Με αφορμή την 3η Δεκεμβρίου που είναι η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, σημαντικό είναι να σκεφτούμε την σημασία του αποστιγματισμού, δηλαδή της άρσης των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων ώστε να προωθηθεί απρόσκοπτα η πλήρης κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία.
Πώς όμως θα αντιμετωπίσουμε λανθασμένες αντιλήψεις αν δεν ξεκινήσουμε από την κατάλληλη ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των ίδιων μας των παιδιών και μάλιστα από μικρή ηλικία; Δεν είναι λίγες οι φορές που αποφεύγεται η προσέγγιση ευαίσθητων ζητημάτων στο νηπιαγωγείο με το πρόσχημα ότι μπορεί τα παιδιά να αναστατωθούν ψυχικά. Ωστόσο, η συναισθηματική νοημοσύνη ξεκινά από την ώρα που γεννιόμαστε και τα παιδιά είναι έτοιμα ή καλύτερα έχουν ανάγκη για συναισθηματική αγωγή από νωρίς. Ένα νήπιο είναι πολύ πιθανό να συναντήσει ανθρώπους με αναπηρία στο πάρκο, στην αγορά ή οπουδήποτε αλλού και θα του γεννηθούν απορίες. Οι εξηγήσεις όχι μόνο δεν θα το πληγώσουν, αλλά θα το προστατεύσουν από στρεβλές ερμηνείες που μπορεί να του δημιουργήσουν ανησυχία, άγχος και ένταση. Το σχολείο μπορεί και πρέπει να βοηθήσει το παιδί στην κατάκτηση της ενσυναίσθησης, δηλαδή της κατανόησης των συναισθημάτων και της κατάστασης των άλλων ανθρώπων.
Ας δούμε μερικές ενδεικτικές δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν στο νηπιαγωγείο με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με ζητήματα αναπηρίας.
Ξεκινάμε με παιχνίδια αναγνώρισης των συναισθημάτων δημιουργώντας μία γωνιά έκφρασης τους καθημερινά. Μία κούκλα που ρωτά τα παιδιά πως νιώθουν οδηγεί το παιδί να συνειδητοποιήσει αυτό που νιώθει και να μάθει να το διαχειρίζεται μέσα από την σχέση του με τους άλλους. Επιπρόσθετα, γίνεται μία συζήτηση στον κύκλο γύρω από εικόνες ανθρώπων με κινητικές δυσκολίες, προβλήματα όρασης, ακοής και γύρω από καθετί που δυσκολεύει την ζωή κάποιων ανθρώπων.
Σε μία επίσκεψη μου σε νηπιαγωγείο του νησιού, ένα παιδάκι μου έδειξε το βιβλίο που αναφέρεται στην ιστορία του τυφλοπόντικα που δεν μπορούσε να δει και να εξηγήσει πώς αισθάνεται σε σχέση με τα άλλα ζωάκια της ιστορίας. Είναι ένα βιβλίο που υπάρχει στις βιβλιοθήκες πολλών νηπιαγωγείων και αποτελεί χρήσιμο εργαλείο συναισθηματικής κατανόησης από παιδιά ηλικίας μεγαλύτερα των τριών ετών. Η «Μέα και οι 4 Σωματοφύλακες» είναι ακόμη ένα πολύ ωραίο παραμύθι για την εισαγωγή στη θεματική προβλημάτων όρασης.
Πολλά παιδιά ίσως δεν ξέρουν τον λόγο που κάποιοι άνθρωποι κρατάνε μπαστούνι ή είναι σε αμαξίδιο. Μέσα από βιωματικό παιχνίδι κατανοούν αυτές τις δυσκολίες. Φορώντας ένα μαντήλι στα μάτια, είναι σε θέση να δουν πόσο δύσκολο είναι να περπατά κάποιος με προβλήματα όρασης. Το κοινό παιχνίδι της τυφλόμυγας παίρνει έναν πολύ σημαντικό ρόλο όταν γίνεται στοχευμένα για το θέμα της αναπηρίας. Η ζωγραφική στο καβαλέτο μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη χρήση του πινέλου στο στόμα, ώστε να έχουν την ευκαιρία τα παιδιά να βιώσουν τη ζωή ενός ζωγράφου που του λείπουν τα άνω άκρα.
Εφόσον κατανοείται το θέμα βιωματικά από όλα τα παιδιά, η νηπιαγωγός μπορεί να προχωρήσει στο κομμάτι της αλληλεπίδρασης, δηλαδή στο τι μπορούν να κάνουν τα άτομα που αντιμετωπίζουν μία αναπηρία και πώς όλοι εμείς μπορούμε να τα βοηθήσουμε. Για παράδειγμα, ενα εικονολεξιλόγιο στη νοηματική γλώσσα μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί στην τάξη και σε δραστηριότητες. Επίσης, μπορούμε να εκτυπώσουμε τα ονόματα των παιδιών σε γραφή Braille και τα παιδιά να κολλήσουν κόκκους ρυζιού πάνω στις γραμμές. Με τη χρήση βίντεο, τα παιδιά βλέπουν άτομα με κινητικά προβλήματα να παίζουν μπάσκετ και άτομα με προβλήματα ακοής να μιλάνε στη νοηματική. Προτείνεται μία ισπανική βραβευμένη ταινία μικρού μήκους, οι Χορδές (Cuerdas) που παρουσιάζει μια φιλία λίγο διαφορετική από τις συνηθισμένες. Ο Νικόλας πάσχει από εγκεφαλική παράλυση και στο σχολείο τα παιδιά δεν παίζουν μαζί του. Όλα εκτός από την Μαρία, η οποία δεν πτοείται και παίζει μαζί του, του διαβάζει, και βρίσκει τρόπους να έχουν κοινές δραστηριότητες. Τα δυο παιδιά αναπτύσσουν ένα ιδιαίτερο δέσιμο, το οποίο θα επηρεάσει θετικά τον τρόπο που η Μαρία βλέπει τη ζωή.
Τέλος, αφού έχει προηγηθεί η συναισθηματική αγωγή και μία εισαγωγή στα είδη των ειδικών αναγκών που έχουν κάποιοι άνθρωποι, μπορεί να οργανωθεί μία επίσκεψη σε ένα ειδικό νηπιαγωγείο. Οι κοινές δραστηριότητες για όλα τα παιδιά είναι το καλύτερο βιωματικό μάθημα και για τις δύο ομάδες παιδιών. Τα παιδιά που έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θα τονώσουν την αυτοπεποίθησή τους συμμετέχοντας σε κοινές δραστηριότητες λαμβάνοντας την αποδοχή και την αγάπη που τους αξίζει, και τα άλλα παιδιά θα κατανοήσουν ότι η αλληλεπίδρασή μας με τους ανθρώπους είναι πηγή χαράς, και μάλιστα ακόμα παραπάνω όταν καταφέρνουμε να ξεπερνάμε τα εμπόδια.
Ζούμε σε έναν αιώνα που η κοινωνία οφείλει όχι να αποδεχτεί (καθώς υποτίθεται αυτό έχει γίνει εδώ και χρόνια), αλλά να εντάξει ενεργητικά στο κοινωνικό σύνολο τα άτομα με αναπηρία. Είναι δεδομένο ότι οι άνθρωποι με αναπηρία είναι γύρω μας και ζουν ανάμεσά μας, δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια αλλά να σεβόμαστε και να μάθουμε να τους βλέπουμε ίσους. Υπάρχει η ανάγκη εκπαίδευσης των παιδιών, ώστε στο μέλλον να συμβάλλουν στην απορρόφηση των ατόμων με αναπηρία στον εργασιακό στίβο και στο σύνολο της κοινωνικής ζωής. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, έχουμε χρέος να ενημερώσουμε τα παιδιά μας, ώστε να γίνουν άτομα με ευαισθησίες και όχι ευαίσθητα άτομα. Το «κρίμα» είναι μία λέξη που δείχνει συμπόνια και οίκτο και δεν μας οδηγεί παρά στην παθητικότητα. Είναι πολύ χρησιμότερο να ερχόμαστε σε επικοινωνία, να μοιραζόμαστε πράγματα και να λέμε «μπράβο» για να αναγνωρίζουμε τις δυνατότητες αυτών των ανθρώπων.
Ευαγγελία Μπουφίδη
Νηπιαγωγός Ειδικής Αγωγής
του Κέντρου Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.) Κεφαλληνίας
