Του Γεράσιμου Σωτ. Γαλανού
(Αναδημοσιεύεται λόγω της Συνθήκης των Πρεσπών)
Ένας λησμονημένος Κεφαλονίτης μουσικοδιδάσκαλος και συνθέτης
που πρόσφερε πολλά στη μουσική εκπαίδευση της Μακεδονίας μας.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1876 και πέθανε στην Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 1940[1]. Ήταν ο 17ος γιος του Κεφαλονίτη αρχιμουσικού των Ανακτόρων, επί Γεωργίου του Α΄, Αθανασίου Σπάθη.
Τη μουσική του μύηση όφειλε στο οικογενειακό του περιβάλλον και στον αδελφό του Σπυρίδωνα. Ολοκλήρωσε τις μουσικές του σπουδές στο Παρίσι κοντά σε μεγάλους δασκάλους της εποχής. Για λόγους εθνικούς στάλθηκε στη Βόρειο Ελλάδα, όπου μαζί με τοπικούς παράγοντες ίδρυσε διαφόρους Μουσικογυμναστικούς Συλλόγους για την τόνωση της εθνικής ιδέας.
Το 1903 δημιούργησε στην Ξάνθη τον πρώτο μουσικόν πυρήνα εις την τουρκοκρατούμενην Θράκην, δια συστάσεως Φιλαρμονικής εκ 48 εκτελεστών, μανδολινάτας και χορωδίας, εις τον «Μουσικόν και Γυμναστικόν Σύλλογον Ξάνθης ο ‘Ορφεύς’[2].
Το 1909 διώχθηκε από τους Τούρκους[3] για την εθνική του δράση και κατέφυγε στο Μοναστήρι. Εκεί δίδαξε μουσική στο Γυμνάσιο της πόλης και συγκρότησε αξιόλογη Φιλαρμονική του Συλλόγου «Λύρα», καθώς και χορωδία και μαντολινάτα. Το 1911 έγραφε και μελοποίησε το τραγούδι «Ο Εθνοφύλαξ» για να τονώσει το πατριωτικό αίσθημα των Ελληνοπαίδων της Μακεδονίας.
«Εις της λόγχης μου κρέμετ’ επάνω
της Πατρίδας η μόνη ελπίς,
κ’ εις το πρόσταγμα πρώτος προφτάνω
κι έχω σύνθημα πίστις κ πατρίς.
Η Πατρίς έχει τείχη εδραία (δις)
των Ελλήνων τα στήθη τ’ ακμαία. (δις)
Εάν ήμων μικροί εθνοφύλαξ
φέρων τ’ όπλον στην ράχιν κι εμπρός
πλην δικαίως θα είμαι ο φύλαξ
των τροπαίων της και των νικών.
Πλαταιάς θε να ίδωμεν πάλιν (δις)
και γιγάντων θα ψέλλωμεν πάλην. (δις)
Όταν το Μοναστήρι κατελήφθη από τους Σέρβους κατέφυγε στην Έδεσσα, όπου παρέμεινε εργασθείς έως το 1914.. Έπειτα πήγε για τη Θεσσαλονίκη. Λόγω της μεγάλης πυρκαγιάς που το 1918 κατέστρεψε την πόλη κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη όπου έως το 1920 δίδαξε μουσική στα κοινοτικά σχολεία της Πόλης. Ακολούθησε η πορεία του στην Κίο το 1920 όπου συγκρότησε Φιλαρμονική. Κατά την Μικρασιατική εκστρατεία (1921-1922) συνέβαλε με τη μουσική του στην ψυχαγωγία των στρατιωτών, καθώς και των κατοίκων των γύρω περιοχών. Μετά την καταστροφή πήγε στη Δράμα και ανέλαβε τη φιλαρμονική Χωριστής (Τσαταλτζάς). Παρέμεινε έως το 1924 και μετά πήγε στην Ελευθερούπολη. Διορίστηκε ως αρχιμουσικός του Ορφανοτροφείου Ελευθερουπόλεως (Πράβι) και συγκρότησε Δημοτική Φιλαρμονική. Το 1927 μετατέθηκε ως καθηγητής μουσικής στο Γυμνάσιο Ξάνθης συνεχίζοντας πάλι το έργο του στον «Ορφέα» σε όλα τα μουσικά του σχήματα. Το 1930 μετατέθηκε στο Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης έως το θάνατό του το 1940.
Ακούραστος μουσουργός και καθηγητής συνέθεσε όλα τα είδη μουσικής, όπως εκκλησιαστική χορωδιακή μουσική, κοντσερτίνα για πνευστά και για έγχορδα, έργα για χορωδία και μαντολινάτα, ποικίλη μουσική για φιλαρμονικές (εμβατήρια, θούρια, βαλς), διασκευές δημοτικών τραγουδιών και πολλά τραγούδια για επιθεωρήσεις.
Ήταν ο πρώτος δάσκαλος της μουσικής στη Βόρεια Ελλάδα κι έδωσε με την παιδαγωγική πληρότητα και την καλλιτεχνική του λύση τα φώτα της μουσικής τέχνης σε πολλούς μαθητές του οι οποίοι συνέχισαν το έργο του επάξια στον καλλιτεχνικό στίβο.
Συνέθεσε τον εκκλησιαστικό «Ύμνο προς την Αυτού Σεβασμιότητα τον Άγιον Πολύκαρπον Ξάνθης», για τετράφωνη μικτή χορωδία. Ψάλθηκε αρχικά από τους τροφίμους του «Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων Ξάνθης» κατά την εορτή της Α.Σ. την 23 Φεβρουαρίου 1929. Επίσης συνέθεσε τα: α) «Χαίρε Μαρία» για τετράφωνη μικτή χορωδία, σε στίχους της Χρυσάνθης Ζιτσαίας, και β) «Σε την φαεινήν λαμπάδα» για τετράφωνη ανδρική χορωδία.
Σημαντικό έργο του Κωνσταντίνου Σπάθη είναι οι 70 περίπου εκκλησιαστικές συνθέσεις[4] για ανδρική χορωδία. Αξιόλογα είναι και τα τραγούδια του: α) «Στο ταξίδι της» και β) «Έλα» που συνέθεσε στο Μοναστήρι, γ) «Τα θαλασσοπούλια», δ) «Πρώτος παλμός» διωδία για τενόρο και βαρύτονο για πιάνο[5] (1923) και αρκετά άλλα[6]. Συνέθεσε τη συλλογή σχολικών τραγουδιών με το τίτλο «Τα καναρίνια». Αποτελείται από 25 μονόφωνα , δίφωνα και τετράφωνα τραγούδια. Η δεύτερη συλλογή που άρχισε να συνθέτει έμεινε ατελείωτη, λόγω του θανάτου του.
*Για περισσότερες πληροφορίες και για μουσικά τεμάχια του συνθέτη, Κωνσταντίνου Σπάθη βλ. «Λόγια Κεφαλληνιακή Μούσα» έργα Κεφαλλήνων συνθετών 19ου και 20ου αιώνα, δίτομο έργο των Γεράσιμος Γαλανός και Λαμπρογιάννης Πεφάνης, Έκδοση από το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ιονίων , 2015 και 2016 αντίστοιχα.
* Επίσης για τη δράση του Κωνσταντίνου Σπάθη Βλ. Θ. Ταμβάκου- Γ. Κωστάντζου- Θ. Τρικούπη: ΜΟΥΣΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ 2013. Το επιστημονικό πόνημα, εκδόθηκε από τον τομέα Πολιτισμού της Περιφερειακής Ενότητας Έβρου που υπάγεται στη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Θράκης.
[1] Στοιχεία για τον Κωνσταντίνο Σπάθη δόθηκαν το 1990 στον γράφοντα από τον υιό του μουσικοσυνθέτη Μενέλαο Σπάθη, επίσης διάσημο μουσικοσυνθέτη της Μακεδονίας.
Βιογραφικά στοιχεία προέρχονται και από τον 10ον τόμο της Εγκυκλοπαίδειας του Κοντέου, βλ. Λήμμα «Σπάθης» σ.σ. 135-137, Εκδοτικός Οργανισμός Θεοδώρου Κοντέου, Θεσσαλονίκη 1970. Επίσης από τη βιογραφία του στο έργο του Σπύρου Μοτσενίγου Βλ. Νεοελληνική Μουσική, σ.σ. 289-290, Αθήνα 1958. Ο Κωνσταντίνος Σπάθης είναι ο πατέρας των Μενελάου και Αλέκου Σπάθη (1915-1970) εκλεκτών συνθετών και μαέστρων της ελαφράς μουσικής, καθώς και των μουσικών Αντωνίου και Θάλειας.
[2] Βλ Μοτσενίγος, ό.π., σσ. 289-290.
[3] Η μουσική Σχολή του «Ορφέως» είχε σταματήσει στην περίοδο 1906-1908, λόγω απαγόρευσης από τους Τούρκους.
[4] Μέσα σε αυτές και το «Πολυχρόνιον» για τετράφωνη χορωδία το οποίο ψάλθηκε στις 23-4-1909, την ημέρα της ονομαστικής εορτής του Γεωργίου Α΄ από τα μέλη της χορωδίας του Μουσικού Συλλόγου.
[5] Πρωτοπαρουσιάστηκε στην Ξάνθη στις 24-11-1923, σε συναυλία του «Ορφεύς».
[6] Τα μουσικά χειρόγραφα των έργων του Κωνσταντίνου Σπάθη βρίσκονται στο Αρχείο Γερασίμου Σωτ. Γαλανού.
