έχει ως στόχο να υποτιμήσει και να αναστατώσει τον άλλο, τότε θεωρείται ως θυματοποίηση. Ένα άλλο εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι η πράξη αυτή έχει ως αποτέλεσμα να προκληθεί βλάβη (σωματική/ψυχολογική) στο άτομο που είναι δέκτης αυτής της επιθετικής συμπεριφοράς, καθώς και το γεγονός ότι περιλαμβάνει άμεσους και έμμεσους τύπους. Επιπλέον, υπάρχει επανάληψη της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Ένα μεμονωμένο συμβάν όπως η ανάμειξη σε ένα καβγά δεν λαμβάνεται ως σχολικός εκφοβισμός. Τέλος, ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι η ασυμμετρία της δύναμης, καθώς υπάρχει κατάχρηση της εξουσίας από την πλευρά του δράστη. Η «ανωτερότητα» αυτή μπορεί να προέρχεται λόγω ηλικίας, φυσικής δύναμης ή ψυχικής αντοχής του θύτη.

Μορφές Σχολικού Εκφοβισμού

Η βιβλιογραφία για τον σχολικό εκφοβισμό προσδιορίζει ορισμένες διαφορετικές μορφές, καθεμία από τις οποίες αφήνει μοναδικό αντίκτυπο στο θύμα. Ο σωματικός εκφοβισμός περιλαμβάνει άμεση σωματική βλάβη ή την απειλή του, όπως χτυπήματα, κλωτσιές ή σπρωξίματα. Ο λεκτικός εκφοβισμός περιλαμβάνει την επωνυμία, τα πειράγματα και τον χλευασμό, ενώ ο κοινωνικός ή σχεσιακός εκφοβισμός περιλαμβάνει σκόπιμα αποκλεισμό ή διάδοση φημών για ένα άτομο. Ακόμα, υπάρχουν και τα κακοήθη πειράγματα, ο αποκλεισμός του παιδιού από την ομάδα και η αρπαγή ή η καταστροφή πραγμάτων. Αυτές οι μορφές διακρίνονται σε άμεσες και έμμεσες εκφοβιστικές συμπεριφορές. Ως άμεσες χαρακτηρίζονται η φυσική επίθεση (π.χ. κλωτσιές) και η λεκτική κακοποίηση (π.χ. βρισιές), ενώ ο κοινωνικός αποκλεισμός και η διάδοση φημών, θεωρούνται έμμεσες μορφές. Επιπλέον, ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying) έχει αναδειχθεί ως μια σύγχρονη μορφή, χρησιμοποιώντας ψηφιακές πλατφόρμες για την παρενόχληση, τον εκφοβισμό ή τη διάδοση ψευδών πληροφοριών για το θύμα.

Υποκείμενες Αιτίες Σχολικού Εκφοβισμού

Πλήθος παραγόντων συμβάλλουν στην εκδήλωση του σχολικού εκφοβισμού. Ένας παράγοντας που συζητείται ευρέως είναι ο ρόλος του σχολικού περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της κουλτούρας, των πολιτικών και της εποπτείας του. Η δυναμική της οικογένειας και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο, καθώς τα παιδιά από ασταθή ή καταχρηστικά νοικοκυριά μπορεί να εκδηλώσουν συμπεριφορά εκφοβισμού. Επιπλέον, ψυχολογικοί παράγοντες όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έλλειψη ενσυναίσθησης ή η επιθυμία για εξουσία και έλεγχο καθώς και η ανασφάλεια και η ανεπάρκεια του παιδιού συμβάλλουν στη διαιώνιση του εκφοβισμού και το καθιστούν εύκολο στόχο για τους εκφοβιστές. Τέλος, ένας ακόμα παράγοντας που παίζει ρόλο είναι η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων σχετικά με το θέμα του εκφοβισμού.

Συνέπειες Σχολικού Εκφοβισμού

Οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού εκτείνονται πέρα ​​από τον άμεσο αντίκτυπο στο θύμα. Τα θύματα συχνά βιώνουν σωματική και ψυχολογική δυσφορία, οδηγώντας σε ζητήματα όπως άγχος, κατάθλιψη, ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό (Swearer et al., 2010). Οι δράστες μπορεί να αντιμετωπίσουν πειθαρχικά μέτρα και, μακροπρόθεσμα, μπορεί να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή. Ολόκληρη η σχολική κοινότητα επηρεάζεται επίσης, παρατηρώντας μια πτώση στο συνολικό μαθησιακό περιβάλλον και μια πιθανή διάβρωση της εμπιστοσύνης μεταξύ των μαθητών, των δασκάλων και των γονέων.

Παρεμβάσεις και Στρατηγικές Πρόληψης

Η αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα περιλαμβάνει εκπαιδευτικούς, γονείς και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Πολυάριθμες στρατηγικές παρέμβασης και πρόληψης έχουν προταθεί και εφαρμοστεί σε διάφορα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Οι προσεγγίσεις για ολόκληρο το σχολείο, όπως το Πρόγραμμα Πρόληψης του Εκφοβισμού Olweus, επικεντρώνονται στην αλλαγή ολόκληρης της σχολικής κουλτούρας για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος δυσανεξίας στον εκφοβισμό. Τα προγράμματα κοινωνικο – συναισθηματικής μάθησης στοχεύουν να εξοπλίσουν τους μαθητές με δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση και η επίλυση συγκρούσεων, η καλλιέργεια θετικών σχέσεων και η μείωση των περιστατικών εκφοβισμού. Ακόμα, σημαντική είναι και η ενίσχυση της ευαισθητοποίησης και πιο συγκεκριμένα η ενημέρωση των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό και τις επιπτώσεις που έχει στα παιδιά. Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό για την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού η ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων για την άμεση αναφορά ή αντιμετώπιση ενός συμβάντος εκφοβισμού. Τέλος, σημαντική είναι, επίσης, η συνεργασία με την τοπική κοινότητα για τη δημιουργία προγραμμάτων αντιμετώπισης και πρόληψης του εκφοβισμού.

Προτάσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Με βάση τις προτάσεις που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη εντοπισμού και επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που έχουν να κάνουν με την νεανική εγκληματικότητα. Επιπρόσθετα, τονίστηκε ότι είναι πολύ σημαντικός και ο ρόλος τόσο των γονέων όσο και των εκπαιδευτικών, οι οποίοι θα πρέπει να ακολουθήσουν μία ενιαία γραμμή έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η βία. Ακόμα, είναι σημαντική η συνεισφορά γονέων και εκπαιδευτικών καθώς μπορούν ακόμα να ενθαρρύνουν τους νέους για συμμετοχή στα κοινά και στον αθλητισμό, να προβάλλουν σωστά πρότυπα συμπεριφοράς αλλά και να συνεργάζονται με φορείς όπως είναι για παράδειγμα και το Χαμόγελο του Παιδιού ένας από αυτούς που αγωνίζονται για την εξάλειψη της νεανικής παραβατικότητας.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, η βιβλιογραφία για τον σχολικό εκφοβισμό παρουσιάζει μια σύνθετη εικόνα ενός διάχυτου ζητήματος με εκτεταμένες συνέπειες. Η κατανόηση των διαφόρων μορφών, αιτιών και συνεπειών του εκφοβισμού είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων και στρατηγικών πρόληψης. Καθώς τα σχολεία συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν αυτήν την κοινωνική πρόκληση, είναι απαραίτητη μια συντονισμένη προσπάθεια από εκπαιδευτικούς, γονείς και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για να δημιουργηθούν ασφαλή και γαλουχητικά περιβάλλοντα όπου όλοι οι μαθητές μπορούν να ευδοκιμήσουν χωρίς να φοβούνται τον εκφοβισμό.

Βιβλιογραφία

Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Wiley.

Swearer, S. M., Espelage, D. L., & Napolitano, S. A. (2010). Bullying prevention and intervention: Realistic strategies for schools. Guilford Press.

Χατζάρα Μαρία, Σχολική Ψυχολόγος

BSc Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Advanced Diploma πάνω στη Γνωστική – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία

MSc Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου

MSc πάνω στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (ΕΜΔ) και στις Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (ΕΕΑ). Παιδαγωγικές, διδακτικές και κλινικές πτυχές, Πανεπιστήμιο Καλαβρίας (Disturbi Specifici dell’’ Apprendimento (DSA) e BisogniEducativi Speciali (BES). Aspetti pedagogici, didattici e dinici, Universita Della Calabria)

Εκπαίδευση πάνω στην Κλινική Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας