Λίγοι είναι οι πολιτικοί που έχουν διχάσει με τα πεπραγμένα τους τόσο τον ελληνικό λαό και αν μιλάμε για αυτούς του 20ου αιώνα θα μπορούσε κανείς περισσότερο να επικεντρωθεί σε τρία πρόσωπα: στον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Ιωάννη Μεταξά. Οι δύο πρώτοι ήρθαν στην εξουσία με την ψήφο του ελληνικού λαού και κάλλιστα μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι οι όποιες αρνητικές φωνές ακούγονται για το έργο τους μπορεί να προέρχονται από πολιτικούς τους αντιπάλους. Ο τρίτος ως δικτάτορας καθώς κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα και την στήριξη του Παλατιού, την 4η Αυγούστου του 1936 θα έπρεπε να είναι από τα πλέον αρνητικά πρόσωπα της ιστορίας του περασμένου αιώνα όμως καταφέρνει ακόμη και σήμερα να έχει αρκετές συμπάθειες, ακόμη και στον χώρο της Αριστεράς, που τόσο κυνήγησε.
Πως φτάσαμε στην 4η Αυγούστου 1936
Πως ένας αντιστράτηγος εν αποστρατεία, κατάφερε να μπει στον πολιτικό χώρο θα ήταν καλύτερα το πρώτο ερώτημα; Γιατί ο Μεταξάς, μετά από μία λαμπρή ομολογουμένως στρατιωτική καριέρα, ασχολήθηκε ουσιαστικά με την πολιτική 10 χρόνια πριν γίνει πρωθυπουργός (και στην συνέχεια δικτάτορας) όταν το 1926 δημιούργησε το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων, ένα κόμμα που ο ίδιος κατάργησε με την δικτατορία της 4ης Αυγούστου.
Το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων που κατέβηκε για πρώτη φορά στις εκλογές του 1926 θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί, με βάση τα σημερινά δεδομένα, ένα λαϊκό και συνάμα λαϊκιστικό κόμμα καθώς σύμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου του του αρχηγού η δημιουργία του είχε να κάνει με την ανάγκη να προστατευθώσι τα συμφέροντα και να προαχθή η ευημερία των από πολλού εγκαταλειφθεισών εις την τύχη των λαϊκών τάξεων
Στις εκλογές του 1926 το κόμμα του Ιωάννη Μεταξά κατάφερε να συγκεντρώσει ένα σημαντικό ποσοστό (15,78%) καταλαμβάνοντας 54 από τις 279 έδρες που είχε τότε η Βουλή. Στην συνέχεια η πορεία του ήταν έντονα καθοδική με αποτέλεσμα το 1932 να φθάσει στο 1,59% και στις επίμαχες εκλογές της 26ης Ιανουαρίου του 1936 να ανακάμψει λίγο φθάνοντας το 3,9% έχοντας παρουσία με 7 βουλευτές στην Βουλή των 300 πλέον. Αν και η δύναμη του κόμματος ήταν μικρή στο πρόσωπο του ο βασιλιάς βρήκε τον νέο πρωθυπουργό για μία μεταβατική περίοδο μετά από τον θάνατο του υπηρεσιακού πρωθυπουργού Κων. Δεμερτζή. Η κυβέρνηση Μεταξά πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στις 27 Απριλίου με 241 ψήφους υπερ, 16 κατά και 4 αποχές. Τρεις ημέρες αργότερα η βουλή διέκοψε πρόωρα τις εργασίες της έως τις 30 Σεπτεμβρίου, εξουσιοδοτώντας την κυβέρνηση Μεταξά να διοικήσει την χώρα με νομοθετικά διατάγματα.
Η Βουλή δεν άνοιξε ποτέ καθώς ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε στις 10 το βράδυ της 4ης Αυγούστου δικτατορία. Συγκεκριμένα την ώρα εκείνη επισκέφθηκε τον Βασιλιά Γεώργιο στον οποίο και ανακοίνωσε ότι προχωρά στην αναστολή ορισμένων διατάξεων του Συντάγματος και στην διάλυση της Βουλής με αφορμή την γενική απεργία που είχε κηρύξει η ΓΣΕΕ για την 5η Αυγούστου. Όπως θα έγραφε ο ίδιος στο ημερολόγιο του
Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό. Κράτος με βάση αγροτική και εργατική, και κατά συνέπεια αντιπλουραλιστικό. Δεν είχε βέβαια κόμμα ιδιαίτερο να κυβερνά. Αλλά κόμμα ήτανε όλος ο Λαός, εκτός από τους αδιόρθωτους κουμμουνστάς και τους αντιδραστικούς παλαιοκομματικούς
Αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο και φασιστικού χαιρετισμοί
Το κράτος της 4ης Αυγούστου στηρίχθηκε κυρίως στην διάδοση της ιδέας του “Γ’ Ελληνικού Πολιτισμού”. Αρχή ήταν ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είναι οι συνεχιστές του Αρχαίου και του Βυζαντινού πολιτισμού τονίζοντας την φυλετική ενότητα του έθνους και την διατήρηση των παραδόσεων. Δεν τονίσθηκε και δεν υιοθετήθηκαν οι φυλετικές και ρατσιστικές διακρίσεις του ναζισμού και χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δυνατότητα Εβραίων να συμμετάσχουν στην νεολαία του κόμματος, την ΕΟΝ.
Παρόλο που στις εκδηλώσεις της τελευταίας (σ.σ από όπου και η κεντρική φωτογραφία) εμφανίζονται τα μέλη της να χαιρετούν τον Μεταξά φασιστικά, η δικτατορία δεν ταυτίζεται με την εξουσία της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας που είχαν υιοθετήσει τον χαιρετισμό καθώς ο λόγος του Μεταξά στρέφονταν γύρω από το “Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια” που έγινε το βασικό σύνθημα της επόμενης και τελευταίας δικτατορίας που γνώρισε η Ελλάδα. Επίσης ο λόγος του ήταν αντι-ιμπεριαλιστικός σε αντίθεση με τα καθεστώτα της Γερμανίας και της Ιταλίας που έκαναν λόγο για μία νέα παγκόσμια τάξη που έρχεται.
Αντικομουνισμός και πιστοποιητικό πολιτικών φρονημάτων
Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου ήταν ο σφοδρός αντικομμουνισμός καθώς στο πρόσωπο των “κόκκινων” το καθεστώς έβλεπε μία μόνιμη απειλή αποσταθεροποίησης της χώρας. Για την επίτευξη του στόχου, που δεν ήταν άλλος από τον εκμηδενισμό των δυνάμεων του ΚΚΕ χρησιμοποιήθηκαν όλα τα μέσα. Από βασανιστήρια (αρκετά από τα οποία πρωτόγνωρα όπως το ρετσινόλαδο και ο πάγος) μέχρι δολοφονίες οι οποίες εμφανίζονταν ως αυτοκτονίες και εξορία στα ξερονήσια.
Το καθεστώς έφθασε κοντά στην επίτευξη του στόχου “χτυπώντας τον εκ των έσω” καθώς στα τέλη του 1939 δημιούργησε Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ, ουσιαστικά ένα πλαστό ΚΚΕ που “βραχυκύκλωσε” τους οπαδούς του κόμματος σε τέτοιο σημείο που και ο Νίκος Ζαχαριάδης βρέθηκε να είναι για ένα διάστημα υπέρ της προσωρινής αυτής πλαστής διοίκησης. Δημιουργήθηκε μάλιστα και πλαστός Ριζοσπάστης ο οποίος μετά την κήρυξη του πολέμου στους Ιταλούς είχε φθάσει στο σημείο να υμνεί τον Μεταξά.
Πέρα όμως από τους κομμουνιστές διώξεις υπήρξαν και προς όλους τους πολιτικούς αντιπάλους του καθεστώτος. Στις ημέρες που ακολούθησαν την 4η Αυγούστου, συνδικαλιστές, εκπαιδευτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι διώχθηκαν από τις θέσεις τους ενώ για την πρόσληψη στο δημόσιο και για την είσοδο στις στρατιωτικές σχολές καθιερώθηκε το “πιστοποιητικό πολιτικών φρονημάτων”.
Κοινωνικό κράτος και καθιέρωση της δημοτική
Ένα από τα πρώτα δείγματα γραφής του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου ήταν και η καθιέρωση φιλεργατικών μέτρων. Ανάμεσα σε αυτά ήταν η απαγόρευση της παιδικής εργασίας, η καθιέρωση της Κυριακής ως ημέρα αργίας, η θέσπιση του ωραρίου εργασίας, η 15ήμερη υποχρεωτική ετήσια άδεια, η υγιεινή διαβίωση στον χώρο εργασίας και η προστασία των εργατών από τα ατυχήματα είναι μερικά από τα θεμέλια του κοινωνικού κράτους που μπήκαν την εποχή εκείνη.
Καθοριστική κίνηση ήταν η λειτουργία του θεσμού του ΙΚΑ που έγινε από τον ίδιο τον Μεταξά την 1η Μαρτίου του 1937, ενός θεσμού που ήδη είχε προαναγγελθεί ήδη από το 1922 αλλά καμία κυβέρνηση δεν είχε το θάρρος να τον θέσει σε εφαρμογή.
Απο τις καινοτομίες που έφερε η κυβέρνηση Μεταξά στον χώρο της παιδείας είναι η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και η εισαγωγή της στην εκπαίδευση. Το 1939 ανατέθηκε στον Μανόλη Τριανταφυλλίδη η έκδοση γραμματικής για την δημοτική γλώσσα, η γνωστή “Νεοελληνική Γραμματική” την οποία διδάχθηκαν στο σχολείο και αρκετές μεταγενέστερες γενιές.
