Της αγιογράφου, κριτικού βιβλίου- τέχνης Μαριλένας Φωκά

Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι μια σημαντική Θεομητορική εορτή στον εορτολογικό κύκλο της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας.  Έχει θεσπιστεί να τιμάται στις 15 Αυγούστου και θεωρείται ως το Πάσχα του καλοκαιριού.  Πληροφορίες για την Κοίμηση της Θεοτόκου αντλούμε από την Υμνογραφία της Εκκλησίας. Μετά την Κοίμηση εορτάζουμε την Απόδοση της εορτής της Κοίμησης και Μετάστασης της Θεοτόκου  στις 23 Αυγούστου. Κατά το τυπικό της εκκλησίας κάθε εορτή έχει τρία στάδια : τα πρoεόρτια, την εορτή και την απόδοση. Οι τρεις  αυτές εκδηλώσεις  σεβασμού λατρείας και απόδοσης τιμής στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου έχει επικρατήσει να ονομάζονται από τον λαό «τα εννιάμερα της Θεοτόκου». Ως εκκλησιαστικός όρος «απόδοση» είναι η μετά οκτώ ημερών επανάληψη της εορτής, γεγονός που τονίζει την παράταση της διάρκειάς της. Η χριστιανική αυτή εορτή δεν είναι ένα  τυχαίο εορταστικό γεγονός, ένα πυροτέχνημα αλλά ένα γεγονός με ουσιαστικό περιεχόμενο, αφορμή για δοξολογία και παιδαγωγία εις Χριστόν. Η Θεοτόκος κοιμήθηκε και μετέστη στους ουρανούς  μη γευόμενη την αλλοίωση του θανάτου  ως φέρουσα μέσα της  την ίδια τη ζωή, Τον Κύριο και πλέον πρεσβεύει για όλον τον κόσμο.

«Νενίκηνται της φύσεως οι όροι εν σοι, Παρθένε άχραντε…

                   Η μετά τόκον Παρθένος και μετά θάνατον ζώσα».

Όπως ο ήλιος ο ολόλαμπρος και πάμφωτος δύει για λίγο για ν’ ανατείλει και πάλι και να σκορπίσει το φως, έτσι και η Θεοτόκος, η πηγή του αληθινού φωτός, για μικρό χρονικό διάστημα καλύπτεται από τον θάνατο, για να ακτινοβολήσει και πάλι το φως της προστασίας και της διαρκούς μεσιτείας προς τον Υιό της και Θεό της[1].

Πολιτισμικά, η οκταήμερος διάρκεια των εορταστικών εκδηλώσεων συναντάται πρώτα στην Ιουδαϊκή παράδοση με την ρητή διάταξη του Νόμου όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη και υιοθετείται  από την Χριστιανική παράδοση με σκοπό να καταδείξει την διαχρονική συσχέτιση των γεγονότων και την ενότητα  της  Εκκλησίας.

Σχετικά με την ιστορία της  εορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου σύμφωνα με λειτουργιολόγους  θεσπίστηκε να εορτάζεται στην τοποθεσία Κάθισμα. πρώτα στις 13 Αυγούστου σε ναό που ανοικοδομήθηκε επί  Αγίου Ιουβενάλιου Ιεροσολύμων (417-458) του  πρώτου επισκόπου που έφερε τον τίτλο του Πατριάρχη. Κατά την παράδοση, στο Κάθισμα που βρίσκεται στο δρόμο από την Ιερουσαλήμ προς τη Βηθλεέμ, η κυοφορούσα Θεοτόκος έκανε μια στάση ν΄ αναπαυθεί. Επί αυτοκράτορα Μαρκιανού (396-457) ο οποίος αγωνιζόταν για την πολιτική και θρησκευτική σταθερότητα στην αυτοκρατορία του, θέλοντας ν΄ αντιμετωπίσει την αίρεση των Μονοφυσιτών έκτισε  ναό προς τιμήν της Θεοτόκου στα μέσα του 5ου αιώνα στη Γεσθημανή στον τόπο της ταφής Της. Τρία χρόνια μετά  τον θάνατο του αυτοκράτορα Μαρκιανού, το 460 μ. Χ. η εορτή της Κοίμησης εορτάζεται στις 15 Αυγούστου στον συγκεκριμένο ναό.

«Προς επίρρωσιν αυτής της πληροφορίας είναι και εκείνη από το Γεωργιανό κανονάριο, ενός  κειμένου που αποτυπώνει την ιεροσολυμιτική λατρεία ανάμεσα στα 450-750μ.Χ., το οποίο μας πληροφορεί ότι στις 15 Αυγούστου τιμάται η μνήμη της Θεοτόκου στη Γεθσημανή στο ναό του αυτοκράτορα Μαρκιανού.»[2]  Κατά την  Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο διατυπώθηκε το Μαριολογικό δόγμα που κινήθηκε προς την κατεύθυνση της καθιέρωσης της εορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου  η οποία τελικά καθορίστηκε να εορτάζεται την συγκεκριμένη ημερομηνία σύμφωνα με διάταγμα του αυτοκράτορα Μαυρικίου στα τέλη του 6ου αιώνα. Ουσιαστικά, αυτή η ημερομηνία συμφωνούσε με την  ιεροσολυμιτική παράδοση.

Η ημερομηνία αυτή όμως δεν  δεν επιβλήθηκε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο καθώς η  Συριακή Εκκλησία τοποθέτησε στις 26 Δεκεμβρίου την εορτή της Κοιμήσεως την ίδια μέρα της Γεννήσεως του Κυρίου με διαφορά μία ημέρα για να μην συμπίπτει η εορτή της Γέννησης του Σωτήρος με αυτήν.

Στην Ρώμη ο Πάπας Θεόδωρος  Α’ (647-649) ήταν ο πρώτος ο οποίος επιχείρησε να εισαγάγει ανεπιτυχώς την εορτή στη Ρώμη  που τελικά επικράτησε από τον  Σύριο πάπα Σέργιο  Α’ (687-701) . Ο Πάπας Αδριανός ήταν αυτός που εγκαινίασε την εορτή στο ναό της Αγίας Μαρίας της Μείζονος στη Ρώμη.

Στην περιοχή της Αιγύπτου  η εορτή εμφανίστηκε τον 5ο αιώνα εξ επιδράσεως των Ιεροσολύμων που τιμώταν την  21η του αιγυπτιακού μηνός Τομπί δηλαδή την 16η Ιανουαρίου του Ιουλιανού ημερολογίου ενώ την 15η Αυγούστου εορταζόταν η Μετάσταση της Θεοτόκου. Η Αρμενική Αποστολική Εκκλησία γιόρταζε την Κοίμηση την Κυριακή που είναι πιο κοντά ημερολογιακά στην 15η του Αυγούστου θεωρώντας την έτσι ως μια Κινητή Εορτή.

Κατά τον  7ο αιώνα καθιερώθηκε η νηστεία που συνοδεύει αυτήν την μεγάλη εορτή. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους, εκείνη πριν την γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και εκείνη πριν της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Τον 10ο αιώνα, συνενώθηκαν σε μια νηστεία που περιλαμβάνει 14 ημέρες και ξεκινά την 1η Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης νηστείας, δεν καταλύεται  το λάδι εκτός του Σαββάτου και της Κυριακής, ενώ στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα καταλύεται το ψάρι. Κατά τη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου καταλύονται τα πάντα, εκτός κι αν η γιορτή πέσει σε ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή, οπότε καταλύεται μόνο το ψάρι.

(Πηγή : ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ, Pemptousia.gr, ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ,

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: Κοίμηση της Θεοτόκου – 1657 μ.Χ. – Ιερά Mονή Kουτλουμουσίου )

[1]Αρχ.Συμεών Βενετσιάνου

[2]Βικιπαιδεία