Τι σημαίνει «η ιδανική κοπέλα» στον 21ο αιώνα; Το ερώτημα επανήλθε με ένταση στη δημόσια συζήτηση μέσα από την ταινία Companion, στην οποία ένας άντρας της γενιάς των millennials συζεί με μια ρομποτική σύντροφο, την Iris, σχεδιασμένη για να τον υπηρετεί με αφοσίωση και απόλυτη υποταγή. Η Iris έχει προγραμματιστεί να ανακαλεί ως «την καλύτερη μέρα της ζωής της» τη στιγμή που τον είδε να αναποδογυρίζει μια στοίβα από πορτοκάλια σε σούπερ μάρκετ.

Για τη συγγραφέα Rachel Connolly, το σενάριο δεν λειτουργεί ως σάτιρα. Η Iris, με την αδιάλειπτη υπακοή και τον έρωτα χωρίς απαιτήσεις, γίνεται αντικείμενο ταύτισης, ενώ στην πραγματικότητα αναπαράγει –χωρίς κριτική– έναν βαθιά συντηρητικό τύπο γυναικείας ύπαρξης στις ερωτικές σχέσεις.

Ο ετεροπεσιμισμός ως πολιτισμικό ρεύμα

Η συζήτηση για τις ανισότητες και τις απογοητεύσεις στις ετεροφυλόφιλες σχέσεις έχει εκφραστεί τα τελευταία χρόνια μέσα από το φαινόμενο του ετεροπεσιμισμού. Ο όρος, που εμφανίστηκε το 2019, περιγράφει μια διάχυτη απογοήτευση κυρίως γυναικών για τη συναισθηματική ανωριμότητα ή την αδιαφορία των αντρών, χωρίς όμως πρόθεση ριζικής ανατροπής ή απομάκρυνσης από την ετεροφυλοφιλία.

Όπως επισημαίνει και η Marie Solis σε πρόσφατο άρθρο στους New York Times, η εξάπλωση αυτού του λόγου συνδέεται με πολιτικά γεγονότα (όπως η εκλογή Τραμπ) αλλά και με πολιτισμικά φαινόμενα: την εγκατάλειψη των dating apps, την αυτοπροσδιοριζόμενη «αγαμία» ή τη δημοφιλία τάσεων όπως το “boysober” στο TikTok, όπου γυναίκες στρέφονται προς την αυτοβελτίωση και τις φιλικές σχέσεις.

Για την Connolly, παρότι βρίσκει κάποιες από αυτές τις εκδοχές ενδυναμωτικές, θεωρεί ότι μεγάλο μέρος του ετεροπεσιμιστικού λόγου είναι αδρανής και παθητικός, περιοριζόμενος σε διαδικτυακές διαπιστώσεις και όχι σε αλλαγή συμπεριφοράς ή επιλογών.

Μια (φαινομενικά) προοδευτική αλλά ουσιαστικά συντηρητική αφήγηση

Η συγγραφέας αναγνωρίζει ότι η ιδέα της «καλής κοπέλας» που συμβιβάζεται με έναν ανώριμο ή αδιάφορο σύντροφο, είναι μια παλιά και βαθιά πατριαρχική κατασκευή που συνεχίζει να αναπαράγεται. Το πολιτισμικό υπόστρωμα αυτού του φαινομένου, όσο και αν ντύνεται με λόγια αυτογνωσίας ή κοινωνικής επίγνωσης, στην ουσία παραμένει παραδοσιακό.

Όπως σημειώνει: «Το να περιμένεις από έναν άντρα να σου προσφέρει τα πάντα –από οικειότητα έως σταθερότητα– ενώ εκείνος δεν σηκώνει καν τις κάλτσες του από το πάτωμα, δεν είναι ριζοσπαστικό. Είναι επιστροφή σε παρωχημένα μοντέλα σχέσεων».

Αλλάζει το τοπίο; Η φωνή της Shon Faye και η ανάγκη για νέες αφηγήσεις

Ωστόσο, η Connolly διακρίνει σημάδια αλλαγής. Στο πρόσφατο απομνημόνευμα Love in Exile, η Shon Faye περιγράφει την ετεροφυλοφιλία όχι ως στατικό θεσμό αλλά ως πλαίσιο που δοκιμάζεται από κοινωνικές αλλαγές. Αναγνωρίζει τις συναισθηματικές ελλείψεις των συντρόφων της, αλλά αποφεύγει να φορτώσει αποκλειστικά την ευθύνη σε εκείνους.

Παραφράζοντας τη διάσημη ψυχοθεραπεύτρια Esther Perel, η Faye επισημαίνει πως περιμένουμε από έναν σύντροφο να καλύψει πολλαπλές ανάγκες – να είναι φίλος, ερωτικός σύντροφος, συγκάτοικος, οικονομικός συνεργάτης. Αν οι άντρες της γενιάς των millennials δεν έχουν κοινωνικοποιηθεί έτσι, ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε αν είναι λογικό να ζητούμε όλα αυτά από ένα μόνο πρόσωπο.

Μπορεί η ετεροφυλοφιλία να εξελιχθεί; Ή μήπως δεν τη χρειαζόμαστε όπως τη γνωρίζαμε;

Το ερώτημα της Connolly είναι κεντρικό: Χρειάζονται οι γυναίκες, σήμερα, ετεροφυλόφιλες σχέσεις; Εφόσον η κοινωνική και οικονομική εξάρτηση έχει μειωθεί, η σεξουαλική ικανοποίηση και η φιλία μπορούν να βρεθούν αλλού, μήπως είναι καιρός να επανεξεταστούν οι παραδοσιακές ρομαντικές προσδοκίες;

Ίσως, υποστηρίζει, μια σχέση δεν χρειάζεται να καλύπτει όλες τις ανάγκες. Μπορεί να είναι απλώς ευχάριστη. Μπορεί η οικειότητα να έρχεται από φίλους και η ερωτική χημεία από κάποιον με τον οποίο δεν συγκατοικείς. Αν η μητρότητα δεν αποτελεί προτεραιότητα, μήπως η μονογαμία δεν είναι απαραίτητη;

Μια νέα εποχή για τις σχέσεις ή υπερβολική υπερανάλυση;

Η Connolly παραδέχεται ότι, παρά τις διαδικτυακές διακηρύξεις, δεν βλέπουμε μαζική εγκατάλειψη των ετεροφυλόφιλων σχέσεων. Τα social media ευνοούν την επιδεικτική αυτογνωσία, αλλά όχι απαραίτητα την αλλαγή. Ο ετεροπεσιμισμός μπορεί να είναι περισσότερο ρητορική ταυτότητας παρά πρακτική επιλογή.

Το ερώτημα, όμως, παραμένει ενεργό: αν οι ετεροφυλόφιλες σχέσεις δεν προσφέρουν στις γυναίκες αυτό που αναζητούν, πρέπει να επιδιορθωθούν ή να επαναπροσδιοριστούν;

Δημσοιεύθηκε στον Guardian