Ο Αλεξάντερ Κάλντερ, Alexander Calder, Αμερικανός γλύπτης, εικαστικός καλλιτέχνης, διάσημος για τα κινούμενα τρισδιάστατα γλυπτά του, γεννήθηκε το 1898 στο Lawnton της Πενσυλβάνια. Άρχισε να ασχολείται με την τέχνη το 1923 και δημιουργούσε συνεχώς μέχρι και την επιβίωση του το 1976.
Πρωτοπόρος των κινούμενων γλυπτών (mobiles), ο Αλεξάντερ Κάλντερ ήταν αρχικά μηχανικός πριν ασχοληθεί με την γλυπτική και θεωρείται σύγχρονος «πατέρας» της κινητικής τέχνης, η οποία είχε ήδη προκύψει από τους πειραματισμούς της ρωσικής πρωτοπορίας, τους φουτουριστές και τους ντανταιστές. Ο Marcel Duchamp, με κινούμενες κατασκευές, ο Man Ray και ο Laslo Moholy-Nagy, με κινητικές φωτομηχανές, ο Naum Cabo με την κινητική πλαστική του ήταν οι πρόδρομοι των νέων οπτικών του μοντερνισμού.
Όμως ο Calder είναι αυτός που συστηματοποίησε με τεράστια εμβέλεια την κινητική τέχνη. Από το 1950 περίπου επηρέασε παγκοσμίως σημαντικούς εικαστικούς όπως ο Jean Tinguely, με τις σουρεαλιστικές του μηχανές από μηχανικά και βιομηχανικά απορρίμματα, ο Takis, με τις ευρηματικές μαγνητικές του συνθέσεις και τα περιστρεφόμενα σινιάλα, η ομάδα Zero, με τα διάφανα
μετέωρα σώματα κ.α. Ο Calder που είχε σπουδάσει στο Stevens Institute of Technology, στο Art Students League της Νέας Υόρκης και είχε παρακολουθήσει μαθήματα στην Academie de la Grande Chaumiere στο Παρίσι χρησιμοποίησε στις συνθέσεις του φύλλα μετάλλου, κομμένα σε απλά
σχήματα, ένα σύστημα αλυσιδωτών τροχών, που είχαν την δυνατότητα να κινούνται ή να περιστρέφονται ακόμα και με το απαλό φύσημα του αέρα.
Έγινε πολύ γνωστός για αυτά τα «κινούμενα» γλυπτά με τα οποία άρχισε να ασχολείται εντατικά μετά το 1930, όταν αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το στοιχείο της κίνησης στις ιδιότυπες συρμάτινες δημιουργίες του. Το έργο του «Πλαστικές μορφές σε κίνηση» πήρε το 1952 το μεγάλο βραβείο της Μπιενάλε Βενετίας. Ακολούθησαν πολλές εκθέσεις έργων του σε Αμερικανικές και Ευρωπαϊκές πόλεις, τόσο ατομικές, όσο και ομαδικές με μεγάλα ονόματα καλλιτεχνών της πρωτοπορίας.
Έλαβε επίσης πολλές βραβεύσεις, όπως το Golden Lion, Kaiserring του Γκόσλαρ (1977) και το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας των Η.Π.Α.
Στη μεγαλύτερη αναδρομική έκθεση του κορυφαίου δημιουργού, στο Ηνωμένο Βασίλειο, που έγινε στην Tate Modern το 2016 «Alexander Calder: Performing Sculpture», εκτέθηκαν 100 έργα του, δανεισμένα τα περισσότερα από το Ίδρυμα με το όνομά του στη Νέα Υόρκη καθώς και από ιδιωτικές συλλογές και μουσεία.
Σε αυτή την εκθεσιακή «γλυπτική παράσταση» του Κάλντερ για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν οι «Δύο ακροβάτες», ένα από τα διάσημα γλυπτά του, σύμπλεγμα που είχε υποστεί βανδαλισμό σε ένα συρμάτινο πόδι το 1929.
Αποκαταστάθηκε από το Ίδρυμα Κάλντερ έπειτα από ανάλυση του μετάλλου και μελετώντας τις φωτογραφίες της εποχής. Το περιστατικό αντικατοπτρίζει την εύθραυστη φύση των έργων του Κάλντερ, ιδίως των κινητικών. Από το ξεκίνημα του ο Κάλντερ αγαπούσε το τσίρκο και είχε δημιουργήσει ένα παιχνίδι-μινιατούρα με μικροσκοπικές συρμάτινες φιγούρες από τον κόσμο
του τσίρκου, φτιαγμένες με πολύπλοκους μηχανισμούς που τους επέτρεπαν να κινηθούν και να κάνουν διάφορα κόλπα. Το «Τσίρκο» που ολοκλήρωσε ο Κάλντερ στο Παρίσι κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 και, όπως ισχυρίζεται η ιστορικός τέχνης L. Joy Sperling, ήταν εξαιρετικά σημαντικό για τη μετέπειτα καλλιτεχνική του πορεία καθώς ήταν το «πρώτο πραγματικά σημαντικό γλυπτό του», απογείωσε τότε την φήμη του.
Η πρώτη παρουσίαση του έγινε αρχικά στην οικογένεια και τους φίλους, αλλά η δημοτικότητά του
μεγάλωσε και σύντομα έδινε παραστάσεις διάρκειας δύο ωρών στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη. Υπάρχει η σχετική ταινία που τραβήχτηκε το 1929 και η κόπια της αποκαταστάθηκε από το τμήμα συντήρησης του Μουσείου Whitney στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο της έκθεσης με τίτλο «Alexander Calder:The Paris Years, 1926-1933» που διοργανώθηκε το 2008-09.
Στα έργα της έκθεσης συμπεριλαμβάνονταν επίσης το «Black Window», που μεταφέρθηκε από το
Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων της Βραζιλίας του Σάο Πάολο, όπου το είχε δωρίσει ο γλύπτης, αλλά και τα εντυπωσιακά πορτρέτα από σύρμα των φίλων και συναδέλφων του, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν αυτά του Χουάν Μιρό, του Φερνάν Λεζέ, αλλά και της σταρ της εποχής Ζοζεφίνας Μπέικερ.
Ο Αλεξάντερ Κάλντερ με τις ιδιότητες του ως γλύπτης, ζωγράφος, φωτογράφος, σκηνογράφος, σχεδιαστής κοσμημάτων, γραφίστας, εικονογράφος, χαράκτης, και σκιτσογράφος υπήρξε ένα φαινόμενο δημιουργικότητας. Όπως έχει καταγραφεί εντυπωσίασε ακόμη και τον μεγάλο φυσικό Αλβέρτο Αϊνστάιν, ο οποίος στάθηκε περί τα σαρανταπέντε λεπτά μπροστά στο έργο «A Universe», στην πρώτη έκθεση του Αλεξάντερ Κάλντερ, το 1934, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, στη Νέα Υόρκη.
Το φάσμα των δημιουργιών του είναι ευρύτατο. Στις διάφορες εξελικτικές του εποχές παρουσίασε συρμάτινες σιλουέτες ανθρώπων και ζώων, σκηνές της καθημερινής ζωής, ξυλόγλυπτες γυμνές φιγούρες, μπρούντζινους ακροβάτες και χορευτές, πυραμίδες και γεωμετρικά κοσμήματα. Ήδη από το 1953 είχε στραφεί και στη ζωγραφική με γκουάς. Φιλοτέχνησε πολλές πριμιτίφ ζωγραφιές με εξπρεσιονιστικούς ήλιους, μάσκες, τραπουλόχαρτα, ουράνια και γήινα σύμβολα, κεφάλια ανθρώπων, φυτά και αστέρια. Όλα με έντονα καθαρά χρώματα, κόκκινο, μπλέ, κίτρινο, μαύρο και άσπρο. Η γοητεία όλης της δημιουργίας του προέρχεται από την πλήρη ταύτιση του με την θεματογραφία
αλλά και με τα υλικά του. Σαφώς το μέταλλο και η μηχανική επεξεργασία του ήταν μια εκφραστική ψυχοκινητική προέκταση του εαυτού του.
Έχοντας δει αρκετά από τα μεγάλων διαστάσεων έργα του στημένα σε δημόσιους χώρους, πλατείες μεγαλουπόλεων και κήπους, είτε σε περιοδικές παρουσιάσεις όπως στο προαύλιο του Κέντρου Πομπιντού στο Παρίσι, είτε στο «Φεστιβάλ των δύο κόσμων» του Σπολέτο της Ιταλίας, ομολογώ την
ακαταμάχητη έλξη που εκπέμπουν. Εμπεριέχουν την λαϊκή παράδοση των «mobiles», την μοντέρνα οπτική, το δυναμικό κίνημα της κινητικής τέχνης στο απόγειο του, την άψογη τεχνική κατασκευή, με την χαρά του παιγνιδιού σχημάτων, χρωμάτων και αέρα σε αέναη περιδίνηση.
Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης.
