«Το διάβασμα είναι όπως η τροφή και το νερό. Το πνεύμα που δεν διαβάζει χάνει βάρος, όπως ένα σώμα που δεν τρώει.»
Βίκτωρ Ουγκώ
Το βιβλίο αποτελεί αδιαμφισβήτητη πηγή πνευματικού πλούτου οξύνοντας τη φαντασία, την αντίληψη, την κριτική σκέψη και τη μνήμη του ανθρώπου. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ανησυχητικό φαινόμενο αποτελεί η υποβάθμιση του βιβλίου και ο παραγκωνισμός του – ως είδος ψυχαγωγίας- ιδιαίτερα από τις νέες γενιές. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει τόσο από την άγνοια των νέων για τη λογοτεχνική παραγωγή της χώρας μας όσο και του λειτουργικού αναλφαβητισμού που παρατηρείται ακόμα και σε αποφοίτους Λυκείων.
Αρχικά, είναι σημαντικό να γίνουν αντιληπτές οι αιτίες της ραγδαίας υποχώρησης του γραπτού λόγου. Η είσοδος της ανθρωπότητας στην εποχή της εικόνας έχει ως συνέπεια την απώθηση των νέων από την ανάγνωση. Απόρροια αυτού είναι οι νέοι ολοένα και περισσότερο να διαθέτουν τον ελεύθερο χρόνο τους στη τηλεόραση, στο διαδίκτυο ή στα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Επίσης, ένας από τους βασικότερους λόγους για την αποστροφή των νέων προς τα βιβλία αποτελεί ο τρόπος συγγραφής των σχολικών εγχειριδίων που χαρακτηρίζεται από την πλειονότητα των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας ως κακογραμμένος. Επιπροσθέτως, η διατήρηση της απαρχαιωμένης αντίληψης και απαίτησης του σχολείου για στείρα αποστήθιση οδηγεί τους νέους και τα παιδιά στην απαξίωση τόσο της σχολικής διαδικασίας όσο και της αξίας του βιβλίου όχι μόνο ως πηγή μάθησης αλλά και ως τρόπου ψυχαγωγίας. Τέλος, καθοριστικής σημασίας για την απομάκρυνση των παιδιών από την ανάγνωση βιβλίων αποτελεί η έλλειψη γενικότερης παιδείας των γονέων και η ελλιπής παρότρυνσή τους προς τα παιδιά να εντάξουν το βιβλίο ως μέσο ψυχαγωγίας και καλλιέργειας της κριτικής σκέψης στη ζωή τους. Είναι φυσικό επακόλουθο, όταν οι ίδιοι οι γονείς αποστρέφονται την ανάγνωση βιβλίων, ότι και τα παιδιά θα αποκτήσουν την ίδια συνήθεια! Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με το γρήγορο ρυθμό και εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας έχουν οδηγήσει τους νέους στην επιλογή να περνούν πολλές ώρες του ελεύθερου χρόνου τους ‘’χαζεύοντας’’ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία δεν απαιτούν την καταπόνηση του πνεύματος καθώς αποτελούν εύπεπτη τροφή. Έτσι λοιπόν, για την αναστροφή της προβληματικής αυτής κατάστασης είναι σημαντικό η οικογένεια και οι εκπαιδευτικοί να κατανοήσουν την αξία της κοινής ανάγνωσης των βιβλίων.
Όπως τονίζεται από την επιστημονική κοινότητα, η αξία της κοινής ανάγνωσης των βιβλίων είναι σημαντική ήδη από την προσχολική ηλικία για το χτίσιμο της γνώσης που χρειάζεται ένα παιδί για την κατάκτηση της ανάγνωσης. Στόχος ενός καλού και ενημερωμένου νηπιαγωγού θα πρέπει να είναι η αλληλεπίδραση με τα παιδιά κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, και όχι απλώς η μονότονη ανάγνωση χωρίς ενδιαφέρον και δίχως ουσιαστική κατανόηση της ιστορίας. Σκοπός πρέπει να είναι η ανάπτυξη του ενδιαφέροντος των παιδιών για την ανάγνωση και η ξεκάθαρη επαφή τους με το κείμενο, τις εικόνες και την ιστορία. Με αυτό τον τρόπο να παιδιά μπορούν να αναπτύξουν τις ικανότητες γραμματισμού, να κατανοήσουν την ιστορία που ακούν και εν τέλει να αποκτήσουν νέο λεξιλόγιο και να διευρύνουν τις γνώσεις τους. Άλλωστε, όποιος διαβάζει αυξάνει το λεξιλόγιό του και γράφει καλύτερα! Ένα ακόμα από τα σημαντικότερα οφέλη της ανάγνωσης βιβλίων -κυρίως λογοτεχνικών- είναι ότι τα μικρά παιδιά και οι νέοι μαθαίνουν όχι μόνο να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται τα συναισθήματά τους, αλλά και να τα ξεκλειδώνουν.
Η ανάγνωση ενός καλού βιβλίου ψυχαγωγεί τον άνθρωπο, του κρατά συντροφιά τόσο σε ευχάριστες όσο και σε δυσάρεστες στιγμές της ζωής του και μέσα από τις ιστορίες που κάθε φορά εκτυλίσσονται, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να μεταφέρεται σε άλλες χώρες και εποχές. Ακόμη, η ανάγνωση ενός βιβλίου λειτουργεί αγχολυτικά καθώς απεγκλωβίζει τον άνθρωπο από την ρουτίνα και τα προβλήματα της καθημερινότητας. Γενικά, το διάβασμα αυξάνει την ενσυναίσθηση του αναγνώστη και αυτό τον οδηγεί στην εκτίμηση κάποιων γεγονότων της ζωής του με τελείως διαφορετικό τρόπο απ’ αυτόν που πίστευε. Επιπλέον, μέσω της ανάγνωσης το άτομο καλλιεργεί τις ψυχικές του δυνάμεις και αξίες όπως είναι ο αλτρουισμός και ο αλληλοσεβασμός. Ακόμη, η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι μια διαδικασία που ενεργοποιεί τον εγκέφαλο καθώς ο αναγνώστης γίνεται μέτοχος των ιστοριών που διαβάζει και πρέπει να συγκρατεί μια σειρά από πληροφορίες. Με αυτό τον τρόπο ενδυναμώνεται όχι μόνο η μνημονική ικανότητα του ατόμου αλλά και η κριτική ικανότητά του. Η κριτική σκέψη και η οξύτητα του νου ενεργοποιείται και καλλιεργείται μέσω της ανάγνωσης και βοηθάει τον άνθρωπο να αποκτήσει μια δομημένη και συγκροτημένη σκέψη βασιζόμενη στην παράθεση επιχειρημάτων και όχι της γενικότερης αερολογίας που αποτελεί τη μάστιγα της σημερινής μιντιακής κοινωνίας. Άλλωστε όπως πολύ εύστοχα είχε αναφέρει ο Πλάτωνας «Οι άνθρωποι που διαβάζουν είναι περισσότερο πολιτισμένοι και έχουν μεγάλη κοινωνική αποδοχή. Όταν δεν έχεις γνώση δε δικαιούσαι να έχεις γνώμη». Τέλος, το βιβλίο συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και κατά συνέπεια στην επίτευξη ενός υψηλού πολιτιστικού επιπέδου της κοινωνίας.
Συμπερασματικά, αν και τα τελευταία χρόνια το βιβλίο τόσο ως πηγή μάθησης όσο και ως τρόπος ψυχαγωγίας υποβαθμίζεται ολοένα και περισσότερο δεν παύει να έχει μια ανεκτίμητη προσφορά σε όλες τις πτυχές της καθημερινής πραγματικότητας. Για αυτό το λόγο είναι επιτακτική ανάγκη η αναστροφή του γενικότερου κλίματος και η υιοθέτηση του βιβλίου ως τρόπου ζωής, με σκοπό αφενός την καλλιέργεια της πνευματικής ανάπτυξης και αφετέρου της δημιουργίας ενεργοποιημένων και συνειδητοποιημένων πολιτών.
Τολίκας Θωμάς
Φιλόλογος ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ Κεφαλληνίας
Αργοστόλι, Μάϊος 2022
