Γράφει ο Φίλιππος Βουκελάτος*
Στις 31 Ιουλίου 2024, σε συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Τουρισμού, η Υπουργός Τουρισμού παρουσίασε τις νομοθετικές πρωτοβουλίες, τα χρηματοδοτικά εργαλεία και τις παρεμβάσεις του Υπουργείου, που στοχεύουν στην προστασία, την ανθεκτικότητα και την ανάδειξη των δυνατοτήτων των τουριστικών προορισμών.
Στη συνεδρίαση αυτή, η κ. Όλγα Κεφαλογιάννη, έκανε ειδική αναφορά στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό (ΕΧΠ-Τ), το οποίο βρίσκονταν σε δημόσια διαβούλευση μέχρι και τις 15 Σεπτεμβρίου και το οποίο προσδιορίζει τις βασικές αρχές, τους κανόνες και τις προτεραιότητες, για το πώς και το πού πρέπει να αναπτυχθεί ο τουρισμός στη χώρα μας.
Παρόν στη συνεδρίαση μεταξύ άλλων ήταν και ο Πρόεδρος της Επιτροπής Τουρισμού της ΕΝ.ΠΕ και Περιφερειάρχης Ιονίων Νήσων, κ. Ιωάννης Τρεπεκλής.
Το ΣΑΒ 14 ΣΕΠ 2024, με τη μορφή του κατεπείγοντος, πραγματοποιήθηκε μέσω τηλεδιάσκεψης (!) έκτακτη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Ιονίων Νήσων, για να γνωμοδοτήσει επί της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Νέου Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, καίτοι η καταληκτική ημερομηνία για τη λήψη απόφασης ήταν η 15η ΣΕΠ 2024!
Η ερώτηση λοιπόν που αβίαστα προκύπτει, είναι:
Γιατί ο κ. Τρεπεκλής, ενώ είχε λάβει εγκαίρως γνώση, επέλεξε να φέρει το θέμα προς συζήτηση, 24 ώρες πριν ολοκληρωθεί η δημόσια διαβούλευση και μάλιστα μέσω τηλεδιάσκεψης;
Για την ιστορία να πούμε, πως η γνωμοδότηση του Π.Σ. Ιονίων Νήσων ηταν κατά πλειοψηφία θετική, παρά τις απολύτως δικαιολογημένες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης. Η κ. Ρόδη Κράτσα, αν αυτό έχει κάποια σημασία, ψήφισε λευκό…
Ας μπούμε όμως στην ουσία του ζητήματος! Τί ακριβώς προβλέπει το νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλάισιο για τον Τουρισμό που προτείνει το Υπουργείο;
Ποιά είναι η λογική, βάση της οποίας συντάχθηκε και ποιές κατευθύνσεις δίνει;
Για την οικονομία της συζήτησης και ένεκα της σοβαρότητας του θέματος, θα αποφύγω να μεταφέρω αμιγώς προσωπικές απόψεις και θα σταθώ συνοπτικά, μόνο σε ορισμένες από τις παρατηρήσεις που κατέθεσε δημόσια στο διάλογο, η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, σωματείο μη κερδοσκοπικό, μη κυβερνητικό, το οποίο αγωνίζεται από το 1972 για την προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Συγκεκριμένα,
Όλοι συμφωνούμε, πως ένα ”Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό”, μέσω των κατευθύνσεων που προβλέπει, αναμφίβολα έχει κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξη της τουριστικής ανάπτυξης στη χώρα μας και στην εξέλιξη των επί μέρους προορισμών της, τόσο μεσοπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα, έτσι ώστε να μην “καταναλώνονται” άστοχα και άναρχα και μάλιστα με ταχείς ρυθμούς, οι τουριστικοί – φυσικοί και πολιτιστικοί μας πόροι.
Πριν όμως από τον σχεδιασμό του οποιουδήποτε πλαισίου, λογικό θα ήταν να έχουν εκπονηθεί μελέτες Φέρουσας Ικανότητας (Φ.Ι.), για κάθε έναν προορισμό που θα περιλλαμβάνεται στον τελικό σχεδιασμό.
Στο ΕΧΠ-Τ που κυοφορεί η κυβέρνηση, αυτό δεν φαίνεται να είναι προαπαιτούμενο.
Στο παρόν σχέδιο, με βάση την κατά νόμον ελάχιστη έκταση που απαιτείται για τις τουριστικές επενδύσεις, είναι ξεκάθαρο ότι πριμοδοτούνται οι μεγάλες και πολύ μεγάλες επενδύσεις. Το γεγονός ότι ορισμένες από τις στρατηγικές επενδύσεις που ήδη έχουν υλοποιηθεί, αλλοίωσαν λόγω κλίμακας, την ταυτότητα των προορισμών, αυτό δεν φαίνεται να έχει ληφθεί υπόψη.
Είναι γεγονός βέβαια, ότι η διάσπαρτη εκτός σχεδίου τουριστική δόμηση, πρέπει να περιοριστεί ούτως ή άλλως και σε ορισμένους προορισμούς να αποκλειστεί, η λύση όμως δεν μπορεί να είναι οι μεγάλες επενδύσεις εκτός σχεδίου παντού, διότι συχνά υπερβαίνουν την κλίμακα και αλλοιώνουν την ταυτότητα των προορισμών.
Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από την μικρή ιδιοκτησία. Οι μεγάλες εκτατικά τουριστικές εγκαταστάσεις, έτσι κι αλλιώς, δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στην χωρική και κοινωνική συνοχή. Ίσως θα ήταν προτιμότερο, ο σχεδιασμός για τη δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων, να τελεί σε άμεση λειτουργική εξάρτηση με τις είδη υπάρχουσες οικιστικές περιοχές.
Το παρόν ΕΧΠ-Τ που προτείνεται, δεν λαμβάνει επίσης υπόψη του, όλες τις λειτουργικές μορφές των τουριστικών κλινών, δηλαδή κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα, μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα και καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Άρα, δεν καταγράφει την πραγματική εικόνα της τουριστικής ανάπτυξης ανά περιοχή, ενώ όπως προκύπτει και από τη ΣΜΠΕ, οι μόνες τουριστικές κλίνες που λαμβάνονται υπόψη είναι οι ξενοδοχειακές, με βάση τα στοιχεία του ΞΕΕ ανά Διοικητική Περιφέρεια.
Εφόσον λοιπόν λείπουν τα Ενοικιαζόμενα Επιπλωμένα Δωμάτια και Διαμερίσματα (ΕΕΔΔ) και τα αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα (πχ Βίλλες), καθώς και τα καταλύματα βραχυχρόνιων μισθώσεων, δεν είναι δυνατό να υπολογιστεί η συμβολή τους στις υπερβολικές συγκεντρώσεις δόμησης και ατόμων, καθώς και η συμβολή τους στην επιβάρυνση των υποδομών (ενέργεια, νερό, οδικό δίκτυο, απορρίμματα κλπ).
Όπως δημοσίευσε ο ΣΕΤΕ, τον Ιούλιο του 2023 αυτού του είδους οι κλίνες, υπερέβησαν σε αριθμό κλινών τα ξενοδοχεία και επομένως η συμβολή τους στην επιβάρυνση των υποδομών, φαίνεται ότι είναι πολύ σημαντική.
Οι μεγάλες συγκεντρώσεις τουριστικής δόμησης εντός και εκτός σχεδίου, οδηγούν σε μεγάλες συγκεντρώσεις τουριστών, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν σε αφόρητες πιέσεις π.χ. στις πύλες εισόδου, στο οδικό δίκτυο, στις κύριες υποδομές (νερό, απορρίμματα, αποχέτευση, ενέργεια κλπ), με συνέπεια να υποβαθμίζεται η καθημερινότητα των ντόπιων κατοίκων, αλλά και να απαξιώνεται η εμπειρία των τουριστών.
Eιδικά ως προς το θέμα του νερού, είναι γνωστό πως πριν από κάθε μεγάλης κλίμακας επένδυση, για κάθε γεωγραφική λεκάνη, αλλά και για ευρύτερες όμορες περιοχές, είναι απαραίτητο να μελετώνται όλες οι παράμετροι του υδρογεωλογικού ισοζυγίου, ώστε να επιτυγχάνεται η αειφορία αναφορικά με την διαθεσιμότητα και την ποιότητα του νερού. Ειδικά στην περίπτωση των νησιών, επιβάλλεται μια ολιστική προσέγγιση σε ότι αφορά την διαχείριση των υδάτινων πόρων.
Άρα, τουλάχιστον για τις υπερβολικά ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές, η κατεύθυνση θα μπορούσε να είναι, η πλήρης αναστολή της τουριστικής δόμησης, εντός και εκτός σχεδίου, συμπεριλαμβανομένων των μορφών καταλυμάτων που δομούνται με όρους δόμησης κατοικίας και η παροχή κινήτρων για τη συντήρηση και αναβάθμιση των υφισταμένων.
Η αναβάθμιση αυτή θα μπορούσε να είναι και ενεργειακή και πράσινη και τεχνολογική, πράγμα που δυστυχώς, το παρόν ΕΧΠ – Τ που προτείνεται, δεν το προβλέπει.
Το ΕΧΠ-Τ που προωθείτε, όχι μόνο δεν περιορίζει τη συνολική δόμηση σε ήδη προβληματικές περιοχές, αλλά την προωθεί, ιδιαίτερα εκτός σχεδίου, αφού μεγάλες αναπτύξεις είναι δυνατές εξ ορισμού, εκτός σχεδίου. Η ανάγκη προστασίας του τοπίου των προορισμών και δη των νησιών, από την εκτός σχεδίου δόμηση, δεν αποτυπώνεται πουθενά.
Με έμμεσο τρόπο, δηλαδή μέσω των προωθούμενων μορφών καταλυμάτων, αλλά και της μη λήψης μέτρων για την αναστολή της τουριστικής δόμησης που πραγματοποιείται με όρους δόμησης κατοικίας, το ΕΧΠ-Τ προωθεί έμμεσα τον τουρισμό ως real estate, ή σωστότερα το real estate με όρους δόμησης τουρισμού, δραστηριότητα, που πλέον κινείται εκτός ορίων σε αρκετά νησιά με τη δημιουργία επαύλεων 400-900 τμ, εκτός φυσικά της κλίμακας των οικισμών τους, αλλά και της κλίμακας των ίδιων των νησιών.
Παράλληλα, με το παρόν σχέδιο, τόσο στις ανεπτυγμενες όσο και στις αναπτυσσόμενες περιοχές (Α, Β και Γ), ορίζεται ότι μέχρι τον καθορισμό χρήσεων γης από το σχεδιασμό 1ου επιπέδου στις εκτός σχεδίου και εκτός οικισμών περιοχές, περιορίζεται η δημιουργία εγκαταστάσεων/χρήσεων μη συμβατών με την τουριστική δραστηριότητα (ιδίως βιομηχανίες/βιοτεχνίες, χονδρικό εμπόριο, αποθήκευση σε κτίρια ή γήπεδα, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις).
Καθίσταται έτσι φανερό, ότι καμία άλλη χρήση πλην του Τουρισμού δεν θεωρείται συμβατή και κυρίως αναγκαία για τη ζωή κατοίκων και τουριστών κι ότι ακόμη και δυνητικά, μη οχλούσες χρήσεις (πχ βιοτεχνία για πρώτη μεταποίηση τοπικών προϊόντων, αποθήκες για τρόφιμα και άλλα χρειώδη κλπ) περιορίζονται, προκειμένου να εξασφαλιστεί πλήρως η μονοκαλλιέργεια του Τουρισμού.
Στα ακατοίκητα νησιά και στις βραχονησίδες, με έκταση τουλάχιστον 300 στρ., προβλέπεται η δυνατότητα δημιουργίας τουριστικών δραστηριοτήτων όπως π.χ. στη Γυάρο, για την οποία προκηρύχθηκε ήδη από ιδιωτική εταιρεία διεθνής διαγωνισμός ιδεών.
Με αυτό το τρόπο, ελοχεύει ο κίνδυνος αρκετά πανέμορφα ακατοίκητα Ελληνικά νησιά, να περάσσουν με συνοπτικές διαδικασίες σε ξένα funds.
Στις περιοχές του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών (π.χ. Natura), το ΕΧΠ-Τ που προτείνει η Κυβέρνηση, επίσης επιτρέπει τη χωροθέτηση τουριστικών επενδύσεων, μη προστατεύοντας ούτε αυτές από την τουριστική δόμηση.
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το νέο σχέδιο του ΕΧΠ-Τ που προτείνεται, διέπεται λίγο πολύ από την ίδια προβληματική και ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τη λογική εκείνου του 2013, το οποίο θυμίζουμε, ότι κατέπεσε αργότερα στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ).
Όμως από τότε, πολλά έχουν αλλάξει, τόσο σε ότι αφορά την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα, όσο και σε ότι αφορά τους ελληνικούς προορισμούς. Ήδη για παράδειγμα ο όρος “υπερτουρισμός”, βρίσκεται καθημερινά στα δημοσιεύματα των ΜΜΕ, ελληνικών και ξένων, με κίνδυνο να επηρεάσει αρνητικά τη ζήτηση, άμεσα.
Εντούτοις, το ΕΧΠ-Τ συνεχίζει να προωθεί τις μεγάλες συγκριτικά αναπτύξεις, με επίσης μεγάλη συμμετοχή του (μη παραγωγικού) real estate, τόσο στις εκτός σχεδίου περιοχές, όσο και σε όλες τις κατηγορίες των περιοχών που το ίδιο διακρίνει, χωρίς να προβλέπει εξαιρέσεις ούτε για τις προστατευόμενες, ούτε καν για τα ακατοίκητα νησιά μας.
Με την έννοια αυτή, το ΕΧΠ-Τ μοιάζει να είναι ξεπερασμένο, από την ίδια την τουριστική πραγματικότητα.
Είναι προφανές ότι δεν έχει διδαχθεί τίποτα από τα όσα συμβαίνουν ήδη σε ανταγωνίστριες Χώρες και Προορισμούς, (Βενετία, Ντουμπρόβνικ, Βαρκελώνη, Μάλαγα, Μαγιόρκα κλπ) και δεν έχει αξιολογήσει σοβαρά το αίτημα των εκεί κατοίκων για ”τουριστική με όρια ανάπτυξη”.
Με άλλα λόγια, το ΕΧΠ-Τ που προτείνει η Κυβέρνηση, δεν έχει αξιολογήσει:
1. Τις σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις της επιδιωκόμενης μεγέθυνσης (και όχι βέβαια βιώσιμης ανάπτυξης), στις τοπικές κοινωνίες.
2. Τις μη αναστρέψιμες συνέπειες στο φυσικό και πολιτιστικό τοπίο των προορισμών.
3. Τον σοβαρό κίνδυνο σταδιακής εγκατάλειψης των φορτισμένων προορισμών.
Υπό αυτό το πρίσμα, ίσως η Κυβέρνηση θα έπρεπε να εξετάσει:
1. Την κατηγοριοποίηση των περιοχών, με βάση σημερινά – επικαιροποιημένα στατιστικά στοιχεία, συμπεριλαμβάνοντας και τα στοιχεία που αφορούν στις βραχυχρόνιες μισθώσεις.
2. Την αναστολή της δημιουργίας νέων κλινών κάθε λειτουργικής μορφής και κατηγορίας στις ανεπτυγμένες περιοχές.
3. Την απαγόρευση στις ίδιες περιοχές των στρατηγικών επενδύσεων.
4. Τον δραστικό περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης τουριστικών εγκαταστάσεων, κάθε λειτουργικής μορφής, σε όλη τη Χώρα.
5. Την απαγόρευση της ανέγερσης νέων κλινών, κάθε λειτουργικής μορφής και κατηγορίας, στις προστατευόμενες περιοχές και την πλήρης απαγόρευση στα ακατοίκητα νησιά.
Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη, ορισμένες από τις παρατηρήσεις που κάνει η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ στην αξιολόγησή της – σε ότι αφορά το Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό που προτείνει η Κυβέρνηση – τείνω να καταννοήσω γιατί ο κ. Τρεπεκλής επέλεξε να φέρει στο Περιφερειακό Συμβούλιο Ιονίων Νήσων ένα τόσο σημαντικό θέμα, 24 ώρες πριν τη λήξη της δημόσιας διαβούλευσης και χωρίς προηγούμενα να έχει γίνει ουσιαστική διαβούλευση με τους αρμόδιους φορείς.
Εσείς;
*Ο Φίλιππος Βουκελάτος είναι μέλος του ΠΑΣΟΚ, πρώην μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής Λευκάδας και υποψήφιος στις εκλογές του 2023 για την ΠΙΝ, με τον συνδυασμό (ΜΕΝΟΥΜΕ ΙΟΝΙΟ) που επίσημα στήριξε το κόμμα, στα νησιά του Ιονίου.
