«Ὅτε οἱ ἔνδοξοι Μαθηταί, ἐν τῷ νιπτῆρι τοῦ Δείπνου ἐφωτίζοντο, τότε Ἰούδας ὁ δυσσεβής, φιλαργυρίαν νοσήσας ἐσκοτίζετο»
Η Μεγάλη Πέμπτη είναι μοναδική μέσα στη Μεγάλη εβδομάδα. Καταχρηστικά μπορούμε να την κατατάξουμε ως διαβατήρια αλλά και δίχρονη, διότι δείχνει το πέρασμα στο πάθος του Χριστού. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ακολουθίες έως και τη Μεγάλη Τετάρτη λέγονται «του Νυμφίου» ενώ από την Μεγάλη Πέμπτη, λέγονται «των παθών». Η Μεγάλη Πέμπτη λοιπόν, είναι μια ημέρα με σημαντική αξία για τον Κεφαλλήνα αλλά και η μοναδική της μεγάλης εβδομάδας με τα περισσότερα έθιμα.
Σήμερα, ολοκληρώνονται οι μεγάλες προετοιμασίες για την Σταύρωση και την Ανάσταση. Από το πρωί οι εκκλησίες στολίζονται με τα πένθιμα αν δεν έχουν ήδη μπει από τη Μ. Δευτέρα και γίνονται οι σημαντικές προετοιμασίες για την Ανάσταση. Όλα γρήγορα αλλά με ευλάβεια. Από τη στιγμή που διαβάζεται το «σήμερον κρεμάται επί ξύλου», σταματά η κάθε εργασία. Ο Χριστός βρίσκεται στο σταυρό και στον Άδη.
Η ημέρα είναι χωρισμένη σε τρία μέρη:
Α) το πρωί, όπου γίνεται η λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Είναι λειτουργία μεγάλη και όχι προηγιασμένη. Καθένας πηγαίνει από ένα πρόσφορο στην εκκλησία. Το πρόσφορο αυτό ευλογείται και δίνεται πίσω μετά το πέρας της ακολουθίας. Το ύψωμα από αυτό το πρόσφορο, μένει στο εικονοστάσι και φυλάσσεται όλο το χρόνο.. Η εκκλησία είναι στολισμένη όλη τη Μ. εβδομάδα ή από το μεσημέρι της Μ. Πέμπτης, με πένθιμα χρώματα . Παλαιότερα μόνο με σκούρα χρώματα μωβ. Πλέον έχει καθιερωθεί και το μαύρο. Οι πολυέλαιοι έχουν μαύρα τούλι, όλες οι λαμπάδες φέρουν πένθιμες κορδέλες. Στο μέσον της εκκλησίας, τοποθετούνταν μία ή περισσότερες μεγάλες «γοργοθόπετρες» όπου πάνω τους στερεώνονταν ο Σταυρός του Κυρίου. Οι εικόνες του τέμπλου καλύπτονται με μεγάλα πανιά μαύρα πανιά. Αφαιρούνται, το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, τη στιγμή που ο ιερέας βγαίνει από την ωραία πύλη στη πρώτη Ανάσταση και κραυγάζει «ανάστα ο Θεός». Το έθιμο αυτό διατηρείται κυρίως στην περιοχή των Πρόννων.
Αυτές τις άγιες ημέρες οι εκκλησίες είναι κατάμεστες. Στο Αργοστόλι κυρίως αλλά και στα χωριά, οι ενορίτισσες έχουν το δικό τους στασίδι ή καρέκλα όπου στέκονται ευλαβικά σε όλη τη διάρκεια της ακολουθίας.
Β) από το πρωί έως τη στιγμή που ξεκινά η ακολουθία των Παθών. Από το πέρας της λειτουργίας μέχρι και το απόγευμα, όλοι, προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Σε ολόκληρη την Ελλάδα, τα έθιμα της Μ. Πέμπτης είναι τελετουργικά και με νεκρολατρικές προσφορές. Το βαθύτερο νόημα είναι η προετοιμασία για την Ανάσταση, η βιωματική εμπειρία του θρήνου αλλά και η σύνδεση με τους νεκρούς. Είναι πολλά και διαφορετικά είναι τα έθιμα της Μ. Πέμπτης. Ανά περιοχή, βρίσκουμε, αναβιώσεις και τελετουργικά. Για παράδειγμα, αναπαράσταση του μυστικού δείπνου στην Πάτμο από τους μοναχούς της μονής. Στη Θράκη και την ανατολική Ρωμυλία, τα παιδιά με σταυρούς και ομοιώματα του Ιούδα που έκαιγαν κατά την περιφορά του επιταφίου, γυρνούσαν τα σπίτια με τραγούδια και επωδές με αποτρεπτικό των εντόμων και των ποντικιών περιεχόμενο (αγερμικό δρώμενο, γνωστό ως «ρουμάνι»)
Αυτή είναι η ημέρα επίσης, που γίνεται το βάψιμο των αυγών για αυτό και κάποιοι την ονομάζουν «Κοκκινοπέμπτη». Τα αυγά στη Κεφαλονιά, δεν είχαν ποτέ το λαμπερό χρώμα της παπαρούνας, αλλά αντίθετα ένα βαθύ κόκκινο, χρώμα που έβγαινε κυρίως από τον χυμό του παντζαριού και αντί για χαλκομανίες είχαν τα σχήματα φύλλων. Το πρώτο αυγό που έβαφαν το αφιέρωναν στον Κύριο, ήταν το πρώτο της Ανάστασης και έμπαινε στο εικονοστάσι. Έμενε εκεί για αρκετά χρόνια και αν δεν αλλοιώνονταν θεωρούνταν ευλογημένο και προστάτης του σπιτιού από το «κακό μάτι». Οι νοικοκυρές επίσης έπαιρναν τα κόκκινα αυγά μαζί τους στην αναστάσιμη λειτουργία για να ευλογηθούν.
Είναι η ημέρα επίσης που στις περισσότερες περιοχές, όπως η Πύλαρος, ζυμώνονταν οι λαμπροκολούρες, που έπλαθαν σε διάφορα σχήματα, με ένα κόκκινο αβγό πάνω τους και στολίδια από ζυμάρι.
Γ) από όταν ξεκινά η ακολουθία των Παθών μέχρι την επόμενη ημέρα. Μάλιστα, όταν διαβάζεται στο Ευαγγέλιο η προδοσία του Ιούδα, συνηθίζεται στον Πόρο, να ανάβουν φωτιά από εκείνη τη στιγμή μέχρι το πέρας της ακολουθίας. Οι πιστοί στο Αργοστόλι και τη Λειβαθώ, ιδιαίτερα οι γυναίκες έφερναν στην εκκλησία κλωστές, δίκην μετρητή των ευαγγελίων, 12 τον αριθμό. Στο πέρας κάθε ευαγγελικού αναγνώσματος, έδεναν και έναν κόμπο στη κλωστή. Η κλωστή αυτή με τους δώδεκα κόμπους, θεωρούνταν αγιασμένη και έμπαινε στο εικονοστάσι, ή σα φυλαχτό στο χέρι ή τον λαιμό των παιδιών για όλο το χρόνο. Στο ευαγγέλιο της Σταύρωσης, οι ψάλτες σιωπούν και ο ιερέας, βγαίνει από το ιερό με τον Κύριο εσταυρωμένο και ξεκινά να απαγγέλει το «σήμερον κρεμμάται επί ξύλου». Ο ύμνος αυτός στη Κεφαλονιά, είναι τονισμένος σε ιδιόρρυθμο μινόρε από τον Σολωμό( μονωδία σε ήχο πλάγιο του δ’ με φθορές από τον πλάγιο του α’). Οι στίχοι επαναλαμβάνονταν 10 φορές, και σε κάθε αλλαγή η προφορά μετατάσσονταν κατά έναν ήχο ή τριμητόνιο.
Από το βράδυ της Μ. Πέμπτης και έως το Μ. Σάββατο το πρωί, κυριαρχεί το πένθος. Είναι η περίοδος όπου η γη και ο άνθρωπος εκφράζουν τον πόνο τους για τον θάνατο του Θεού. Αλλά παράλληλα βιώνουν με μοναδικό τρόπο τον πόνο που προκαλεί το κακό στον κόσμο. Μέσα από τη βιωματική συμμετοχή στο θείο δράμα, ο άνθρωπος σηκώνει τον δικό του σταυρό, δηλαδή όλες τις αδυναμίες και τα πάθη που τον κρατάνε πίσω από την ολοκλήρωση του ως πνευματική οντότητα και ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Η πίστη, είναι αυτή που μεγιστοποιεί τον αγώνα του ατόμου, εκδηλώνοντας ουσιαστικά τη βαθύτερη του ανάγκη απέναντι στον εαυτό του, στο συνάνθρωπο κατ’ επέκταση στη κοινωνία, και εν τέλει, στο μυστήριο της επικοινωνίας με το Θεό.
Βιβλιογραφία:
1. Λουκάτος Δημήτριος, Γενικές αρχές στη παρουσία και την εξέλιξη των λαογραφικών φαινομένων, 1977.
2. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Εισαγωγή στην ελληνική λαογραφία. Αθήνα : Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης , 1991.
3. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης. Αθηνα : Φιλιππότη, 1985.
4. Λουκάτος, Δημ. Σ. Πασχαλινά και της Άνοιξης. Αθήνα ,Φιλιππότη, 1988.
5. Λουκάτος, Δημ.Σ. Κεφαλονίτικη λατρεία, Αθήνα, 1952.
6. Σημειώσεις Δημ. Σ. Λουκάτου, Πάσχα στη Κεφαλονιά, αρχείο δρ. Παύλου Καρούσου, Αθήνα, 1990.
