Γράφει ο Γεράσιμος Γαλανός
Η μικρή αναφορά στο ναό αφιερώνεται στην κα Φρειδερίκη Ζεππάτου, από το Βαρύ της Ερύσσου, που πάντα απλόχερα κι αγόγγυστα προσφέρει τη βοήθειά της για τη μελέτη και καταγραφή της περιοχής της.
Στο χωριό Βαρύ της Ερύσσου στέκει από παλιά ο περίφημος για το τέμπλο του ναός του Αγίου Στεφάνου, που υπήρξε πρωτομάρτυρας του Χριστιανισμού.
Σύμφωνα με το συναξάρι του, στις Πράξεις των Αποστόλων(κεφ.6-8) αναφέρεται πως κατηγορήθηκε από τους Ιουδαίους ότι βλαστημούσε τον Μωυσή και τον Θεό. Κατά την απολογία του σε συνέδριο υποστήριξε πως ο Ιησούς Χριστός ήταν ο Μεσσίας, με αποτέλεσμα να εξοργίσει τους Ιουδαίους, οι οποίοι τον έβγαλαν έξω από την πόλη και τον λιθοβόλησαν έως θανάτου.
Η Ορθόδοξη εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 27 Δεκεμβρίου, ενώ η Ρωμαιοκαθολική, η Αγγλικανική, η Λουθηρανική στις 26 του ιδίου μήνα. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η εορτή του είναι αργία.
Για την ιστορία του ναού θα μπορούσαν να γραφούν αρκετά, αλλά αυτό που αξίζει περισσότερο είναι το μαρμάρινο τέμπλο του, το οποίο είναι έργο τέχνης, σμιλευμένο από τον σπουδαίο Κεφαλονίτη γλύπτη Γεώργιο Μπονάνο.
Ακολουθεί κείμενο από τη διδακτορική διατριβή της καθηγήτριας πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κας Θεοδώρας (Δώρας) Μαρκάτου, που σχολιάζει αναλυτικά το έργο αυτό του Γεωργίου Μπονάνου, δίνοντας την αξία που του πρέπει ως έργο τέχνης. Εδώ, μεταφέρεται από το κείμενο της διατριβής της, μόνο η περιγραφή του τέμπλου.
( Βλ. Ο Γλύπτης Γεώργιος Μπονάναος 1863-1940, η ζωή και το έργο του τόμος Α΄, Διδακτορική Διατριβή τηςΘεοδώρας Φ. Μαρκάτου, Θεσσαλονίκη 1992, σ.σ. 314-315)
« Κεφαλληνία, Βαρύ Ερίσσου, Ι.Ν. Αγίου Στεφάνου.
Μάρμαρο, γκρίζο στη βάση και την κατώτερη ζώνη, πράσινο στους κορμούς των κιόνων, λευκό το υπόλοιπο.
Ύψος περ. 5 μέτρα
πλάτος 7,225 μέτρα
Περιγραφή: Πάνω σε βάση με δυο αναβαθμούς στηρίζεται το τέμπλο. Αυτό χωρίζεται σε τρεις οριζόντιες ζώνες και έχει τονισμένα καθέτως τα τμήματα που αντιστοιχούν στις τρεις θύρες.
α) Η κατώτερη ζώνη σχηματίζει ακόσμητες ποδέες με πεσσίσκους. Πάνω σ’ αυτούς στηρίζονται οι κίονες της υπερκείμενης ζώνης.
β) Η μεσαία ζώνη σχηματίζει τα τοξωτά πλαίσια των δεσποτικών εικόνων και φέρει αρράβδωτους κίονες. Αυτοί πλαισιώνουν τις τρεις θύρες και υποβαστάζουν το επιστύλιο. Πίσω απ’ αυτούς, κορινθιακοί κιονίσκοι πλαισιώνουν τις δεσποτικές εικόνες και υποβαστάζουν τα τοξωτά πλαίσια του. Τις γωνίες πάνω από τα τόξα, καταλαμβάνει κόσμημα από κλαδιά δάφνης. Το τριταινιωτό επιστύλιο προεξέχει πάνω από τις πλάγιες θύρες. Πάνω απ’ αυτό στενή ζωφόρος φέρει κληματίδα με το χριστόγραμμα πάνω από τις πλάγιες θύρες.
γ) Η Τρίτη ζώνη σχηματίζει δυο μικρότερες. Η κατώτερη φέρει τις εικόνες του δωδεκαόρτου, τρεις πάνω από κάθε δεσποτική. Αυτές χωρίζονται μεταξύ τους με ιωνικούς κιονίσκους. Η ανώτερη ζώνη φέρει, πάνω από το δωδεκάορτο, τα κεφάλια των δώδεκα αποστόλων σε έξεργο ανάγλυφο μέσα σε στρογγυλά μετάλλια. Ακολουθούν γείσο με γεισίποδες και σίμη με ανάγλυφο κόσμημα. Πάνω από τις πλάγιες θύρες, ορθογώνια αετωματικά στοιχεία προεξέχουν, ακολουθώντας τη διαμόρφωση του επιστυλίου. Αυτά αποτελούνται από τρία τμήματα: στο ύψος του δωδεκαόρτου σχηματίζουν ενεπίγραφες πλάκες, ακολουθεί τμήμα με ανάγλυφη βλαστόσπειρα με σταυρό στη μέση, το αέτωμα φέρει ανθεμωτά ακρωτήρια στις κάτω γωνίες. Στην κορυφή, το αριστερό αέτωμα φέρει ακρωτήριο με το Άγιο Δισκοπότηρο και το δεξιό με τις δυο πλάκες των Δέκα Εντολών. Το κεντρικό τμήμα του Τέμπλου τονίζεται με τη διαμόρφωση της Ωραίας Πύλης: δυο κορινθιακοί αρράβδωτοι κίονες, στο ύψος των δυο κατώτερων ζωνών, υποβαστάζουν αέτωμα με ανθεμωτό κυμάτιο στο καταέτιον γείσον, ανάγλυφο ήλιο στο τύμπανο και ολόγλυφο περιστέρι μ’ ανοικτά φτερά στην κορυφή. Στο τμήμα που αντιστοιχεί στη μεσαία ζώνη υπάρχει ανάγλυφο στεφάνι και από πάνω ενεπίγραφη πλάκα. Πάνω από την Τρίτη ζώνη διαμορφώνεται αψιδωτή κατασκευή επικλινή επίστεψη. Από την κορυφή της μέχρι την κορυφή του τόξου σχηματίζεται κάθετο αφηνοειδές στοιχείο. Σπειροειδής κόσμημα και κυμάτιο σε δυο ζώνες κοσμούν την επίστεψη.
Υπογραφή- Επιγραφή- Χρονολόγηση- Χορηγός:
α)Στο πρώτο θωράκιο αριστερά: ΔΑΠΑΝΑΙΣ ΑΙΕΜΝΗΜΣΤΟΥ / ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΑΛΙΑΤΣΑΤΟΥ / ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΥΕΡΓΕΤΟΥ / 1915 / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΟΝΑΝΟΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝ / Ο ΓΡΑΨΑΣ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛEΣΑΣ.
β) Πάνω από την Ωραία Πύλη:1) Στην ορθογώνια πλάκα: ΑΓΑΠΑΤΕ ΑΛΛΗΛΟΥΣ.
2) Δεξιά και αριστερά του σφηνοειδούς στοιχείου: ΠΝΕΎΝΑ Ο ΘΕΟΣ.
γ)Στις πλάκες πάνω από τις πλάγιες θύρες 1) αριστερά : ΕΓΩ ΕΙΜΙ Ο ΑΡΤΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 2) δεξιά: ΑΓΑΠΑΤΕ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΥΜΩΝ.
δ) Στο άνω μέρος των πλαισίων των μεταλλίων, από αριστερά προς τα δεξιά: ΑΠ. ΦΙΛΙΠΠΟΣ. ΑΠ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ / ΑΠ. ΙΑΚΩΒΟΣ ΕΛ. – ΑΠ. ΙΟΥΔΑΣ / ΙΑΚ. / ΑΠ. ΜΑΤΘΑΙΟΣ / ΑΠ. ΘΩΜΑΣ. / ΑΠ. ΑΝΔΡΕΑΣ / ΑΠ. ΙΩΑΝΝΗΣ / ΑΠ. ΠΈΤΡΟΣ- ΑΠ.. ΠΑΥΛΟΣ / ΑΠ. ΙΑΚΩΒΟΣ Μ. / ΑΠ. ΣΙΜΩΝ ΖΗΛ.
Παρατηρήσεις: Ολόκληρο το τέμπλο συναρμολογήθηκε εκ νέου μετά τους σεισμούς του 1953. Η αψιδωτή κατασκευή επιστεφόταν από σταυρό. Αυτός καταστράφηκε από τους σεισμούς. Το σχέδιο τέμπλου που διασώθηκε φαίνεται ότι αποτελεί σπουδή γι’ αυτό το τέμπλο.»
