Του Γεράσιμου Γαλανού
Ο Ιερός Ναός της Αγίας Σοφίας στα Μαντζαβινάτα ήταν και είναι συναδερφικός διαφόρων οικογενειών του χωριού. Έχει εντοπιστεί η χρονολογία, 1693, σε νοταριακή πράξη που αφορά στο ναό και η οποία συντάχθηκε από τον νοτάριο Μηνιάτη Κωνσταντίνο. Ο ναός καταστράφηκε κατά καιρούς από σεισμούς, ιδίως από το σεισμό του ’53 και ανοικοδομήθηκε στην ίδια θέση με αντισεισμική κατασκευή.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εικόνες που κοσμούν το σημερινό τέμπλο, καθώς και άλλες φορητές εικόνες που φυλάσσονται στο ιερό, και που φαίνεται πως ήταν τοποθετημένες στο παλαιότερο εικονοστάσι.
Σε αυτό το άρθρο θα παρουσιάσω περιγραφικά την εφέστια εικόνα του ναού της Αγίας Σοφίας, που βρίσκεται στο σημερινό τέμπλο. Για λόγους χωρητικότητας δεν θα αναφερθώ στο συναξάρι της Αγίας Σοφίας και των τριών θυγατέρων της σε σχέση με τα εικονιζόμενα μαρτύριά τους, λόγω που αυτός αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο, στο 1ο μέρος.
Πρόκειται για μια θαυμάσια και μοναδική εικόνα, μεγάλων διαστάσεων, ανυπόγραφη, η οποία εικονίζει την Αγία Σοφία, σε ολόσωμη ορθή στάση με το σταυρό στο αριστερό χέρι και δεξιά και αριστερά της υπάρχουν από τρεις μικρογραφίες με το μαρτύριο των τριών θυγατέρων της και το δικό της. Μαρτύρησαν επί Ανδριανού (117-138). Αυτή η διαφορετική εικονογραφία της Αγίας Σοφίας και των τριών θυγατέρων της από τη συνηθισμένη, που κυριαρχεί σχεδόν πανελληνίως, αλλά διαφορετική ακόμη και από τη δυτική καθολική αγιογραφική τεχνοτροπία, είναι ο λόγος, που καθιστά τη συγκεκριμένη εικόνα μοναδική και αξιόλογη.
Επίσης, η πλαστική κίνηση και η υπέροχη λεπτομέρεια των μορφών και των σκηνών του μαρτυρίου κάθε κόρης της Αγίας, η πιστότητα που εμπνέεται από αυτό που εικονίζεται σε κάθε μικρογραφία, δείχνουν, πως, το έργο ανήκει σε αξιόλογο αγιογράφο του 18ου αιώνα.
Σχολιάζοντας αναλυτικά την κάθε μικρογραφία από αριστερά της μορφής της Αγίας Σοφίας, εικονίζεται στο πάνω μέρος: «Η απότμησις της κεφαλής της Αγίας Ελπίδος». Από κάτω ακριβώς, σε κάθετη στοίχιση είναι η μικρογραφία που εικονίζει το θέμα: «Η απότμησις της κεφαλής της Αγίας Πίστεως» και η επόμενη από κάτω είναι η μικρογραφία που εικονίζει το θέμα: «Η απότμησις της κεφαλής της Αγίας Αγάπης».
Δεξιά από τη μορφή της Αγίας Σοφίας υπάρχουν σε κάθετη στοίχιση άλλες τρεις μικρογραφίες στις ίδιες διαστάσεις με αυτές που βρίσκονται αριστερά της και εικονίζουν σκηνές μαρτυρίου. Συγκεκριμένα : Στην πρώτη πάνω δεξιά από το σώμα της Αγίας εικονίζεται : «Η μαστίγωση της Αγίας Ελπίδος με βούνευρα», ακολουθεί στην κάθετη στοίχιση η εικονογραφία με θέμα, «Η απότμησις των μαστών της Αγίας Πίστεως» και η τρίτη μικρογραφία εικονίζει το θέμα, «Η κοίμηση της Αγίας Σοφίας, ενώ προσεύχεται έμπροσθεν του κιβωρίου που περιέχει τα ιερά λείψανα των θυγατέρων της». Σύμφωνα με το συναξάρι της Αγίας, αφού τελείωσε το μαρτύριο των τριών θυγατέρων της, τις ενταφίασε και τρεις μέρες αργότερα η μητέρα τους Σοφία, ήρθε στο μνήμα τους. Έκλεισε τα μάτια της και παρέδωσε την ψυχή της στα χέρια του Θεού με τα παρακάτω λόγια. «Αγαπημένα μου παιδιά, δεχτείτε τη μητέρα σας εκεί , όπου σείς αναπαύεστε»
Κρίνοντας τις λεπτομέρειες του έργου, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα, ότι ο αγιογράφος δεν ήταν μόνο αξιόλογος και βαθύς γνώστης της τέχνης του, αλλά και άνθρωπος που γνώριζε καλά την κάθε εκκλησιαστική θεματική που αγιογραφούσε. Ο αγιογράφος ήταν γνώστης του συναξαρίου των τριών κοριτσιών και της μητέρας τους και κατόρθωσε πιστά να τα εικονίσει μέσα στην εποχής του Ανδριανού, χωρίς να ξεφεύγει με φόντο άκαιρο από το θέμα που αγιογραφεί. Δηλαδή, εικονίζει τα μαρτύρια με τρόπο «ρεαλιστικό» και σύμφωνο με την εποχή που διαδραματίστηκαν.
Τέλος, η περίφημη αυτή εικόνα του ομώνυμου ναού της Αγίας Σοφίας Μαντζαβινάτων, γίνεται βουκέντρα στη σκέψη μας, για προβληματισμό και για την ευθύνη που έχουμε όλοι μας, ώστε να αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως, με σεβασμό στην παράδοση, η μεγάλη κληρονομιά του τόπου μας.
(Μέρος από παλιά δημοσίευση στην εφημερίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Κατωγής «Κουνόπετρα»)
