Πολλές φορές τα ζευγάρια θεωρώντας πως ένα διαζύγιο επιβαρύνει ψυχολογικά τα παιδιά τους, παραμένουν σε γάμους που περιέχουν εντάσεις, επιθετικές συμπεριφορές και έλλειψη σεβασμού, δίνοντας έτσι στα παιδιά μια στρεβλή εικόνα της έννοιας της συντροφικότητας και της οικογένειας. Άλλωστε, το διαζύγιο δεν είναι μία λύση για τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει ένας γάμος. Δεν είναι μια ελεύθερη επιλογή για την βελτίωση της προσωπικής μας ζωής. Ένα διαζύγιο είναι μια περίπλοκη υπόθεση, ιδίως όταν εμπλέκονται παιδιά. Σίγουρα, ένα διαζύγιο κλονίζει τον ψυχικό κόσμο ενός παιδιού. Αν θα μετατραπεί το συγκεκριμένο γεγονός σε τραυματική εμπειρία για το παιδί, εξαρτάται από τον χειρισμό των ίδιων των γονιών ο οποίος ποικίλει ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και την προσωπικότητα του.
Οι αντιδράσεις των παιδιών στο θέμα του χωρισμού των γονιών τους επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες όπως: η ψυχοσυναισθηματική ωριμότητα του παιδιού, η ποιότητα της σχέσης που είχε το παιδί με τους γονείς του πριν το διαζύγιο, η ποιότητα των σχέσεων του παιδιού με παππούδες, φίλους, δασκάλους και άλλα σημαντικά πρόσωπα με τα οποία έρχεται σε επαφή. Άλλοι παράγοντες είναι η δυνατότητα ή όχι ψυχολογικής στήριξης του παιδιού από κάποιον ειδικό ιδιαίτερα στην εφηβική ηλικία, η ένταση και η διάρκεια των γονικών συγκρούσεων και η ικανότητα των γονιών να ανταποκριθούν στις ανάγκες του παιδιού στη φάση του διαζυγίου. Πιο αναλυτικά, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν ως μοναδική τους βάση την οικογένεια τους, που για αυτά αποτελεί το «κέντρο του κόσμου», με αποτέλεσμα όταν διαταράσσεται αυτή η πηγή ασφάλειας τους, να δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις αιτίες του χωρισμού και να ενοχοποιούν τον εαυτό τους για αυτό το γεγονός. Επίσης, βιώνουν το διαζύγιο ως απόρριψη και πολλές φορές, αντιδρούν με επιθετικότητα, παλινδρομούν σε προηγούμενες συμπεριφορές, παρουσιάζουν αυξημένη προσκόλληση στον έναν γονέα, φοβούμενα και δεύτερη «εγκατάλειψη». Επιπρόσθετα, μπορεί να παρουσιάζουν διαταραχές στον ύπνο (λιγότερες ή περισσότερες ώρες, ανήσυχος ύπνος, εφιάλτες) αλλά και στο φαγητό τους (απώλεια όρεξης ή αύξηση της). Για τα παιδιά που βρίσκονται στην σχολική ηλικία , παρά το γεγονός ότι γνωρίζουν τι σημαίνει διαζύγιο από το κοινωνικό τους περιβάλλον, δεν μπορούν να αποδεχτούν το γεγονός ότι οι γονείς τους θα πάψουν να είναι μαζί και η οικογένεια τους θα αλλάξει μορφή. Έτσι μπορεί να παρουσιάζουν αδυναμία συγκέντρωσης, κάτι που επηρεάζει την σχολική τους απόδοση, να κλείνονται στον εαυτό τους και να εκδηλώνουν ξεσπάσματα θυμού και έντασης. Για έναν έφηβο τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Έχει αντιληφθεί το πρόβλημα που υπάρχει στη σχέση των γονιών του και πιθανόν να θεωρεί το διαζύγιο μια φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, όσο και αν αυτό τον στεναχωρεί. Κάποια παιδιά αποστασιοποιούνται και κάποια άλλα παίρνουν το μέρος του ενός γονιού.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς, προκειμένου να βοηθηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν και να ξεπεράσουν τη δύσκολη περίοδο, αυτή του χωρισμού των γονιών τους, έτσι ώστε ο ψυχικός «τραυματισμός» των παιδιών να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος. Σε πρώτη φάση, καλό θα ήταν η απόφαση του διαζυγίου να ανακοινώνεται στα παιδιά , όταν οι γονείς το έχουν αποφασίσει σίγουρα και αμετάκλητα, το έχουν σκεφτεί καλά και έχουν σχέδιο δράσης για τα πρακτικά, αλλά πριν αποχωρήσει ένας από τους δύο. Η ανακοίνωση του χωρισμού να γίνεται και από τους δύο γονείς στα παιδιά και όταν αυτά είναι όλα μαζί. Να τα διαβεβαιώνουν συνεχώς πως είναι μια κοινή απόφαση (ακόμα και εάν δεν είναι), πως δεν ευθύνονται αυτά για τον χωρισμό και πως οι ίδιοι θα συνεχίσουν να τα αγαπούν και δεν θα τα εγκαταλείψουν. Να «απολογηθούν» γι’ αυτήν την απόφαση (π.χ. «Ξέρουμε ότι σας πονάει πολύ, ότι σας απογοητεύει, ότι σας προκαλεί και θυμό και έχετε απόλυτο δίκιο να νιώθετε έτσι»),με αυτό τον τρόπο δίνεται έκφραση στα συναισθήματα τους και τους δίνεται το δικαίωμα να εκφραστούν και εκείνα. Σε αυτή τη φάση θα πρέπει να υπάρχει κατανόηση στην οποιαδήποτε δύσκολη ή άσχημη συμπεριφορά του παιδιού. Να καθησυχάσουν τα παιδιά σε σχέση με την ευθύνη της απόφασης αυτής («Να είσαστε σίγουροι ότι δεν φέρετε καμιά απολύτως ευθύνη για αυτή μας την απόφαση»). Στη συνέχεια θα πρέπει να εξηγήσουν πρακτικά τι θα γίνει, ποιος θα φύγει, πότε, πού θα μένει και πότε θα τον δουν την επόμενη φορά. Πότε θα τον βλέπουν γενικά, τι ρόλο θα έχει στην ζωή τους. Καλό θα είναι από τη στιγμή που γίνεται η ανακοίνωση να αποχωρεί σχετικά σύντομα ο γονέας από το σπίτι, προκειμένου να μην μεταφραστεί λανθασμένα η παραμονή του από τα παιδιά, να μην καθυστερεί και να μη διαιωνίζεται αυτό το οδυνηρό στάδιο. Να πραγματοποιούνται συχνές συναντήσεις των παιδιών με το γονέα που λείπει από το σπίτι. Να φροντίζουν και οι δύο γονείς για τις ανάγκες των παιδιών και να μην κατηγορείται ποτέ ο άλλος γονέας στο παιδί. Επίσης , καλό θα ήταν να ενημερωθούν οι διδάσκοντες εκπαιδευτικοί του παιδιού για το διαζύγιο. Τέλος, οι γονείς να είναι ανοιχτοί σε ερωτήσεις, τις οποίες να απαντούν απλά, με ειλικρίνεια αλλά χωρίς αχρείαστες λεπτομέρειες όσον αφορά τα διάφορα «γιατί» και σίγουρα χωρίς επικριτικά σχόλια. Επίσης , να είναι συναισθηματικά γενναιόδωροι και να είναι προετοιμασμένοι ν’ ακούσουν οτιδήποτε, όλα τα συναισθήματα που θέλουν τα παιδιά να εκφράσουν εκείνη τη στιγμή, ή σε οποιαδήποτε άλλη. Σε περίπτωση που οι γονείς θεωρούν ότι δεν μπορούν από μόνοι τους να διαχειριστούν το θέμα των παιδιών ως προς τον χωρισμό τους, να απευθύνονται σε ειδικούς για τη σωστότερη προσέγγιση και αντιμετώπιση του θέματος. Βοηθάει πολύ η ύπαρξη και άλλων ενηλίκων στην ζωή των παιδιών με τους οποίους θα μπορούσαν να μιλήσουν π.χ. συγγενείς, παππούδες, νονούς, οικογενειακό φίλο που εμπιστεύονται, δάσκαλο κ.ά. Είναι σημαντικό οι γονείς να «δημιουργήσουν» ένα διαζύγιο όπου η προτεραιότητα να είναι η ψυχική ισορροπία των παιδιών τους. Καλό λοιπόν είναι αυτό να ισχύει και για τα ευρύτερα οικογενειακά και τα κοινωνικά πλαίσια, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω, τα οποία πολλές φορές θεωρούν καθήκον τους να εκφράζουν τη στήριξη τους στο δικό τους άνθρωπο, κατηγορώντας τον πρώην ενώπιον των παιδιών.
Επίσης, θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα παιδιά είναι πολύ ανθεκτικά γενικά, αλλά το διαζύγιο είναι συνήθως μια τραυματική εμπειρία για όλους τους εμπλεκομένους. Χρειάζεται υπομονή από όλα τα μέρη, αφήνοντας τον χρόνο να απαλύνει και να γιατρέψει τις «πληγές». Το πιο σημαντικό, που πρέπει να μην ξεχνάμε σε όλη αυτή την διαδικασία, είναι η συνεχομένη συνεργασία των γονιών. Να δημιουργηθεί, έστω και σταδιακά, μια φιλική και πολιτισμένη σχέση, που να επιτρέπει το συντονισμό πάνω σε όλα τα θέματα που αφορούν τα παιδιά. Με λίγα λόγια, το διαζύγιο ιδανικά πρέπει να είναι πάντα παιδοκεντρικό.
Εν κατακλείδι, θα πρέπει να ξέρουμε πως ένα «σωστά» διαχειρισμένο διαζύγιο έχει και θετικές επιπτώσεις. Οι γονείς τείνουν να έχουν πιο ποιοτική και στενή επαφή με τα παιδιά μετά το χωρισμό παρά πριν από αυτόν (αφιερώνουν περισσότερο χρόνο, ικανοποιούν πιο άμεσα και ουσιαστικά τις ανάγκες των παιδιών κ.α.). Το σημαντικότερο όμως «αγαθό» που μπορεί να κομίσει ένα διαζύγιο είναι ότι τα παιδιά απαλλάσσονται από το αρνητικό κλίμα των συνεχών συγκρούσεων μέσα στην οικογένεια. Το αίσθημα αυτό της ηρεμίας και της αισιοδοξίας που μεταφέρεται άμεσα και στον ψυχισμό του παιδιού, ενισχύει την ασφαλή και ισορροπημένη ανάπτυξή του.
Γεωργία Βρεττού
Κοινωνική Λειτουργός- Msc Ψυχική Υγεία
Κ.Ε.Σ.Υ. Κεφαλληνίας
