Τα έθιμα της αποκριάς, ήταν ανέκαθεν στην ιστορική μνήμη του λαού, συμπεριφορά, βγαλμένη από την ψυχική ανάγκη και από την κοινωνική συναναστροφή. Μέσα από την καθημερινή ζωή και τη λατρεία, o Κεφαλλήνας, αναβίωνε διαχρονικά την παράδοση του εμπλουτίζοντάς την με τη σύγχρονη ζωή.
Έτσι, η αρχαία εθιμική συμπεριφορά των Κεφαλλήνων, η ιδιόρρυθμη ταυτότητα που έχτισε τις εκδηλώσεις και διασκεδάσεις για την περίοδο της αποκριάς, δημιούργησε και διατήρησε ζωντανό τον μύθο της μάσκαρας και του καρναβαλιού.
Μέσα από τις συμπεριφορές αυτές, που ξεκινούν με το άνοιγμα του Τριωδίου, την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και κορυφώνονται την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα, ο άνθρωπος, εκδηλώνει τις ψυχικές του ανησυχίες, έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με ενδόμυχες επιθυμίες και εξαγνίζεται, μέσα σε ένα πλαίσιο αλληλεπίδρασης και κάθαρσης με τη φύση.

Όλα τα έθιμα της αποκριάς, μπορεί να πέρασαν μέσα από την επίδραση των ξένων κατακτητών, διατήρησαν όμως αυτοφυή την ελληνική και κεφαλληνιακή ρίζα τους, έως και τις αρχές του αιώνα μας.

Πλέον όμως, φαίνεται πως τα καρναβάλια, ουσιαστικά το μασκάρεμα με την δόση σάτιρας, η παρέλαση, τα πάρτυ και τα κυνήγια θησαυρών, έχουν υποκαταστήσει τα παλιά κεφαλληνιακά έθιμα της αποκριάς. Οι εκπρόσωποι των ελάχιστων δήμων της Κεφαλονιάς, σε μία προσπάθεια για πολιτιστική προβολή, προσπαθούν να βιώσουν το καρναβάλι. Προσοχή, όχι να αναβιώσουν.

Από την άλλη στο Ληξούρι, το καρναβάλι αποτελεί το σήμα κατατεθέν της προβολής του. Που να συγκριθεί η προσπάθεια του Αργοστολίου, μπροστά στις δράσεις, στις πολυήμερες εκδηλώσεις, στα πολλά και μεγάλα αυτοσχέδια άρματα, στην σατιρική ομάδα που εμφανίζεται μόνο στην πρωινή παρέλαση της Κυριακής και κυρίως, ποιος μπορεί να ανταγωνιστεί τον μοναδικό θιασώτη της παράδοσης της αποκριάς στην Κεφαλονιά, τον Γ. Γαλανό. Είναι ο μοναδικός εκπαιδευτικός που αναβιώνει παλαιά ληξουριώτικα και κεφαλληνιακά έθιμα στα παιδιά, μέσα από δραστηριότητες και εκδηλώσεις.

Όμως, αρκεί ένας Γ. Γαλανός, για να πούμε ότι τα έθιμα της αποκριάς είναι ζωντανά στη Κεφαλονιά; Κάνουμε το μουρτόριο του κόντε Ρεστέλου ή πρόκειται για πραγματική κηδεία της ουσίας των εθίμων μας;

Όλη η περίοδος από την «αμόλυντη» Κυριακή ήτοι την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, έως τη Καθαρά Δευτέρα, βρίθει από συνεστιάσεις και κοινωνικές εκδηλώσεις στα σπίτια, στη κοινότητα και κυρίως την ύπαιθρο και εκφράζει, τη μεγάλη αντίρρηση του ανθρώπου έναντι στη μιζέρια, ενώ η «Μάσκαρα» ή « Μασκαρία» όπως είναι γνωστή στη Κεφαλονιά, κορυφώνεται ως εξευμενιστικό και απολυτρωτικό γεγονός. Η ψυχοκοινωνική εκτόνωση και η προβολή βρίσκεται στο απόγειο της.

Μαζί με την αποκριά, έρχεται και το καρναβάλι, η περίοδος της μεταμφίεσης, του γλεντιού και τον ελευθεριοτήτων. Το καρναβάλι περιλαμβάνει ως κύρια στοιχεία του τις μεταμφιέσεις, προερχόμενες από τις αρχαίες διονυσιακές γιορτές, με σκοπό τη βλάστηση και τη καρποφορία, το χορό με τα καρποφορικής σημασίας χτυπήματα του και τα φαγοπότια.

Οι Απόκριες, είναι η μοναδική περίοδος όπου όλες οι κοινωνικές νόρμες ακυρώνονται και ο λαός, μέσα από τα δρώμενα, σατυρικά και χορικά, είναι απόλυτα ελεύθερος να αντιδράσει, να κρίνει, να πει την δική του πλευρά της αλήθειας, να θίξει τις σιωπηλές σκιές που κρύβει η εκάστοτε κοινωνία. Περνά, μέσα από όλα τα στάδια που οδηγούσαν στο αρχαίο δράμα, στην κάθαρση όλων των παθημάτων και των παθών, με το κάψιμο του καρνάβαλου και την αρχή της μεγαλύτερης νηστείας του έτους. Μέσα από τις εκδηλώσεις αυτές, εκφράζει επίσης, τις πρωτόγονες μαγικές του πρωτοβουλίες. Παρόλα αυτά, ποτέ δεν προσβάλλονται οι αξίες της ανθρώπινης υπόστασης, όπως τις όριζε η εποχή.

Τα έθιμα της αποκριάς, βασίζονται κυρίως στη μάσκαρα και στις εξαγνιστικές τελετές της φύσης. Η μεταμφίεση αυτή που δίνει στον άνθρωπο την δυνατότητα να εκδηλώσει μεταφυσικές ανησυχίες, να πει πράγματα που η θέση και οι κοινωνικοί φραγμοί τον εμποδίζουν, να μιλήσει για το κακό, την αδικία. Παράλληλα ασκεί παιδευτικό ρόλο στη νέα γενιά. Ας μην ξεχνάμε ότι μέσα από τα τραγούδια και τους χορούς που λέγονται αυτή την περίοδο, ξεκινούσε και δημόσια μάλιστα, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Επίσης, είναι η περίοδος που η σχέση με την φύση είναι έντονη. Η φύση, πρέπει να καρπίσει, να θρέψει τον εαυτό της, να συνεχίσει τον κύκλο της αλλά και να ζήσει ο άνθρωπος μέσα από αυτή. Έχει διττό ρόλο: προσφέρει, και εξαγνίζει. Εξαγνίζει μέσα από τις συμπεριφορές, μέσα από τους ήχους, τη φωτιά, τον χορό, την δεύτερη της διάσταση, τη μεταφυσική, που ανέκαθεν ο άνθρωπος της πρόσδιδε.

Η μάσκα- προσωπείο, δεν αντιπροσωπεύει μόνο τη σάτιρα αλλά έχει και ψυχοκοινωνικές προεκτάσεις όσον αφορά τα ιδιοσυγκρασιακά ψυχικά χαρακτηριστικά που ο κάθε άνθρωπος έχει. Το ανεστραμμένο είδωλο που υπάρχει, πέρα από τη «περσόνα» που έχει αναπτύξει κοινωνικά. Στη σύγχρονη μάλιστα πραγματικότητα, οι κοινωνικές συμπεριφορές, συνήθως διαμορφώνουν τις κινήσεις και τις εκφράσεις του ατόμου στην καθημερινότητα του, στην οποία καλείται να προσαρμοστεί για να επιβιώσει, ιδίως στα αστικά κέντρα.

Οι Απόκριες, είναι η μοναδική περίοδος όπου όλες οι κοινωνικές νόρμες ακυρώνονται και ο λαός, μέσα από τα δρώμενα, σατυρικά και χορικά, είναι απόλυτα ελεύθερος να αντιδράσει, να κρίνει, να πει την δική του πλευρά της αλήθειας, να θίξει τις σιωπηλές σκιές που κρύβει η εκάστοτε κοινωνία. Περνά, μέσα από όλα τα στάδια που οδηγούσαν στο αρχαίο δράμα, στην κάθαρση όλων των παθημάτων και των παθών, με το κάψιμο του καρνάβαλου και την αρχή της μεγαλύτερης νηστείας του έτους. Μέσα από τις εκδηλώσεις αυτές, εκφράζει επίσης, τις πρωτόγονες μαγικές του πρωτοβουλίες. Παρόλα αυτά, ποτέ δεν προσβάλλονται οι αξίες της ανθρώπινης υπόστασης, όπως τις όριζε η εποχή.

Δυστυχώς σήμερα, η ουσία αυτών των εθίμων, έχει χαθεί.

Όχι επειδή βρίσκεται χαμένη στο χρονοντούλαπο της παράδοσης, αλλά επειδή δεν υιοθετείται η ουσία της. Η ελεύθερη έκφραση των ατόμων και η συμπεριφορά τους δρώντας συλλογικά, ώστε να διαμορφώνουν τις κοινές αξίες και αρχές του κοινωνικού συστήματος, πλέον έχει συληθεί από έναν επιθετικό κοινωνικό κομφορμισμό.

Αν σε αυτά προστεθούν, οι μιμητικές τάσεις βγαλμένες από την ψυχική ανάγκη του ονειρισμού που προσφέρει η απομάκρυνση από τη στρεσογόνο πραγματικότητα, τότε σίγουρα η μάσκαρα, αποτελεί αποκλειστικό προϊόν παθητικού ψυχοτροπισμού. Δρα άμεσα, κορυφώνει τις ορμόνες της ανταμοιβής και της ευχαρίστησης, δημιουργεί μια φανταστική πραγματικότητα και έχει πυροτεχνική ταυτότητα.

Η ουσία της μάσκαρας είναι ενεργητική, ψυχο-οφέλιμη και εξαγνιστική. Ποτέ ψυχοφθόρα. Για αυτό πρέπει έντονα να αναρωτηθούμε, ακόμα και αν στραφούμε σε μια κίνηση επιστροφής στην παράδοση, θέλουμε τον τύπο ή την ουσία; Το περιεχόμενο του εθίμου ή την μίμηση του τελετουργικού; Αυτός είναι και ο λόγος που το πρόβλημα αφορά την ταυτότητα και τις αξίες και όχι την απομάκρυνση.
Ας βιώσουμε λοιπόν για άλλη μια χρονιά τη μάσκαρα και ας αναρωτηθούμε: ποιο είναι άραγε το νόημα της; Διότι κανένα έθιμο δεν επιβιώνει χωρίς ουσία, χωρίς περιεχόμενο ταυτότητας του λαού και χωρίς να κουβαλά την ιστορική και εθνική του μνήμη.

Βιβλιογραφία

1. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Εισαγωγή στην ελληνική λαογραφία. Αθήνα : Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης , 1991.
2. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης. Αθηνα : Φιλιππότη, 1985.
3. Λουκάτος, Δημ. Σ. Πασχαλινά και της Άνοιξης. Αθήνα : Φιλιππότη, 1988.
4. Σπύρου Α. Σκιαδαρέση, Κεφαλονίτικες ιστορίες, 1959, Αθήνα, εκδόσεις Δίφρος.