Με αφορμή την 60η επέτειο του Εθνικού Δρυμού και 20 χρόνια από τη δημιουργία του Φορέα Διαχείρισης
Αξίζει να θυμηθούμε μερικές χρονολογίες:
Σαν σήμερα, πριν 60 χρόνια, στις 19 Νοεμβρίου 1962 δημοσιεύτηκε το Διάταγμα «Περί ιδρύσεως Εθνικού Δρυμού εν τη περιοχή της νήσου Κεφαλληνίας».
Εφέτος επίσης, συμπληρώνονται 20 χρόνια από τη δημιουργία του φορέα διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Αίνου, το 2002.
Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι εφέτος συμπληρώνονται 150 χρόνια από την ίδρυση του πρώτου στον κόσμο εθνικού πάρκου, (στις Ηνωμένες πολιτείες) το 1872, του γνωστού παγκοσμίως πάρκου Yellowstone, στην πολιτεία Wyoming.
(Με την ευκαιρία, ας αναφερθούμε και στα 30 χρόνια από την έκδοση της σχετικής, με την προστασία της φύσης και τις προστατευόμενες περιοχές, οδηγίας Natura της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που μας υπενθύμισε το ΙΚΙ στις 16-7-2022 )
Στα τέλη της δεκαετία του ‘90 με τον Ν 2742/1999 για το χωροταξικό σχεδιασμό σε συνδυασμό με τον νόμο 1650/86 για την προστασία του περιβάλλοντος τα πράγματα σχετικά με τις προστατευόμενες περιοχές στην Ελλάδα αλλάζουν προς το καλύτερο. Η αρχή γίνεται από την Κεφαλονιά και τον Αίνο.
Πρώτα η Γενική Γραμματεία Δασών και φυσικού Περιβάλλοντος, του τότε Υπουργείου Γεωργίας κινητοποιεί όλους τους τοπικούς φορείς και οργανώνει μια πρώτη συνάντηση με το ΙΚΙ στο Αργοστόλι, το 1997. Στη συνέχεια, τη σκυτάλη παραλαμβάνει το ΥΠΕΧΩΔΕ το οποίο, σε ελάχιστο διάστημα και μέσα από καινοτόμες για την Ελλάδα συμμετοχικές διαδικασίες (επί τόπου στον δρυμό αλλά και στην Κοργιαλένειο βιβλιοθήκη), καταρτίζει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα προστασίας και ανάδειξηςβασισμένο σε επιστημονικές και τεχνικές μελέτες και στη διεθνή εμπειρία. Το επιχειρησιακό πρόγραμμα έγινε ενθουσιωδώς δεκτό από τις τοπικές αυτοδιοικητικές αρχές της εποχής αλλά και από τον τότε Γ.Γ. του ΕΟΤ κ. Νίκο Σκουλά ο οποίος συμμετείχε στις εκδηλώσεις στη βιβλιοθήκη και στο βουνό. Εκδίδονται τα πρακτικά των τριών συμποσίων –συναντήσεων και ειδικός τόμος με περιλήψεις των μελετών του προγράμματος του Αίνου, στον οποίο περιλαμβανόταν έτοιμο το 1ο σχέδιο του προεδρικού διατάγματος για τις χρήσεις γης, με τους όρους άσκησης δραστηριοτήτων στον πυρήνα και την περιφερειακή ζώνη.
Ειδικότερα έγιναν τα ακόλουθα (παραθέτω απόσπασμα από την ομιλία μου στα εγκαίνια του κέντρου ενημέρωσης στις 8 και 9 Νοεμβρίου 2008):
Στη διετία 1998-2000 υπήρξε πραγματικά ένας οργασμός δράσεων και παρεμβάσεων και μια εργώδης προσπάθεια που αποτελεί ρεκόρ για την ελληνική πραγματικότητα αφού έγιναν πράγματα που συνήθως δεν γίνονται ούτε σε μια δεκαετία.! Συγκεκριμένα :
-Με πρόταση του Γ.Γ. ΥΠΕΧΩΔΕ αναλήφθηκε νομοθετική πρωτοβουλία για την τελική κατάρτιση και ψήφιση του νόμου 2742/99 για την θεσμοθέτηση των φορέων διαχείρισης (νομικών προσώπων) σε ολόκληρη τη χώρα και παράλληλα εκπονήθηκαν οι προδιαγραφές των διαφόρων κανονισμών λειτουργίας τους που αποτελούσαν την θεσμική ‘προίκα’ των νέων αποκεντρωμένων οντοτήτων .
– Κηρύχθηκε διατηρητέο το υπάρχον προσεισμικό κτίριο του περιπτέρου του Αίνου για ουσιαστικούς και πρακτικούς λόγους προκειμένου να αποκατασταθεί ώστε να «καλύψει τις λειτουργικές ανάγκες των δραστηριοτήτων ανάδειξης του εθνικού δρυμού Αίνου» (ΦΕΚ 682 Δ/20-9-1999)
– Συνεχίστηκαν και εντάθηκαν οι ενημερωτικές και συμμετοχικές διαδικασίες υπό καθεστώς πλήρους διαφάνειας. Υπάρχουν τα πρακτικά όλων των ημερίδων και συναντήσεων τα οποία εκδόθηκαν και διανεμήθηκαν δωρεάν από το Ίδρυμα Κεφαλονιάς και Ιθάκης (ΙΚΙ) το οποίο στήριξε ενεργά την υπόθεση αυτή. Επίσης εκδόθηκε ειδικό φυλλάδιο για το πρόγραμμα καθώς και ειδικός τόμος με τις περιλήψεις των ειδικών χωροταξικών-περιβαλλοντικών μελετών με τίτλο « ΑΙΝΟΣ Έργα -Δράσεις –παρεμβάσεις».
– Εντάχθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο 3ο ΚΠΣ όχι μόνον οι μελέτες αλλά και τα βασικά έργα του προγράμματος προστασίας και ανάδειξης του Αίνου (αποκατάσταση περιπτέρου και βασικής οδού πρόσβασης, δίκτυο μονοπατιών, σύστημα πυροπροστασίας, διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος κλπ.) κόστους πάνω από 2 δισεκατομμύρια δραχμές. Σημειωτέον ότι κατασκευάστηκε πιλοτικά και ο πρώτος κλάδος των μονοπατιών μήκους 5.5 χιλιομέτρων (διαδρομή Διγαλέτο –Κορυφή).
-Συγκροτήθηκε επιτροπή παρακολούθησης της πορείας του προγράμματος με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων που συνεδρίαζε μια φορά το μήνα και πραγματοποίησε 10 περίπου συνεδριάσεις μέχρι το 2001.
Όλα αυτά μέχρι το 2001. Τον επόμενο χρόνο, δημιουργείται και ο φορέας διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής του Αίνου, με ‘προίκα’ τα παραπάνω. Στο μεταξύ αλλάζει η πολιτική ηγεσία στο ΥΠΕΧΩΔΕ. Από τότε αρχίζει και η εικοσαετής περιπέτεια για τη θεσμοθέτηση του εδαφικού καθεστώτος της περιοχής αλλά και οι ευθύνες των αρμόδιων κεντρικών και τοπικών φορέων και παραγόντων (υπουργείου, αυτοδιοίκησης κ.ά. ).Με πρώτη ευθύνη τον ορισμό των μελών διοικητικού συμβουλίου (που έγινε με επιεικώς άστοχες επιλογές, μη ακολουθώντας τις κατευθύνσεις και το πνεύμα του νόμου). Στο επόμενο διάστημα όλοι θα αποφύγουν το καυτό ζήτημα καθορισμού της περιφερειακή ζώνης και θα προωθήσουν ‘ανώδυνες’ δράσεις.
Έτσι, ενώ από το 2002 μέχρι σήμερα, πολλές Προστατευόμενες Περιοχές (ΠΠ) προχώρησαν, ο Αίνος έμεινε στάσιμος ως προς το βασικό ζήτημα της θεσμοθέτησης χρήσεων γης. Οπωσδήποτε, έγιναν αρκετά προγράμματα, που βοήθησαν να επιζήσει ο φορέας οικονομικά αφού η κρατική φροντίδα ήταν στοιχειώδης (υπο-στελεχωση, υπο-χρηματοδοτηση κλπ.), και τα οποία ήταν χρήσιμα και ωφέλιμα βεβαίως αλλά όχι θεμελιακά και πρώτης προτεραιότητας. Διότι το να γίνονται σεμινάρια (π.χ. για τη βιοποικιλότητα) έρευνες για την πανίδα ή εκδρομές για να μάθουμε πως πρέπει να συλλέγουμε ρίγανη ή άλλες παρεμφερείς δράσεις, όταν δεν έχει κατοχυρωθεί το ουσιώδες, είναι τουλάχιστον πρωθύστερο σχήμα. Δεν έχουν νόημα οι παραπάνω δράσεις, αν ο δρυμός είναι ‘ξέφραγο αμπέλι’. Είναι αυτονόητο, ότι χωρίς θεσμοθετημένη περιφερειακή ζώνη, είναι αδύνατο να υπάρξει εθνικός δρυμός, ως προστατευόμενη περιοχή. Το ίδιο εξ΄ άλλου ισχύει αναλογικά και για τους αρχαιολογικούς χώρους με τη ζώνη Β’ (buffer zone).
Η έγκριση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ) για τη θεσμοθέτηση των χρήσεων γης δεν έγινε ποτέ μέχρι σήμερα, λόγω των αντιδράσεων τοπικών (κομματικών) παραγόντων τού νησιού αλλά και άλλων φορέων ή ‘ομάδων’, με αστήριχτες δικαιολογίες περί δήθεν απαξίωσης των περιουσιών των κατοίκων των γύρω χωριών κλπ. Όμως αυτοί ακριβώς οι φορείς θα έπρεπε να είναι οι πρώτοι που θα απαιτούσαν τη ρύθμιση των χρήσεων στην περιοχή!.
Το 2008 περατώθηκε η αποκατάσταση του κτιρίου του προσεισμικού περιπτέρου και έγιναν τα εγκαίνια και σχετική εκδήλωση με εισηγήσεις και παρουσίαση του έργου, το οποίο πέρασε από σαράντα κύματα για να υλοποιηθεί (λίγο έλλειψε μάλιστα να απενταχθεί !..)
Το 2012 η υπόθεση παίρνει την κατιούσα. Με πρόφαση τα μνημόνια γίνεται συγχώνευση και κατάργηση των φορέων διαχείρισης οι οποίοι με τόσο κόπο είχαν σταθεί στα πόδια τους. Ο Αίνος καταργείται και υπάγεται τώρα στον ίδιο φορέα με άλλες ΠΠ όπως ο Χελμός στην βόρεια Πελοπόννησο !.. Η κατάργηση της λογικής… Και το 2020 ήρθε η χαριστική βολή! Καταργούνται συλλήβδην όλοι οι φορείς διαχείρισης και δημιουργούνται 24 υπηρεσιακές μονάδες διαχείρισης που υπάγονται σε ένα κεντρικό οργανισμό (αχρείαστο), τον ΟΦΥΠΕΚΑ, αρμόδιο και για το τεράστιο θέμα της κλιματικής αλλαγής…Ο νόμος κατακρίνεται από όλες τις κορυφαίες περιβαλλοντικές οργανώσεις της χώρας. Ο Αίνος υπάγεται πλέον στην 11η μονάδα διαχείρισης με έδρα τη Ζάκυνθο!.. Συγκεντρωτισμός και γραφειοκρατία…(βλέπε άρθρο μας στην εφημερίδα συντακτών στις 15-5-2020)
Που βρισκόμαστε σήμερα ; Στο θέμα καθορισμού της περιφερειακής ζώνης και χρήσεων γης είμαστε ακόμη στην αρχή. Το περίπτερο είναι πρακτικά ‘κλειστό’ και δεν αξιοποιείται όπως έπρεπε (ουσιαστικά δεν αξιοποιήθηκε ποτέ). Κατά τα άλλα, γίνονται εκδηλώσεις από τον ΟΦΥΠΕΚΑ ποικίλου περιεχομένου…
Ελπίζουμε και ευχόμαστε, οι σημερινή διπλή επέτειος, να αφυπνίσει τις αρμόδιες αρχές και τους κάθε λογής ιθύνοντες…
19 Νοεμβρίου 2022
Ηλίας Μπεριάτος
