Στον καταραμένο τόπο δεν ποτίζουν λεμονιές, γκρεμίζουν τις στέρνες, γκρεμίζουν τις πεζούλες και τις ξερολιθιές, μπαζώνουν τα ρέματα… πουλιέται η γη σε οικόπεδα, πουλιούνται τα ποτιστικά χωραφάκια , τα μποστάνια…
Νίκος Ξυδάκης, ΕφΣυν, 6-7/8/24

Εδώ και μερικά χρόνια παρατηρείται έντονος προβληματισμός για την υπερβολική οριστικοποίηση πόλεων και περιφερειών ο οποίος εσχάτως μετατρέπεται σε μαχητικό ακτιβισμό. Πολλά έχουν γραφεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για τις συνέπειες του υπερτουρισμού. Ενδεικτικοί τίτλοι και φράσεις άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά: «η τουριστική λαίλαπα», «η μάστιγα του τουρισμού», «Stay Away», «πως η ευλογία γίνεται κατάρα», «οι νέοι κατακτητές», «εκθρέψαμε ένα τέρας», «τα νησιά λένε το νερό νεράκι λόγω υπερτουρισμού», «περιμένοντας να σκάσει η φούσκα του υπερτουρισμού» κλπ. κλπ.

Είναι αλήθεια ότι στο εξωτερικό ο προβληματισμός για τις συνέπειες της «τουριστικής επανάστασης» είχε αρχίσει εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες (δες εικόνα) αλλά τότε, στην χώρα μας ήταν ανύπαρκτη κάθε τέτοια προβληματική. Αντίθετα, ο τουρισμός έμοιαζε πανάκεια για όλα τα οικονομικά θέματα.
Σήμερα, οι εκδηλώσεις κατά του υπερτουρισμού από τους ντόπιους που υποφέρουν, είναι πλέον συχνό φαινόμενο, τόσο στη Μεσόγειο όσο και στη Ευρώπη: στη Βενετία που δοκιμάζεται χρόνια τώρα, στη Βαρκελώνη που οι κάτοικοι επιτίθενται σε τουρίστες με τα νεροπίστολα, στο Άμστερνταμ που διώχνουν κρουαζιερόπλοια, στη Μαγιόρκα που οι φορείς προτείνουν πάγωμα νέων τουριστικών καταλυμάτων και καμία νέα δαπάνη δημοσίου χρήματος για την επέκταση των υποδομών. Αλλά και στην Ελλάδα υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις με το περυσινό κίνημα της πετσέτας κ.α. Στην Κεφαλονιά όμως φαίνεται ότι δεν έχουμε πάρει είδηση, η μάλλον προσποιούμαστε ότι δεν συμβαίνει τίποτα και υποδεχόμαστε τις πτήσεις τσάρτερ με αψίδες νερού !

Φθάσαμε σήμερα στο σημείο να ακούμε γνωστό δημοσιογράφο, να προτρέπει τους ντόπιους να κάθονται σπίτι τους τις ώρες που κυκλοφορούν οι τουρίστες ! Και μια υφυπουργός να συμβουλεύει τους Έλληνες να μην κάνουν διακοπές στα νησιά (τους) αλλά στην ηπειρωτική ενδοχώρα για να αφήσουν τόπο τους τουρίστες!. Συμπεριφορά ιθαγενών προς αποικιοκράτες…
Και αυτό, τη στιγμή που η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια στο staycation και από την άλλη πλευρά γεμίζει το καλοκαίρι με ομπρελοξαπλώστρες και μπιτσόμπαρα. Είναι μια χώρα που συνυπάρχουν τo life style, ο καταναλωτισμός, η αυθαιρεσία και η πολεοδομία της αρπαχτής. Μια χώρα νεόπλουτων αλλά και νεόπτωχων.

Σύμφωνα με μελέτες ο υπερτουρισμός έχει δημιουργήσει πολλές στρεβλώσεις σε όλα τα επίπεδα και έχει σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο στο περιβάλλον αλλά και στην οικονομία. Το ένα τρίτο του εισοδήματος στην Ελλάδα προέρχεται από τον τουρισμό. Στην Κεφαλονιά το 70% ! Η εξάρτηση είναι σχεδόν απόλυτη! Μονοκαλλιέργεια! Είναι χαρακτηριστικό ότι στην χώρα μας το ποσοστό του ανθρώπινου δυναμικού που εργάζεται στον τουρισμό σε σχέση με το σύνολο των εργαζομένων είναι τριπλάσιο από το αντίστοιχο ποσοστό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υπερδιπλάσιο από εκείνο των τουριστικών χωρών της Μεσογείου όπως η Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Κροατία. (Η Καθημερινή 28-7-24). Επιπλέον, η παραγωγικότητα του τουρισμού είναι υποδιπλάσια της μέσης παραγωγικότητας της ελληνικής οικονομίας ενώ η αντίστοιχη της μεταποίησης είναι 30% παραπάνω!

Αυτό σημαίνει ότι ειδικά για την Ελλάδα ο υπερτουρισμός είναι πιο επώδυνος αφού η χώρα μας έχει σαθρή παραγωγική βάση. Παράγει ελάχιστα και εισάγει τα πάντα. Είναι προτελευταία στην λίστα των 27 χωρών της ΕΕ ως προς την παραγωγικότητα, με τελευταία τη Βουλγαρία. Και διαρκώς πέφτει τα τελευταία χρόνια. Είναι εντελώς παράλογο μια χώρα όπως η Ελλάδα, να επενδύει σε μια δραστηριότητα χαμηλής προστιθέμενης αξίας, με πολύ χαμηλή παραγωγικότητα και επιπλέον άκρως επισφαλή, λόγω απρόβλεπτων γεωπολιτικών και γεωοικονομικών εξελίξεων.

Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, με τζίρο περίπου 1.5 δισεκατομμύρια ευρώ, αποτελεί από τουριστική και αναπτυξιακή άποψη μια μεγάλη οικονομική «τρύπα». Τα ξενοδοχεία αγοράζουν τρόφιμα που παράγονται σε περιοχές εκτός περιφέρειας. Ο υπερτουρισμός έχει κάνει αισθητή την παρουσία του αλλά οι περιφερειακοί ιθύνοντες ασχολούνται με αναθέσεις για την προβολή των Ιονίων Νήσων με σκοπό την προσέλκυση και άλλων τουριστών !… Δυστυχώς οι κάθε είδους παράγοντες του τουρισμού, κεντρικοί και τοπικοί, μετράνε κυρίως αφίξεις. Στο μεταξύ η μέση δαπάνη ανά ταξίδι σε επίπεδο χώρας βρίσκεται σε συνεχή πτωτική πορεία τείνοντας προς στα 500 ευρώ (από τα 680 το 2021). Στα νησιά μας είναι κάτω από 500!

Στην Κεφαλονιά, πολλοί διατείνονται (για ευνόητους λόγους) ότι δεν υπάρχει υπερτουρισμός. Όμως οι δείκτες δείχνουν το αντίθετο. Με 400 περίπου χιλιάδες τουρίστες που έρχονται κάθε καλοκαίρι στο νησί, ο αριθμός των τουριστών ανά κάτοικο είναι μεγαλύτερος από τον μέσο όρο της χώρας. Το ίδιο και με την έκταση. Αυτά, χωρίς να αναφερθούμε στη φέρουσα ικανότητα των ακτών… Αλλά, αν και με αυτά τα στοιχεία δεχθούμε ότι δεν έχουμε υπερτουρισμό, οδεύουμε σίγουρα προς τα εκεί ολοταχώς! Φυσικά τα νούμερα είναι δυσμενέστερα στην Κέρκυρα στην Ζάκυνθο ή και σε άλλα νησιά, αλλά το ζήτημα είναι να μη φθάσουμε ως εκεί. Προτού, δηλαδή, η Κεφαλονιά μετατραπεί σε ένα τουριστικό Λούνα Πάρκ…

Σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα η εξέλιξη ενός τουριστικού προορισμού διακρίνεται σε 4 στάδια ή φάσεις: α) ανακάλυψη του προορισμού β) Άνοδος – ακμή του μαζικού τουρισμού, γ) κορύφωση- κορεσμός δ) παρακμή -εγκατάλειψη. Η Κεφαλονιά βρίσκεται στο 2ο με 3ο στάδιο. Εφόσον μάλιστα συνεχιστεί η αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη που γίνεται σήμερα οι εξελίξεις θα επιταχυνθούν.
Πολλοί πιστεύουν ότι τα προβλήματα του υπερτουρισμού θα λυθούν με την βελτίωση και ανάπτυξη των πάσης φύσεως υποδομών και αναδομών. Ωστόσο δεν χρειάζονται νέες υποδομές που κοστίζουν πολύ και οι οποίες εκτός του ότι προκαλούν εντονότερη τουριστικοποίηση θα καταλήξουν σύντομα «Λευκοί ελέφαντες». Επομένως χρειάζονται όροι και όρια γιατί χωρίς αυτά, ο τουρισμός και οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, είναι ύβρις (με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης) απέναντι στη φύση και την κοινωνία.

Για το περιβάλλον είναι περισσότερο γνωστές οι συνέπειες. Πέρα από την υποβάθμιση της φύσης, του τοπίου, της υπαίθρου καθώς και την μείωση της γεωργικής γης, προκύπτει τώρα και το κρίσιμο θέμα με το νερό σε νησιωτικές περιοχές μεταξύ των οποίων και η Κεφαλονιά. Το οποίο, ενώ ήταν αναμενόμενο στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, ουδεμία σοβαρή πρόβλεψη έχει γίνει, παρά τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων και των σχετικών περιβαλλοντικών φορέων. Με τον υπεροτουρισμο το πρόβλημα επιδεινώνεται δραματικά.

Η κοινωνία και η οικονομία χρειάζεται απεξάρτηση από τον τουρισμό. Είναι υπαρξιακό ζήτημα για τη χώρα. Ο τουρισμός χρειάζεται μείωση και ποιοτική βελτίωση και όχι ποσοτική αύξηση. Και κυρίως πρέπει να ιδωθεί σε συσχέτιση με τις άλλες δραστηριότητες. Υγιής τουρισμός είναι εκείνος που συνδυάζεται και συνδέεται οργανικά με την τοπική γεωργική παραγωγή και τη μεταποίηση και είναι μέσα στο πλαίσιο της φέρουσας ικανότητας του νησιού. Το τονίζουμε συχνά αλλά δεν φαίνεται να πραγματοποιείται για τους γνωστούς λόγους.

Τελικά, τι τουρισμό θέλουμε;;

Τώρα που η τουριστική σεζόν οδεύει προς το τέλος της, είναι καιρός να συνέλθουμε από την τουριστική φρενίτιδα και το κυνήγι του εύκολου χρήματος και να στοχαστούμε πάνω στο θέμα του τουριστικής δραστηριότητας πριν η περιβαλλοντική αλλά και η οικονομική καταστροφή καταστούν μη αναστρέψιμες. Δυστυχώς, έχουμε παγιδευτεί σε ένα φαύλο κύκλο που δεν μπορεί εύκολα να σπάσει. Εθισμός και εξάρτηση υπαγορεύουν τη συνέχιση της ίδιας κατάστασης, γιατί τυχόν υποχώρηση του υπερτουρισμού θα σημάνει μείωση εσόδων, την οποία δεν τολμάμε καν να σκεφτούμε, διότι θα καταρρεύσει το χάρτινο οικοδόμημα της οικονομίας που δημιουργήσαμε. Εκεί μας οδήγησε το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο όλοι κατακρίνουν αλλά κανείς δε θέλει να αλλάξει .

Υπάρχει και η άποψη ότι το φαινόμενο του υπερτουρισμού και του τουρισμού γενικά, θα υποχωρήσει μόνον όταν καταστρέψει τους πόρους από τους όποιους τρέφεται, αν, στο μεταξύ, δεν προλάβει να το κάνει η κλιματική αλλαγή, η οικονομική κρίση ή άλλη οδυνηρή εξέλιξη.

Αναφορά στο ΕΧΠ τουρισμού

Με την ευκαιρία ας κάνουμε μια μικρή αναφορά στο υπό φαλκιδευμένη διαβούλευση Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο (ΕΧΠ) τουρισμού για το οποίο, ας σημειωθεί, δεν γίνεται ούτε ο συνήθης διαδικτυακός διάλογος από το ΥΠΕΝ σε εθνικό επίπεδο. Το ΕΧΠ είναι το τρίτο κατά σειρά που έρχεται στη δημοσιότητα με σκοπό τη θεσμοθέτηση. Τα δυο προηγούμενα κατέπεσαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Το τρίτο μάλιστα είναι και το χειρότερο, σε σημείο που το πρώτο να φαντάζει σήμερα πολύ καλύτερο ! Με λίγα λόγια το νέο ΕΧΠ, χωρίς καμία δικαιολογία και κανένα επιχείρημα τουριστικοποιεί ολόκληρη τη χώρα, καθιστώντας τον τουρισμό κυρίαρχη δραστηριότητα στην Ελλάδα. Πάσχει από ένα σωρό αντιφάσεις όπως για παράδειγμα στη σχέση μεταξύ κατοικίας και τουρισμού: Από τη μια επιδιώκει τον περιορισμό των κλινών των μη κύριων καταλυμάτων (ενοικιαζόμενα δωμάτια, τουριστικές κατοικίες κλπ.) που αδειοδοτούνται με όρους κατοικίας, και από την άλλη επιτρέπει τουριστικά καταλύματα 150 κλινών στις περιοχές αμιγούς κατοικίας!! Αλλά το χειρότερο όλων είναι ότι ευνοεί και πριμοδοτεί προκλητικά την συγκέντρωση ιδιοκτησιών και τουριστικών εγκαταστάσεων σε λίγα ισχυρά συμφέροντα. Επιβεβαιώνει για μια ακόμα φορά τη ακραία νεοφιλελεύθερη φιλοσοφία και πολιτική των κυβερνώντων.

Στο μεταξύ, η ειρωνεία του πράγματος είναι, ότι αυτό, το βλαβερό για το περιβάλλον και τη χώρα, σχέδιο, οι τοπικοί παράγοντες το βρίσκουν αρκετά περιοριστικό και εμπόδιο στην τουριστική ανάπτυξη (όπως αυτοί την εννοούν) του νησιών μας …

Η τουριστική «εισβολή» Πηγή : ΟΗΕ (PNUD) “Le developpement mondial’’ (1989)