Την άγρια ζωή πρέπει να την σεβόμαστε και να την προστατεύουμε, κατά κύριο λόγο επειδή έτσι προστατεύουμε την βιοποικιλότητα του πλανήτη (πλούτος γενετικού υλικού) και την ισορροπία του οικοσυστήματος. Όμως δεν αρκεί να αποφεύγουμε να τραυματίσουμε τα ζώα, θα πρέπει να λαμβάνουμε μέτρα να μην τα αναστατώσουμε ή να μην τα μάθουμε να πλησιάζουν τον άνθρωπο γιατί αυτό τα απειλεί με έμμεσο τρόπο. Εφαρμόζοντας απλές αλλά πολύ σημαντικές οδηγίες, εκτός από αυτά προστατεύουμε και τους εαυτούς μας καθώς τα άγρια ζώα δεν έχουν την ίδια συμπεριφορά με τα κατοικίδια ή οικόσιτα και μπορεί να αντιδράσουν επιθετικά αν νιώσουν απειλή για τους εαυτούς τους ή τα μικρά τους.

Ας επικεντρωθούμε στην άγρια θαλάσσια ζωή και σε κάποια από τα σημαντικότερα από πλευράς οικολογικού ενδιαφέροντος (συνήθως απειλούμενα με εξαφάνιση ή τρωτά σε αυτή) πλάσματα, καθώς και σε αυτά που είναι πιο πιθανό να συναντήσουμε το καλοκαίρι στις θάλασσες και ακτές μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκτός από τα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση και απαγορεύεται η αλίευση ή με άλλο τρόπο θανάτωση τους, όλα τα είδη παίζουν τον ρόλο τους και είναι σημαντικά για την υγεία του περιβάλλοντος και άρα του κόσμου μας.

Πως συμπεριφερόμαστε στην άγρια θαλάσσια ζωή
Γενικοί κανόνες

Δεν πρέπει να πλησιάζουμε ή να αγγίζουμε άγρια ζώα γιατί τρομάζουν και έτσι εκτός από το να διακόπτουμε την ανάπαυση, ωοτοκία ή άλλη φυσική διαδικασία, τους προκαλούμε μεγάλο άγχος (τα «στρεσάρουμε»). Μπορεί να εγκαταλείψουν την περιοχή για να αποφύγουν εμάς και έτσι αποδιοργανώνεται η ζωή τους, ή να εκδηλώσουν επιθετική συμπεριφορά ως άμυνα βέβαια αλλά είναι αρκετή για να προκαλέσει κάποιον τραυματισμό (που μπορεί να είναι αρκετά επικίνδυνος ειδικά όταν γίνει σε παιδιά).

Δεν πρέπει να τα ενοχλούμε με άλλους τρόπους, όπως για παράδειγμα με το να έχουμε αναμένα φώτα κατά την διάρκεια της νύχτας σε παραλία που βλέπουμε χελωνάκια να κατευθύνονται στο νερό. Παρομοίως, δεν πρέπει να κάνουμε θόρυβο στην (σπάνια) περίπτωση που αντιληφθούμε κάποια φώκια (ή ίσως συχνότερα ένα νεαρό άτομο) που αναπαύεται στην αμμουδιά.

Δεν πρέπει να ταΐζουμε τα άγρια ζώα. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούμε δύο σημαντικά προβλήματα. Αφενός συνηθίζουν να πλησιάζουν τους ανθρώπους (και δυστυχώς κάποιες κατηγορίες αυτών δεν είναι πάντα συνειδητοποιημένοι και φιλικοί) οπότε μπορούν να προκληθούν τραυματισμοί και ατυχήματα από αυτούς ή από τα ανθρώπινα κατασκευάσματα (π.χ. θαλάσσια σκάφη) που τους συνοδεύουν. Αφετέρου σταδιακά αλλάζουν οι συνήθειες τους, μαθαίνουν να εξαρτώνται από τον άνθρωπο για την αναζήτηση τροφή (ιδιαίτερα τα νεαρά άτομα), αρχίζουν να ατονίζουν οι ικανότητες ή η διάθεση για αναζήτηση τροφής και τελικά διαταράσσεται η φυσική ισορροπία (ενδεικτικά, αυξάνονται άλλα είδη στο περιβάλλον που παραδοσιακά αποτελούν θηράματα τους).

Δεν πρέπει να πετάμε σκουπίδια στην θάλασσα και στην ακτή (και φυσικά ούτε στην ξηρά). Αυτά απειλούν έμμεσα τα θαλάσσια είδη αφού η ρύπανση μπορεί να καταστρέψει τα ενδιαιτήματα τους (παράδειγμα τα θαλάσσια λιβάδια του φυτού Ποσειδωνία “Posidonia oceanica”) ή εξοντώνουν τα υπόλοιπα πλάσματα με τα οποία τρέφονται. Επίσης τα απειλούν και άμεσα καθώς, κυρίως τα πλαστικά απορρίματα, εισέρχονται στο πεπτικό σύστημα ή εγκλωβίζουν μέρη του σώματος τους προξενώντας πνιγμό ή άλλες ανεπανόρθωτες βλάβες. Τελικά τα σκουπίδια (στερεά ή υγρά απόβλητα) στερούν από τα ζώα και φυτά την δυνατότητα να επιβιώνουν στο φυσικό τους περιβάλλον.

Ειδικά για τα απειλούμενα ή σπάνια είδη, όταν παρατηρούμε άτομα που κινδυνεύουν ή ενδιαφέρουν τους επιστήμονες, μπορούμε να ενημερώνουμε είτε τις αρχές είτε τις εξειδικευμένες μη κηβερνητικές οργανώσεις. Αυτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις πληροφορίες για να διασώσουν, περιθάλψουν άτομα σε κίνδυνο ή να τις αξιοποιήσουν για ερευνητικούς σκοπούς (πληθυσμοί, διασπορά, απειλές κλπ.).

Μια πολύ σημαντική απειλή είναι η παράνομη αλιεία για κατανάλωση στα εστιατόρια ή σπίτια. Πολλά είδη κυρίως προστατευόμενων οστράκων, ψαριών μικρότερων του επιτρεπόμενου μήκους ή γόνου (νεαρών ατόμων που δεν έχουν προλάβει να φθάσουν σε ηλικία αναπαραγωγής ώστε να δώσουν την επόμενη γενιά), διατίθενται στο εμπόριο. Επομένως δεν πρέπει να αναζητούμε και να καταναλώνουμε τα είδη που απαγορεύονται ή τα είδη που επιτρέπονται αν δεν έχουν το μήκος που επιτρέπεται, για να μπορούμε να τα βλέπουμε στις θάλασσες μας και να τα γευόμαστε και στο μέλλον!
Δες εδώ πληροφορίες για τα είδη που απαγορεύονται και τα μεγέθη των ειδών που επιτρέπονται
https://archipelago.gr/prostatevomena-idi-petrosolines-pines (από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»)
https://isea.com.gr/wp-content/uploads/2020/02/%CF%83%CF%85%CE%B3%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%84.post-restor_final-01-scaled.jpg (από την Περιβαλλοντική Οργάνωση «iSea»)

Οικολογικά ευαίσθητα είδη στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη

Σε καμία περίπτωση είδη που μας φαίνεται ότι υπάρχουν σε αφθονία σε μια περιοχή δεν σημαίνει ότι υπάρχουν στην ίδια αφθονία σε πολλές άλλες περιοχές στον κόσμο. Για παράδειγμα η Μεσογειακή φώκια “Monachus monachus” (“Critically Endangered” σύμφωνα με την IUCN) είναι ένα ενδημικό είδος της Μεσογείου θάλασσας και μιας μικρής περιοχής του Ατλαντικού Ωκεανού στο πέρασμα προς την Μεσόγειο, απαντάται σχετικά συχνά στις Σποράδες και στα νησιά του Ιονίου μόνο και μόνο επειδή αυτές αποτελούν κάποιες από τις ελάχιστες περιοχές στον κόσμο που ζει το είδος αυτό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα βρίσκεται σχεδόν ο μισός πληθυσμός (250 περίπου άτομα) της Μεσογειακής φώκιας σε όλο τον κόσμο (500 περίπου άτομα) και έχει χαρακτηρισθεί ως είδος «Κρισίμως κινδυνεύον».
Δες εδώ πως πρέπει να συμπεριφερθείς αν συναντήσεις φώκια (για να είναι και ο άνθρωπος και αυτή ασφαλείς) https://www.mom.gr/eida-fokia (από την Εταιρεία για την Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας «Mom»)

Η αγαπημένη και απειλούμενη θαλάσσια χελώνα του είδους “Caretta caretta” (ένα από τα 7 είδη που υπάρχουν στον κόσμο και “Near Threatened” σύμφωνα με την IUCN), κυκλοφορεί στις θάλασσες όλου του πλανήτη αλλά προτιμά πολλές ακτές της Ελλάδας τις οποίες επισκέπτεται για την αναπαραγωγή μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου κάθε χρόνο. Είναι σημαντικό για την προστασία της το γεγονός ότι οι ενήλικες χελώνες για την ωοτοκία επιστρέφουν στην παραλία που είχαν γεννηθεί και επομένως η διαιώνιση του είδους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και με την μέριμνα για την ανεμπόδιστη ωοτοκία στις συγκεκριμένες αμμώδεις παραλίες. Δες πληροφορίες εδώ https://www.wwf.gr/index.php/endangered-species/caretta («WWF Ελλάς»)

Άλλα είδη που σήμερα απαντώνται σε μικρούς πληθυσμούς, μπορεί να είναι πολύ ευάλωτα σε ανθρωπογενείς αλλά και φυσικές απειλές, όπως η γνωστής μας Πίννα “Pinna nobilis”(“Critically Endangered” σύμφωνα με την IUCN) που προσβλήθηκε από ασθένεια (προερχόμενη από παράσιτο) που εξαφάνισε σχεδόν το 99% της τα τελευταία 3 χρόνια! Κάθε άτομο που είναι ακόμη ζωντανό μέσα στον βυθό, εκτός από ένα από τα λίγα ζωντανά ακόμη δείγματα στον κόσμο, μπορεί να είναι η λύση για την επιβίωση του είδους με την ανοσία που εμφάνισε! Μην ξεχνάμε ότι η Πίννα είναι ενδημικό είδος της Μεσογείου Θάλασσας (έχει αναπτυχθεί και ζει μόνο σε αυτήν την περιοχή του κόσμου) και αν εκλείψει εδώ σημαίνει ότι θα χαθεί από τον πλανήτη!
Δες εδώ ένα ζωντανό άτομο στον βυθό της Κεφαλονιάς που είχε καταγραφεί το έτος 2017 https://www.youtube.com/watch?v=yEN-ovAuh6Y&feature=emb_logo

Εκτός από την Πίννα, και άλλα είδη οστράκων κινδυνεύουν με εξαφάνιση και η αλίευση τους απαγορεύεται, όπως ο Πετροσωλήνας “Lithophaga lithophaga”, η Μπουρού “Charonia variegata”, η Κοχύλα. Από είδη ψαριών, ο Ερυθρός τόνος “Thunnus thynnus”, ο Ξιφίας “Xiphias gladius”, ο Ροφός “Epinephelus marginatus” δεν απαγορεύονται πάνω από ένα ορισμένο μήκος, αλλά απειλούνται με κρίσιμη μείωση του πληθυσμού τους.

Παρότι δεν ερχόμαστε συχνά σε επαφή με αυτό, ένα ακόμη «Κινδυνεύον είδος» είναι το Ευρωπαϊκό χέλι “Anguilla anguilla” (“Critically Endangered” σύμφωνα με την IUCN) το οποίο μπορούμε να δούμε να κολυμπάει και στην αγαπημένη μας Μελισσάνη! στο συγκοινωνούν με αυτήν σπήλαιο του Καραβόμυλου, στην λίμνη ‘Ακολη αλλά και στην Ζερβάτη, ένα ακόμη σπήλαιο στην ίδια περιοχή που είναι ακόμη αρκετά άγνωστο ενώ έχει γίνει ενημέρωση των αρχών από το προηγούμενο έτος (2019) για την δυνατότητα αξιοποίησής του βάσει και παλαιότερης μελέτης. Στην περιοχή μας απειλείται έμμεσα από την ρύπανση των εσωτερικών υδάτων (στα νησιά μας συνήθως λίμνες ελλείψει ποταμών) που αποτελούν ενδιαίτημα του, επομένως πρέπει να μην τα ρυπαίνουμε. Άλλωστε αυτά αποτελούν και ταμειευτήρες νερού που μπορεί αν παραμείνει καθαρό, να χρησιμοποιηθεί και για ανθρώπινη χρήση.

Όμως πρέπει να σεβόμαστε και να προστατεύουμε όλα τα είδη, ακόμη και τα πιο ταπεινά, γιατί όλα είναι σημαντικά. Για παράδειγμα τους αστερίες (διάφορα είδη) δεν τους βγάζουμε από το νερό ούτε για να παίξουμε ούτε για να τους αποξηράνουμε βασανιστικά κάτω από τον Ήλιο ώστε να αποκτήσουμε ένα διακοσμητικό που θα σκονίζεται σε κάποιο ράφι. Πολλές φορές κοινή λογική λογική και ευαισθησία και όχι απαραίτητα πολλές γνώσεις ή νομοθετικές ρυθμίσεις, είναι αρκετά για να προστατεύσουμε τον κόσμο μας.

Το περιβάλλον απειλείται και μαζί ο άνθρωπος ως φιλοξενούμενος σε αυτό.
Αν προσπαθήσουμε όλοι μαζί, θα καταφέρουμε να το προστατεύσουμε!

Τηλέμαχος Μπεριάτος
Αυτοδύτης 3 αστέρων CMAS
PSS Technical Diver

Εικόνες
1. Γυμνοβράγχιο “Felimare picta” (Τηλέμαχος Μπεριάτος 2018)
2. Σκορπιουδάκι (Τηλέμαχος Μπεριάτος 2015)
3. Μπουρού “Charonia variegata” (Τηλέμαχος Μπεριάτος 2019)