«Χριστός Γεννάται το φως αυξάνει και το σκοτάδι μικραίνει»
Χαραλαμπία Καρούσου -Τσελέντη
Αυτή ήταν ευχή που προστάτευε τα σπίτια, το εορταστικό δωδεκαήμερο, από τις επιδρομές των καλικατζάρων. Οι καλικάτζαροι, οι ανθρωπόμορφες αυτές εκδηλώσεις του κακού, δεν τολμούσαν να αγγίξουν ό,τι σταυρώνονταν. Για αυτό, οι νοικοκυρές, σταύρωναν, από την παραμονή των Χριστουγέννων, τα σημεία εισόδου του σπιτιού, δηλαδή τις πόρτες και τα παράθυρα. Τα λόγια που σιγοτραγουδούσαν καθώς σταύρωναν, δεν αποτελούσαν μόνο τους στίχους του τελετουργικού των νοικοκυρών, αλλά είχαν μέσα τους βαθύτερα νοήματα. Μυούσαν τον εκτελεστή αλλά και τις νέες γενιές, στα μεγαλειώδη έθιμα του δωδεκαημέρου στο νησί της Κεφαλονιάς.
Ποιος δεν ανυπομονούσε για τις εορταστικές ημέρες των Χριστουγέννων! Δεν ήταν η σχόλη αυτό που προσδοκούσε, η ξεκούραση. Το άτομο έμπαινε σε έναν νέο κύκλο αντιδράσεων. Το τρέξιμο και οι εργασίες ήταν τόσο έντονες, που η ανάπαυλα είχε ξεχαστεί. Μικροί και μεγάλοι, προετοίμαζαν τους εαυτούς τους σωματικά και ψυχικά, για την πρώτη και κύρια εορτή του δωδεκαημέρου, τα Χριστούγεννα.
Μέσα σε αυτήν την εορταστική προετοιμασία, ο Κεφαλλήνας, μικρός και μεγάλος, αλληλοεπιδρώντας με τους συνανθρώπους του στο κοινωνικό του περιβάλλον, ανέπτυξε μια συμπεριφορά που ταίριαζε στο νόημα της θρησκευτικής εορτής αλλά και στην καθημερινή του ζωή.
Από τις συμπεριφορές των Κεφαλλήνων, γεννήθηκαν τα ήθη και τα ιδιόμορφα έθιμα του δωδεκαημέρου που εορτάζονταν στο νησί. Ξεκινούσαν την παραμονή των Χριστουγέννων και κρατούσαν, έως την ημέρα των Θεοφανείων. Τα έθιμα αυτά, διατηρήθηκαν σχεδόν αναλλοίωτα όπως διαπιστώνει ο μεγάλος λαογράφος Δ. Λουκάτος, από την βυζαντινή περίοδο. Τα έθιμα αυτά κινούνταν γύρω από τις εορτές της Γέννησης του Χριστού, του εορτασμού του νέου έτους και των Θεοφανείων. Ο συγκερασμός των συμβολισμών των τριών αυτών εορτών που στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, εορτάζονταν μαζί, με κέντρο τα Θεοφάνεια, περιλαμβάνει πολλές συμβολικές συμπεριφορές του λαού απέναντι στο φυσικό αλλά και το μεταφυσικό.
Τα πολλά και ξεχωριστά έθιμα της Κεφαλονιάς, εορτάζονταν και αναβιώνονταν κάθε χρόνο διαμέσου των γενεών με ιερή μεγαλοπρέπεια. Εορτάζονταν, διότι πλέον, έχουν περάσει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Οι προσπάθειες αναβίωσης τους, αποτελούν παραστάσεις, που ονομάζονται πολιτιστικά δρώμενα. Η αλήθεια είναι, ότι κανένας σχεδόν δεν τα ζει, δεν τα έχει ανάγκη για να μπορεί να αναπτυχθεί ψυχοκοινωνικά και επομένως, τα έθιμα μας, σιγά σιγά χάνονται.
Ίσως από τα πρώτα έθιμα που ξεχάστηκε να ήταν οι δεισιδαιμονίες και οι συμπεριφορές του λαού του νησιού μας, σχετικά με τους καλικαντζάρους. Κανένας πλέον δεν τα φοβάται. Κανένας δεν τα γνωρίζει. Μάλιστα, τα όντα αυτά φαίνεται πως, μέσα σε έναν ανορθόδοξο συγκριτικό αναλφαβητισμό, ονομάστηκαν ξωτικά και βοηθοί του Άι- Βασίλη ( Ο Άγιος Νικόλαος των καθολικών και όχι ο Μέγας Ιεράρχης Βασίλειος). Ιδιαίτερα στην περιοχή της Πυλάρου, όπου οι δοξασίες, οι θρύλοι ακόμα και οι εμπειρίες των ανθρώπων της Ρούμελης της Κεφαλονιάς, περιτριγυρίζονταν γύρω από τις νεραΐδες και τα στοιχιά, οι καλικάντζαροι φαίνεται πως δεν υπάρχουν στις σκέψεις των παιδιών.
Ύστερα, ακολουθήσε το χριστόψωμο, η βασιλόπιττα και το έθιμο της εστίας. Ακόμα και τα χριστόψωμα που ζυμώνονται στα σπίτια της Κεφαλονιάς, δεν έχουν τα χαρακτηριστικά του παραδοσιακού χριστόψωμου, ούτε καν το σχήμα του. Μάλιστα πολλοί είναι αυτοί που το ταυτίζουν με την κουλούρα της γωνιάς, ουσιαστικά τη βασιλόπιττα.
Τα έθιμα των Φώτων, ευτυχώς έχουν διατηρηθεί κατά ένα μέρος, λόγω του πανελλήνιου χαρακτήρα του αγιασμού των υδάτων. Ακόμα όμως και σε αυτή την περίπτωση οι ιδιόμορφοι στολισμοί και ο αγιασμός του κάθε σπιτιού την παραμονή, έχει εκλείψει. Πόσα άλλωστε σπίτια να αγιάσει ένας παππάς όταν η ενορία του είναι 15 χωριά;
Αυτά και πολλά άλλα έθιμα, έχουν ολότελα σχεδόν ξεχαστεί στη Κεφαλονιά. Το να βγαίνουμε και να ραντιζόμαστε απά στις πλατείες, δεν σημαίνει ότι τα πολυπληθή μας έθιμα μας είναι ζωντανά και η παράδοση μας διατηρείται. Αντίθετα, αργοσβήνει ξεχασμένη. Είναι ένας ασθενής που συντηρείται με μηχανική υποστήριξη. Δυστυχώς, τα πολιτιστικά δρώμενα και τα κείμενα, δεν θα τον βοηθήσουν να ανακάμψει.
Η μόνη ελπίδα σωτηρίας του, είναι η πολιτιστική μνήμη και η ταυτότητα, που θα διαπλάσουν οι νέοι μας. Μόνο αν η νέα γενιά ανασύρει, μελετήσει τις παλιές παραδόσεις, θα δει, ότι τα έθιμα μας είναι τα φουγάρα ενός εργοστασίου που λειτουργούσε έντονα και συντονισμένα με το θρησκευτικό ιδεώδες μέσα στη ζωή. Η αλληλεπίδραση των εθιμικών συμπεριφορών, ήταν προσανατολισμένη γύρω από την ορθόδοξη πίστη αλλά και τις έντονες ανησυχίες του πνεύματος του λαού. Έτσι, οι δεισιδαιμονίες υπήρχαν και η ορθοδοξία, τις ερμήνευε θεολογικά.
Για αυτό το λόγο, λέμε ότι τα έθιμα μας, αποτελούν τον δρόμο για την εντελέχεια μέσα από τις εθιμικές συμπεριφορές του λαού. Αν λοιπόν η νέα γενιά μας, εντάξει τις παραδόσεις μας, όπως αυτές υφίσταντο, στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, μόνο τότε, τα έθιμα μας, θα γίνουν ξανά η κορυφή της κοινωνικής ζωής του δωδεκαημέρου.
