ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟΝ ΛΕΥΚΩΜΑ
ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΘΕΛΟΝΤΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑΝ
Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1936-1939) συνιστά ένα μοναδικό φαινόμενο, καθώς κινητοποίησε χιλιάδες ανθρώπους στον κόσμο, οι οποίοι ως εθελοντές πήγαν στις εμπόλεμες ζώνες της Ισπανίας. Πρόκειται για τις λεγόμενες Διεθνείς Ταξιαρχίες, που πολέμησαν στο πλευρό των Δημοκρατικών εναντίον των φασιστών του Φράνκο. Ανάμεσα σε αυτές αξιοπρόσεκτη υπήρξε και η ελληνική παρουσία: Έλληνες από την Ελλάδα, μετανάστες του εξωτερικού αλλά και ναυτεργάτες. Προοδευτικές ριζοσπαστικές οργανώσεις και κυρίως το εργατικό κομμουνιστικό κίνημα πρωτοστάτησε στην όλη κινητοποίηση, γιατί γνώριζε ότι η μάχη για την απόκρουση του φασισμού στην Ισπανία ήταν μάχη για την απόκρουση του φασισμού σε όλον τον κόσμο.
Παρά τις απαγορεύσεις που επέβαλλε το τότε βασιλομεταξικό καθεστώς της χώρας μας, πολλοί Έλληνες κατόρθωσαν να φτάσουν στα ισπανικά πεδία των μαχών. Παρόμοια, και οι ναυτεργάτες με τη βοήθεια της «Ναυτεργατικής Ένωσης Ελλάδας», η οποία, αν και διαλυμένη/απαγορευμένη από τον Μεταξά, είχε μεταφέρει την έδρα της από τον Πειραιά στη Μασσαλία, απ’ όπου οργάνωνε την αποστολή εθελοντών και πολεμοφοδίων στο δημοκρατικό στρατόπεδο. (Να σημειώσουμε εδώ ότι εκείνη την περίοδο διευθυντής Τύπου στην ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι ήταν ο Κεφαλονίτης Σπυρίδων Κοσμετάτος, δεξί χέρι του Μεταξά, τον οποίο ενημέρωνε για τη στρατολόγηση των Ελλήνων εθελοντών στο γαλλικό έδαφος (βλ. Αρχείο Σπ. Κοσμετάτου στα ΓΑΚ, Τμήμα Κεφαλονιάς).
Στη 15η Διεθνή Ταξιαρχία, που πήγε στην Ισπανία στα τέλη Ιανουαρίου 1937, συγκαταλεγόταν το Αμερικανικό Τάγμα «Αβραάμ Λίνκολν», όπου είχαν καταταγεί 60 περίπου Έλληνες (σε σύνολο 3.000 μαχητών), το Αγγλικό με 60, κυρίως Ελληνοκύπριους, το Γαλλοβελγικό με λίγους Έλληνες και το Βαλκανικό Τάγμα «Γ. Δημητρώφ» με 160 περίπου Έλληνες από τις βαλκανικές χώρες και τη Σοβιετική Ένωση. Αργότερα, στα μέσα του 1937, οι περισσότεροι Έλληνες μαχητές των Ταγμάτων αυτών συγκρότησαν ενιαίο ελληνικό λόχο με αρχική ονομασία «Νίκος Ζαχαριάδης» και αργότερα με νεότερη – και τελική – «Ρήγας Φεραίος», ενταγμένο στο Βαλκανικό Τάγμα, αν και οι περισσότεροι σχεδόν οι Έλληνες του Αμερικανικού Τάγματος έμειναν σε αυτό. Σε πολλές μάχες – στη Χαράμα, στο Μπρουνέτ, στο Μπελσίτ, στην Τερουέλ, στον Έβρο κ.α. – πήραν μέρος οι Έλληνες εθελοντές και είχαν τίμημα βαρύ.
Κεφαλονίτες καταγράφονται ο ναυτεργάτης Σπύρος Γεωργάτος, – στη φωτογραφία αναγράφεται «Γεωργάκος» αντί για το σωστό «Γεωργάτος» – που θα επιζήσει και αργότερα θα πεθάνει στην Αγγλία, και ο Σπύρος Αμπατιέλος από τις Κεραμιές, μετανάστης στις ΗΠΑ, όπου εργαζόταν και σπούδαζε αρχιτεκτονική, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ΗΠΑ, και ο οποίος έχασε τη ζωή του στις πρώτες μάχες πολεμώντας μέσα από τις γραμμές του Αμερικανικού Τάγματος και ο ναυτεργάτης. Αναφέρεται επίσης με κεφαλονίτικη ή ιθακησιακή καταγωγή ο ναυτεργάτης Σπύρος Τριλίβας.
Στο μεταξύ, πριν ακόμη τελειώσει ο Εμφύλιος Πόλεμος, στις ΗΠΑ το 1938 η εκεί προοδευτική ελληνική κοινότητα της Νέας Υόρκης κυκλοφόρησε «Αναμνηστικόν Λεύκωμα» (32 σελίδων, διαστάσεων 21×27,50) με τίτλο Έλληνες εθελονταί εις την Ισπανίαν. Το Λεύκωμα ήταν αφιερωμένο, όπως αναγράφεται στην πρώτη σελίδα του,
Σ’ εκείνους που στέκονται πιο ψηλά από τας μικροφιλοδοξίας της ζωής και τα προσωπικά κέρδη,
Σ’ εκείνους που η ζωή, τότε μόνον είναι πολύτιμη, όταν συνοδεύεται με την ελευθερίαν,
Σ΄ εκείνους π’ έδωσαν την ζωήν των διά να ζήσουν οι άνθρωποι πιο πλέρια και καλύτερη ζωή,
Σ΄ εκείνους που χαράζουν την λεωφόρον προς τον νέον πολιτισμόν,
Τους ηρωικούς Έλληνας αντιφασίστας εθελοντάς του Δημοκρατικού στρατού της Ισπανίας,
Ο ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ ΑΦΙΕΡΩΝΕΙ
Ποιος ήταν ο «Σπάρτακος»; Ήταν η επωνυμία του Ελληνικού Εργατικού Εκπαιδευτικού Συνδέσμου της Νέας Υόρκης, που είχε εκδώσει το Λεύκωμα. Ο Σύνδεσμος αυτός, ο μεγαλύτερος της Νέας Υόρκης, συγκέντρωνε στους κόλπους του ό,τι πιο προοδευτικό, ότι πιο ριζοσπαστικό είχαν να επιδείξουν οι Έλληνες μετανάστες εκείνης της περιόδου στις ΗΠΑ.
Το Λεύκωμα περιέχει ποιήματα Ελλήνων εθελοντών σε συμπατριώτες τους εθελοντές, ποίημα για το λόχο «Νίκος Ζαχαριάδης», φωτογραφίες ατομικές ή ομαδικές Ελλήνων από ΗΠΑ, Κύπρο και Γαλλία, αλλά και ναυτεργατών από το τμήμα της Ν. Υόρκης της Ναυτεργατικής Ένωσης Ελλάδας, καθώς και Αλβανών και άλλων Βαλκάνιων εθελοντών. Φωτογραφία, επίσης, του Ζαχαριάδη και του Ρήγα, επειδή ακριβώς από τα δύο αυτά πρόσωπα είχε πάρει το όνομά του ο Ελληνικός Λόχος. Εικονίζονται ακόμη οι μορφές των αγωνιστών του 1821 Παπαφλέσσα και πλοίαρχου Αντώνη Οικονόμου, επειδή, σύμφωνα με το κείμενο, το κύμα αλληλεγγύης προς τους Ισπανούς δημοκράτες θεωρήθηκε ανάλογο με το φιλελληνικό κύμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Στις σελίδες 30 και 31 καταχωρίζεται ο «Χαιρετισμός του Σπάρτακου προς τα εν Ισπανία μέλη του» και κείμενο της Ελληνικής Εργατικής Εκπαιδευτικής Ομοσπονδίας Αμερικής με τίτλο «Υπερασπισταί της Δημοκρατίας. Την τιμήν και τον σεβασμόν την κερδίζουν με την δράσιν των».
Διαβάζουμε, τέλος, στην πρώτη σελίδα του Λευκώματος τη χειρόγραφη αφιέρωση: Αφιέρωση στην Ελληνοαμερικανική Δράση – Ελένη Φλωράτου-Παϊδούση – 1985. Η Ελένη Φλωράτου –Παϊδούση ήταν Κεφαλονίτισσα της διασποράς, συγγραφέας, ακτιβίστρια, ιδρυτικό μέλος και κορυφαίο στέλεχος για μεγάλο διάστημα του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού της Νέας Υόρκης.
Το σπουδαίο αυτό τεκμήριο ανήκει στη Συλλογή Ρήγα Καππάτου, η οποία απόκειται στην Ιακωβάτειο Βιβλιοθήκη και αυτήν την περίοδο καταλογογραφείται.
Πέτρος Πετράτος
ΥΓ.
Ας είναι τούτο το σύντομο κείμενο μικρό αφιέρωμα στη μνήμη της Τζόγιας Καππάτου, η οποία είχε επισκεφτεί το νεκροταφείο της Μαδρίτης με τους τάφους των Ελλήνων πεσόντων και, αν και πολύ το ήθελε, τελικά δεν πρόλαβε να γράψει για τον θείο της Σπύρο Αμπατιέλο, νεκρό του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.
