Γράφει ο Ορέστης Καππάτος

Ιερά Μονή Αποστόλου Ανδρέα Μηλαπιδιάς -Μια εκ των παλαιοτέρων μονών του νησιού μας και ένα σπουδαίο μοναστήρι

Βρίσκεται στη περιοχή του χωριού Περατάτα, στην τοποθεσία «Μηλαπιδιά» , ονοματολογία η οποία κατά πάσα πιθανότητα , προήλθε από την ύπαρξη  ομώνυμου δέντρου, σε παλαιότερο ιερό ναό «της Παναγίας της Μηλαπιδιάς», πολλούς αιώνες πίσω. Πλησίον του ναού,  υπήρχαν και  άλλες μικρές εκκλησίες , όπως των Ταξιαρχών και της Ζωοδόχου Πηγής.  Στο βιβλίο του Α. Μηλιαράκη , διαβάζουμε ότι στο πρακτικό της Λατινικής επισκοπής έτους 1262, μνημονεύεται «Εκκλησία Αγίου Ανδρέα εις θέσην Μηλαπιδιάς».  Σε παλιά έγγραφα που αφορούν το μοναστήρι, βρίσκουμε ότι, το παλιό εκκλησάκι και τα πέριξ  κτήματα άνηκαν σε οικογένεια Αμπατιέλου, στον  Γάσπαρη Μιγγάρδο και στον ιερομόναχο Νεόφυτο Ρωμανό, οι οποίοι το 1587, ορίζουν ως κτήτορες, τις κόρες τους,  μοναχές Μαγδαληνή και Βενεδίκτη (Βενεράτη το κοσμικό της όνομα), σύμφωνα και με νοταριακό έγγραφο του νοτάριου Αντωνίου Καππιάνου . Οι μοναχές αυτές, μαζί με ακόμα μια, την Λεοντία, είχαν ανεγείρει τον ναό, στα ερείπια της παλιότερης μονής .

Καταλυτική για την ιστορική διαδρομή  του μοναστηρίου, υπήρξε η έλευση και  η προσήλωση ως μοναχής, της Ρωξάνης Ζώτου , κόρης του πρωτοσπαθάριου της Μολδοβλαχίας, Ιωάννη Ζώτου ή Τσιγαρά . Η μοναχή «Ρωμύλα» , όπως αναφέρεται σε ιστορικά ντοκουμέντα της μονής,  αφιερώθηκε στον Θεό τον Φεβρουάριο του1654 , ιστορικά όμως ντοκουμέντα, μας οδηγούν στο συμπέρασμα , ότι είχε έρθει στο νησί λίγα χρόνια ενωρίτερα, επί Αρχιερατείας Νικόδημου Β΄ Μεταξά. Ίσως, η παρουσία του μεγάλου αυτού ιεράρχη στον Εκκλησιαστικό θρόνο και η γνωριμία του, με την οικογένεια Ζώτου, έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην έλευση και διαβίωση της Ρωξάνης στον Άγιο Ανδρέα. Με τον ερχομό της, έφερε  το ιερό λείψανο του Αποστόλου Ανδρέα, καθώς και εικόνες του πατρός της , ως δέηση , πολύτιμα άμφια, ιερά σκεύη, τιμαλφή και μεγάλο ποσό από «ρεάλια».  Το ιερό λείψανο , αναγράφει ο Τσιτσέλης , ότι ο πατέρας της , το έλαβε από το Άγιο Όρος.

Με χρήματα της Ρωξάνης Τσιγαρά, ανακαινίσθηκε ο ναός περίπου στα 1660, ενώ ο μοναχικός και εργατικός της βίος , είναι ακόμα και σήμερα «ζωντανός» , σαν θρύλος μεταξύ της Αδελφότητας , αλλά και στις συζητήσεις για την Μονή.

Ως πρώτος επίσημος ηγούμενος , αναφέρεται ο Λεόντιος Πετρικός, μια προσωπικότητα με εξαιρετική ακτινοβολία, όμως ο Τσιτσέλης μας δίνει πληροφορία ότι ο Παρθένιος Δοξαράς διετέλεσε επίσης ηγούμενος της μονής. Στους θρύλους που περιβάλουν το μοναστήρι, πρέπει να αναφερθεί και η επίσκεψη του Κοσμά του Αιτωλού.

Το τέμπλο είναι έργο των αρχών του 17ου αιώνα και τα θωράκιά του, έργα του Θεόδωρου Πουλάκη, ενώ τα βημόθυρα που παριστάνουν τους τρεις Ιεράρχες,  είναι έργα του ιεροδιάκονου Αθανασίου Αννίνου (1713-1748) που υπήρξε μαθητής του Ανδρέα Καραντινού και στη Βενετία μαθητής των Longhi, Piazzetta και Tiepolo.

Το παλιό μοναστήρι διαιρείτο σε  δυο μέρη, το ανατολικό , όπου ήταν οι ναοί του Αγίου Ανδρέα καιν της Ζωοδόχου Πηγής , το ηγουμενείο και ο ξενώνας , και το δυτικό όπου ήταν τα κελιά των καλογριών, οι αποθήκες και εκτός του τείχους , φαίνεται να υπήρχε και ένας άλλος μικρός ναϊσκος , του Αγ. Νικολάου (Τσιτσέλης, σελ 290).

Ο Άγιος Ανδρέας σταδιακά, απέκτησε τεράστια περιουσία, όπως αποδεικνύεται και από έγγραφα του 17ου αιώνα, αφού δωρητές κτημάτων μνημονεύονται πολλοί ευγενείς , όπως Άννινος, Χαρμπούρης, Λυκιαρδόπουλος, Πανάς, Μεταξάς, Πινιατώρος, Κρασσάς. Από αναφορές, υπήρχαν κτήματα σε όλη την περιοχή της Κρανιάς και των Περατάτων , την Λειβαθώ  στον Κατελειό, έως και στο Πυργί. Επίσης ως μετόχια αναφέρονται δυο νερόμυλοι στην Σάμη και στο Πυργί.

Μέλη της οικογένειας Μεταξά , όπως ο Βαπτιστής και ο αδελφός του Ανδρέας , πριν να φύγουν για την συμμετοχή τους σε Ενετοτουρκικούς πολέμους , αλλά και μετά την επιστροφή τους , προσκυνούν τα ιερά λείψανα  και αφιερώνουν εικονογραφίες. Το μοναστήρι ήταν σεβαστό, ακόμα και σε μουσουλμάνους.

Το 1765 η παλιά μονή Κυρία των Αγγέλων στην Παλική συγχωνεύθηκε με την Μηλαπιδιά .  Το 1832 οι  μοναχές μετοίκισαν στην μονή των Ταξιαρχών , διότι στον χώρο αυτό δημιουργήθηκε Αγγλικανικό παρθεναγωγείο. Από τον Μάιο του 1876 , με διαταγή του αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος Κομποθέκρα , η μονή συνέχισε την ιστορική της πορεία.

Το 1766 , το προσωπικό έφθασε τον αριθμό 21, μια δεκαετία μετά υπήρχαν μόνο 12 μοναχές,  ενώ στα 1889  ο αριθμός των μοναχών έφθασε τις 22.

Ο Παρτς στο βιβλίο του αναφέρει ότι, το 1890 ήταν το δεύτερο τη τάξη γυναικείο μοναστήρι με 22 μοναχές και ετήσιο εισόδημα  5000 δραχμές.

Ζημιές υπέστη στους σεισμούς των ετών 1636, 1767, 1867 και1912. Στις αρχές του 1950, τα κτίρια που περιέβαλαν την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα ήταν διώροφα, με ασκητικά κελιά στον πάνω όροφο και αποθήκες στο ισόγειο, ενώ το παλιό καμπαναριό ήταν μοναδικής ομορφιάς. Ακολούθησαν όμως όλα, την μοίρα του νησιού το 1953.  Λίγο μετά τους σεισμούς,  κτίσθηκε μια προσωρινή ξύλινη εκκλησία , ενώ ο σημερινός Ιερός Ναός κτίσθηκε στις αρχές του 1960 με δωρεές των Διονυσίου Μαζαράκη , Ευαγγέλου Μπασιά, Γερασίμου Μεταξά και πλήθος άλλων πιστών. Εγκαινιάσθηκε το 1963, επί Μητροπολίτου Ιερόθεου Βουή.  Το παλαιό Καθολικό της Μονής του Αγίου Ανδρέα Μηλαπιδιάς διασώθηκε από τους σεισμούς του 1953 και σήμερα φιλοξενεί το εκκλησιαστικό μουσείο της Κεφαλονιάς. Οι τοιχογραφίες του ναού μέχρι τους σεισμούς του 1953 ήταν καλυμμένες με ασβέστη.

Με ενέργειες των Μαρίνου Κοσμετάτου , Σπύρου Μαρινάτου & Χρήστου Θεοδωράτου, περιεσώθη μεγάλος αριθμός κειμηλιακού πλούτου και πολύτιμες τοιχογραφίες .

Η Ιερά Μονή, έχει χαρακτηρισθεί  ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1970 , μάλλον αργά , θα μπορούσε να πει κάποιος , σε συνάρτηση με την ιστορία της και τον πλούτο των εκκλησιαστικών μνημείων.

Στον χώρο αυτό,  έχει δημιουργηθεί ένα μοναδικό Εκκλησιαστικό Μουσείο , με μέριμνα της Μητροπόλεως Κεφαλληνίας , στο οποίο φυλάσσονται πλήθος εκκλησιαστικών ευρημάτων . Ο Διευθυντής κ. Κώστας Στάβερης , έχει κάνει ομολογουμένως, εξαιρετική δουλειά , στον τομέα συντήρησης και προστασίας των πολύτιμων θησαυρών που υπάρχουν.

Βιβλιογραφία:

«Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, Τόμος Β΄»  του Ηλία Τσιτσέλη

«Κεφαλληνία & Ιθάκη» του Ιωσήφ Παρτς

«Γεωγραφία Πολιτική, Νέα & Αρχαία του νομού Κεφαλληνίας» του Αντ. Μηλιαράκη

«Ιερά Μονή Αποστόλου Ανδρέα Κεφαλληνίας» έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Κεφαλληνίας

«Ιστορία της αγροτικής και αστικής ενδυμασίας στην Κεφαλονιά» έκδοση του Κοργιαλένειου Ιστορικού & Λαογραφικού Μουσείου